MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Türkiye’nin yetiştirdiği, evrensel bilgi birikimine katkıda bulunan başarılı bilim insanlarını ödüllendirmek amacıyla verilen Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’na bu yıl, çalışmalarını Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) sürdüren Prof. Dr. Bilge Yıldız layık görüldü.
Yıldız, iklim ve enerji krizlerine karşı verimli ancak küresel ısınmaya yol açmayan enerji üretimi üzerine çalışıyor.
Koç Üniversitesi madalyayı bilimin gelişmesini teşvik etmek amacıyla her sene, 50 yaşını geçmeyen bilim insanlarına veriyor. Madalya Yıldız’a yeni nesil yüzey kimyası, verimli ve dayanıklı elektrokimyasal enerji dönüşüm malzemeleri, enerji tasarruflu iyonik bilgisayar sistemlerinin anlaşılması ve tasarımına yaptığı ufuk açıcı katkılarına istinaden takdim edildi. Halen MIT’de nükleer enerji ve malzeme bilimleri profesörü olarak görev yapan Yıldız’a madalyası, Rahmi M. Koç Müzesi’nde düzenlenen törenle üniversitenin onursal başkanı Rahmi Koç tarafından takdim edildi.
‘Maalesef çok zamanımız kalmadı’
Diken’in sorularını yanıtlayan Yıldız, küresel ısınma sorununa bilime dayalı çözümler üretmek ve temiz teknolojiler geliştirmenin önemini anlattı. Küresel ısınma ve enerji kaynağı sorununun birbiriyle bağlantılı olduğunu belirten Yıldız, özellikle elektro kimyayı kullanarak temiz enerji çevrimi, depolaması ve enerji verimli bilgi işlem donanımlarını etkinleştirmek ve geliştirmek üzerine çalışmalar yaptıklarını söyledi.
Yıldız, araştırmalarında enerji dönüşümü ve bilgi işleme için yeni nesil elektrokimyasal cihazların geliştirilmesine odaklanıyor. Yıldız’ın araştırmalarından elde edilen bilimsel çıktılar verimli ve dayanıklı katı oksit yakıt hücreleri, elektrolitik su ayırma, beyinden esinlenen bilgi işlem ve katı hal piller için yeni malzemelerin ve arabirimlerin tasarımına rehberlik ediyor.
10 ve dört yaşlarında iki çocuğu bulunan Yıldız, çalışmalarını sürdürürken “Çocuklarımıza nasıl bir gelecek bırakacağız” sorusunu kendine sorduğunu dile getirdi: “Onların sağlıklı ve temiz bir dünyada yaşamasını istiyorum. Yaptığımız bütün araştırmalar, temiz teknolojileri ve karbondioksit salınımını azaltan teknolojileri geliştirmeye hizmet ediyor. Bu amaca yönelik çalışmak önemli benim için. Bu alanda alternatif çözümleri etkinleştirmek için maalesef çok zamanımız kalmadı, o yüzden her gün çok çalışmaya devam etmemiz lazım.”
‘Mars’a yolculuk için enerji üretimi’
Yıldız, araştırmalarının iklim krizi konusundaki çözüm arayışlarına nasıl katkı sağladığını şöyle özetledi: “Çalışmalarımızdan biri de karbondioksitin katı yakıt hücreleriyle elektrolizine (kimyasal ayrışma) yönelik. Bu şekilde atmosferdeki karbondioksit seviyesini düşürürken aynı anda karbondioksiti faydalı kimyasal ürünlere ve malzemelere dönüştürebiliyoruz.”
Mars’ta da karbondioksiti oksijene çevirdikleri benzer bir çalışma yürüttüklerini anlatan Yıldız, “Bu teknoloji başarıyla gerçekleşirse ileride Mars’a insanlı geziler düzenlenebilir ve araştırmalar gerçekleştirilebilir. NASA’dan bu yönde gelen önemli bir projeye katkıda bulunduk. Şu anda ilgili deney Mars’ta karbondioksit elektroliziyle oksijen üretilmesini sağlıyor” diye konuştu.
‘Nükleer santral arka bahçeme yapılsa sevinirim’
Nükleer enerjiyle ilgili çalışmaları bulunan Yıldız bir sorumuz üzerine, “Benim arka bahçeme nükleer santral yapılsa sevinirim” dedi. Şu anda dünyanın çok ciddi enerji ve küresel ısınma sorunu olduğunu vurgulayan Yıldız şöyle devam etti: “Büyük kapasitede temiz enerjiye ihtiyacımız var. O kapasitede, karbondioksit yaymadan enerji üretebileceğimiz tek teknoloji şu anda nükleer enerji. Tabii yenilenebilir enerjilerin de kapasitesi dünyanın her yerinde artıyor. Ama onları bekleyerek daha çok zaman kaybetmek o kadar da iyi bir plan değil bence. Nükleer enerjiler üzerine yapılan tartışmaların kimi politik, kimi maalesef toplumun bu konuda yeterince bilgisinin olmamasından kaynaklanıyor. Ama umarım her ülke akıllıca buna yaklaşır.”
Nükleer teknolojide çok gelişmeler yaşandığını, örneğin kendisinin yapay zeka donanımı üzerine çalışmaları bulunduğunu belirten Yıldız, “Nükleer santrallerdeki hatalar ya da kazalar meydana gelmeden, küçük hataların bile önceden tahmin edilmesi ve zamanında bunlara bir çözüm oluşturulması için yapay zeka çalışmaları yaptım. O zaman için ilerinin bir teknolojisiydi. Nükleer santrallere yeni bir şey koymak çok zaman alır. Ama şimdi nükleer enerji böyle donanımlara çok daha açık” diye konuştu.
Japonya’nın bile (2011’de Fukuşima Nükleer Santrali’nde kaza olmuştu) yeniden nükleer santralleri açmaya başladığını anlatan Yıldız, “Nükleer kelimesini duymak, yeterince konuyla ilgili eğitilmediyseniz endişe uyandırabilir. Ama bu konu politik bir malzeme olarak kullanılmamalı. Doğrusu ülke liderlerinin, politikacıların düşünerek iyi ve doğru teknolojilere yatırım yapması. Fosil yakıtların bitmesi diye bir sorun yok. Ama fosil yakıtların kullanımına devam edilmesiyle ilgili sorun var. Çünkü karbondioksit gazı yayılıyor. Küresel ısınma artıyor. Pratiğe en yakın enerji nükleer enerji sonra da güneş, rüzgar gibi yenilenebilir enerjiler geliyor.”
‘Böyle giderse enerjiyi bilgi işlem tüketecek’
Yıldız ayrıca ulaşımda kullanılan pillerin hem daha güvenli (yangın çıkarmadan vs.) hem de daha uzun menzilli gidebilmesi için pil teknolojisini üzerine de çalışmalar yapıyor. Yıldız’ın ilginç çalışlarından biri insan beyniyle ilgili. Yıldız şunları söyledi: “Bilgi işlemin çok fazla hızlı enerji tüketim ihtiyacı var. Şimdiki yapılan elektriği kullanırsanız karbonmonoksit yayılımına sebep oluyor. İnsan beyni çok enerji verimli elektrokimyasal bir makine. Organik maddede sıvı elektrolitle çalışıyor. Biz beyindeki bu mekanizmaları öğrenip, inorganik malzemede gerçekleştirebilir miyiz ki daha sonra enerji verimli yapay zeka bilgisayarlarına dönüşsün diye çalışıyoruz. Amacımız bilgi işlemin enerji ve karbondioksit yayılım sorununu azaltmak. Dijitalleşme arttıkça enerjiye ihtiyacımız artıyor. Şu anda değil, ama bu hızla gidersek 2050 gelmeden tüm enerji kaynaklarını bilgi işlemeye ayırmamız gerekecek. Mesela yapay zeka modellerini eğitmek için devasa miktarda enerji veriliyor. Böyle giderse ya bilgi işlemden taviz vermemiz gerekecek ya da bu işlemleri çok daha enerji verimli çalışan donanımlarla gerçekleştirmeye çalışacağız.”
Prof. Dr. Bilgi Yıldız kimdir?
Hacettepe Üniversitesi Nükleer Enerji Mühendisliği Bölümü’nde lisans eğitimi gören Bilge Yıldız, yüksek lisans eğitimini nükleer bilim ve mühendislik, doktora eğitimini ise nükleer enerji sistemleri üzerine elektrokimya mühendisliği alanlarında MIT’de tamamladı. Bir süre ABD’deki Argonne Ulusal Laboratuvarı’nda araştırmacı olarak çalıştıktan sonra İngiltere’deki Imperial College’da misafir profesör olarak görev yaptı. Yıldız halen MIT’de Elektrokimyasal Arayüzler Laboratuvarı Direktörü olarak araştırmalarını sürdürüyor.
İngiltere Kraliyet Kimya Topluluğu (Royal Society of Chemistry) ve ABD Fizik Topluluğu (American Physical Society) üyesi olan Bilge Yıldız’ın akademik çalışmalarının layık görüldüğü ödüller arasında LG Chem Küresel İnovasyon Yarışması Ödülü, ABD Seramik Topluluğu (American Ceramic Society) Ross Coffin Purdy Seramik Alanında En İyi Makale Ödülü, Elektrokimya Topluluğu (The Electrochemical Society) Charles W. Tobias Genç Araştırmacı Ödülü, Uluslararası Malzeme Araştırmaları Toplulukları Birliği (International Union of Materials Research Societies) Somiya Uluslararası İşbirliği Ödülü, ABD Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) CAREER Ödülü, MIT Nükleer Bilim ve Mühendislik Bölümü Üstün Başarılı Öğretim Üyesi Ödülü ve Argonne Ulusal Laboratuvarı Pace Setter Ödülü yer alıyor.
Yıldız Uluslararası Katı Hal İyoniği Topluluğu (International Society for Solid-State Ionics) Başkan Yardımcılığı ve Başkanlığı, 23. Uluslararası Katı Hal İyoniği Konferansı’nın Baş Organizatörlüğü, Güney Kaliforniya Üniversitesi Malzeme Genomu Merkezi (Materials Genome Center) Bağımsız Danışma Kurulu Üyeliği ve MIT Gelecek Enerji Sistemleri Merkezi (Future Energy Systems Center) İdari Komitesi Üyeliğinin de aralarında olduğu pek çok akademik görevde bulundu. Yıldız, MIT Quest for Intelligence, Physical Review Materials, Journal of Physics: Energy ve Energy & Environmental Science gibi pek çok prestijli akademik yayının yayın kurulunda görev yapıyor. Prof. Dr. Yıldız’ın Science, Nature Communications, Advanced Energy Materials, Nature Materials, Journal of the American Chemical Society gibi etki değeri çok yüksek bilimsel dergilerde çok sayıda yayını bulunuyor.
