MEHMET BARAN KILIÇ
@MehmetBaranKl
barankilic@diken.com.tr
Son dönemde her gün rekor kıran borsanın yükselişi Aralık 2021’de başladı. Yüksek enflasyon ortamında düşük faizlerle parasını koruyamayan yatırımcılar borsaya yöneldi.
Hükümetin müdahalesi ve yatırımcıların çaresiz kalması borsayı yükseltti ve cazibe merkezi haline getirdi. 2023 seçimlerinden sonra ekonomi yönetimi değişti, son dönemde Merkez Bankası çalkantılara sahne oldu ama borsa hala yükseliyor.
Peki, neredeyse her gün rekor kıran borsanın son iki yılında neler olup bitti? Borsa neden yükseldi ve yükselmeye devam ediyor?
9 Soruda derledik:
1) Borsadaki ilk ralli neden ve ne zaman oldu?
Borsada çeşitli dönemlerde ralliler görüldü. Günümüzdeki yükselişin başlangıcı Aralık 2021.
Aralık 2021’de Nureddin Nebati hazine ve maliye bakanlığına atandı. Nebati’yle birlikte Türkiye resmen ‘Yeni Ekonomi Modeli’ne veya diğer bir deyişle ‘Türkiye Ekonomi Modeli’ne geçti.
Buna göre enflasyonun sebebi faizdi. Modele göre faiz indirilecek; böylelikle Türkiye cari fazla verecek ve enflasyon nihayetinde düşecekti. Faizler düşürüldü ama enflasyonun ve cari açık rekor üstüne rekor kırdı. Resmi verilere göre enflasyon yüzde 85’leri bile gördü ancak buna rağmen faiz kademeli indirimlerle tek haneye indirildi.
Parasını mevduatla enflasyona karşı koruyamayan yatırımcılarsa başka alanlara yöneldi. Bunlardan birisi de borsaydı. Hatta Nebati, açık açık vatandaşlara borsayı önerdi.
Bu nedenle borsada çok sayıda yeni yatırımcı gelmiş ve borsa rekorlar kırmaya başladı.
2) Mayıs 2023 seçimlerine doğru borsada durum nasıldı?
2021’i 1.850 puan seviyesinde kapatan borsa, diğer yatırım araçlarından umudunu kesenlerin gelmesiyle 2022’de yükselişe geçti.
Düştüğü dönemler olsa da ‘yüksek enflasyon – düşük faiz’ ortamında en etkili yatırım araçlarından biri olan borsa 2022’yi 5.500 seviyesinden kapattı.
Hükümetin Türkiye Varlık Fonu gibi vasıtalarla borsaya müdahalesi, para akıtması ve borsa lehine çıkardığı düzenlemeler de rallide etkiliydi.
2023’ün ilk yarısında yani seçim döneminde borsa dalgalı bir seyir izledi. Hatta yüksek belirsizlik ortamında borsa Mayıs 2023 seçimlerinden önce 4.700 seviyesindeydi.
3) Seçimden sonra borsa neden yükseldi?
Seçimden sonra piyasaların sevdiği ve ‘rasyonel politikalara’ geçeceğini ilan eden Mehmet Şimşek hazine ve maliye bakanlığına getirildi. Merkez Bankası başkanlığına da piyasaların onayladığı Hafize Gaye Erkan getirildi.
Seçimden beri yükselen borsa şu an 9.250 seviyesinde. 2023 seçimleri öncesindeki değerinin neredeyse iki katı.
Seçimden sonra belirsizliğin ortadan kalkması ve eski politikaların terk edileceğinin söylenmesi borsaya olumlu yansıdı.
Bunun haricinde her ne kadar faizler artırılsa da enflasyonun çok altındaydı. Örneğin Merkez Bankası’nın yeni yönetiminin ilk para politikası kurulu toplantısında (Haziran 2023) faiz yüzde 8,5’ten yüzde 15’e yükseltildi. Ancak enflasyon oranı yüzde 38,21’di. Şu an bile faiz oranı yüzde 45 ama enflasyon oranı neredeyse yüzde 65. Yani mevduat faizleri enflasyon karşısında korunmak için hala yeterli değil. Bu nedenle borsaya yönelim devam etti.
Ayrıca yabancı yatırımın gelişi ve halka arzlar da borsanın yükselmesinin diğer nedenlerinden.
4) Halka arzların borsaya etkisi nedir?
2023’ün en çok konuşulan konularından biri halka arzlardı.
Halka arz bir şirketin halka açılması demek. Halka arz edilen şirket borsada işlem görmeye başlar. Bu da yeni nakit girişine ve hareketliliğe neden olur.
Geçen sene 56 şirket halka arz edildi. Bu, halka arzlarda bir zirve.
Sermaye Piyasası Kurulu’nun bültenlerinden yaptığımız derlemeye göre bu şirketlerin 34’ü yılın ikinci yarısında yani Mehmet Şimşek’in göreve gelmesinden sonra halka arz edildi.
Enflasyonist koşulların devam ettiği ve her ne kadar yükselse de faiz oranlarının enflasyona göre düşük kaldığı ortamda yatırımcılar halka arzlar yoğun ilgi duydu. Diken okurları ‘Halka arz edilen şirket iki haftada yüzde 279 yükseldi‘ veya ‘Halka arz edilen şirketten bir haftada yüzde 114’lük yükseliş‘ gibi haberleri sık sık okudu. Bu yoğun ilginin borsa üzerinde olumlu yönde etkisi oldu.
Ayrıca halihazırda borsada işlem gören onlarca şirket de halka açıklık payını artırdı. Halka arzlar kadar gündem olmasa da bu da borsanın yükselmesinde etkili oldu.
Tabii yılın son döneminde yapılan halka arzlar beklenen getiri yatırımcılarına veremedi. Bu nedenle Sermaye Piyasası Kurulu da halka arz konusunda daha ihtiyatlı davranacaklarına yönelik mesajlar verdi. Yani halka arzların borsadaki etkisi bu yıl biraz azabilir.
5) Borsanın düştüğü dönemler oldu mu?
Yukarıda bahsettiğimiz gibi seçim dönemindeki belirsizlikten dolayı borsa düştü.
Bunun haricinde 6 Şubat depremleri, Hamas-İsrail savaşı da borsayı olumsuz etkiledi.
Yükselişten sonra yapılan kar satışları da borsa dönem dönem düşüren etkenler arasında. Özetle borsa Aralık 2021’den beri sadece yükseliş trendinde değil.
6) Borsa şu an neden yükseliyor?
En büyük nedenlerinden birisi mevduat faizlerindeki düşüş. Ocak ayında mevduat faizleri politika faizine rağmen düştü ve yüzde 40’ların altını dahi gördü. Faizler son dönemde yeniden yükselse de bu düşüş yatırımcıları yeniden borsa yönlendirdi.
Dahası enflasyonist ortam ‘rasyonel politikalara’ rağmen sürüyor. Bu ortam hem yatırımcıların paralarını korumak için alternatif aramasına ve böylelikle borsaya yönelmesine hem de şirketlerin değerinin artmasına neden oluyor. Bu da borsayı hareketlendiren bir etmen.
Yabancı ilgisi de borsayı yükseltti. Örneğin geçen ay yabancı yatırımcılar net 236,5 milyon dolar alım yaptı.
Hamas-İsrail savaşının borsa üzerinde etkisin azalması da diğer bir neden.
7) Yatırımcı sayısının düşmesi borsanın yükselişini neden etkilemiyor?
Yatırımcı sayısı borsaya ilgiyi ölçmek için önemli bir veri olsa da tek başına yeterli değil. Son iki-üç yıllık dönemde cebinde 100 lirası olan da borsaya girdi, 100 bin lirası olan da. Ancak 100 lirayla girenin borsanın geneli üzerinde peki bir etkisi olmuyor. Bu kişinin borsada olup olmaması bir şey ifade etmiyor.
Yatırımcı sayısı Ekim 2023’te 8 milyon 573 bin 476 kişiyle rekor kırmıştı. O zamanki yatırımcıların elinde tuttuğu portföy büyüklüğü 10,58 trilyon liraydı.
9 Şubat itibariyle yatırımcı sayısı 7 milyon 200 bin 436, yani Ekim 2023’e göre 1 milyon 373 bin 40 kişi daha az.
Ancak daha az yatırımcının sahip portföy tutarı 11,9 trilyon lira, yani Ekim 2023’e göre 1,3 trilyon daha fazla. Yatırımcı sayısı düşmesine rağmen borsadaki para artmış.
Yatırımcı sayısıyla beraber portföy tutarı da düşseydi borsa olumsuz etkilenirdi ama portföy tutarı artığından yatırımcı sayısının düşmesi olumsuz bir etki yaratmadı.
8) Hafize Gaye Erkan’ın istifası (görevden alınması) borsayı nasıl etkiledi?
Erkan’la birlikte 2019’dan bu yana beş Merkez Bankası başkanı değişti. Bunların üçü (Murat Çetinkaya, Murat Uysal ve Naci Ağbal) para politikası konusunda Erdoğan’la ters düştüğünden dolayı görevden alındı. Şahap Kavcıoğlu’ysa Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu başkanlığına atanarak yerini Erkan’a bıraktı.
Üç başkanın görevden alınması, piyasalar tarafından Erdoğan’ın ekonomiye ve bağımsız olması gereken Merkez Bankası’na müdahalesi olarak değerlendirildi. Bu durumda piyasalarda türbülansa neden oldu.
Erkan’ın durumuysa farklı. Erkan 2 Şubat Cuma akşamı istifa ettiğini açıkladı. Akşamınaysa Resmi Gazete’de görevden alındığı ve yerine Fatih Karahan’ın atandığı duyuruldu.
İstifa, piyasalar kapandıktan sonra duyurulduğundan borsaya doğrudan bir etkisi olmadı. Ekonomi yönetimi piyasaların kapalı olacağı pazartesi sabahına kadar Erkan’ın kendi isteğiyle, Erdoğan’ın müdahalesi olmaksızın ayrıldığını anlatmaya çalıştı. Yani piyasalara ‘Bu istifa eski zamanlardaki görevden almalarla aynı’ mesajı verilmeye çalışıldı. Erkan’ın yerine piyasaların onayladığı bir isim olan Karahan’ın atanması da bu mesajı güçlendirdi.
Sonuç olarak piyasa bu ayrılığın ‘rasyonel politikaların’ sonu olmayacağına ‘ikna edildi’ ve böylelikle borsa olumsuz bir etkiyle karşılaşmadı.
Erkan piyasaların açık olduğu bir vakitte istifa etseydi ve ekonomi yönetimi hazırlıksız yakalansaydı borsa tepetaklak olabilirdi.
9) Yerel seçimlerden sonra borsanın durumu ne olacak?
Her ne kadar Mehmet Şimşek ‘kamuda tasarruf talimatı’ yayınlasa da yerel seçimden dolayı buna uyulmuyor. Kamu harcamaları artıyor. Bu da enflasyonu yükselten nedenlerden biri.
Merkez Bankası’nın yayınladığı yılın ilk enflasyon raporuna göre de enflasyonun 2024’ün ilk yarısında da yükselmesi bekleniyor. Rapora göre 2024 sonu enflasyon beklentisi yüzde 36 ama ekonomistler bunun en fazla üst aralığının yani yüzde 42-43 civarının olacağını söylüyor.
Şu anki enflasyon yüzde 65, politika faiziyse yüzde 45 seviyesinde.
Seçimlerden sonra borsanın seyrini izlenecek politikalar belirleyecek.
Eğer harcamalar tam gaz devam eder, faiz ve enflasyon bu seviyede kalırsa borsa cazibesini sürdürür. Ama Merkez Bankası’nın beklediği gibi enflasyonu düşüren politikalar uygulanır ve mevduat faizleri enflasyon karşısında anlamlı bir seviyede bulunursa borsanın yükselişi sekteye uğrayabilir.