ALPER METİN
Dünyanın en kapalı ülkesi olarak nam salmış Kuzey Kore’ye giren Türkiyeli gezgin Alper Metin, ‘yasaklar ülkesi‘ olarak da bilinen ülkeye dair izlenimlerini yazdı. celebialper.com adlı kendine ait seyahat blogunda da izlenimlerini paylaşan Metin, bazılarını gizlice çektiği fotoğraf ve videoları da yayınladı.
Alper Metin’in Kuzey Kore’nin ‘sırrı’nı gözler önüne koyan izlenimleri…
Kuzey Kore’ye nasıl gidilir?
Seçenekler kısıtlı. Ülkeye sadece devlet turlarıyla yılda yaklaşık iki bin yabancı gidiyor ve yolda yürümeleri yasak. Tek müttefik olan Çin’den gelen görevli diplomat ve askerler bu sayının dışında.
Kuzey Kore’yi ziyaret etmek için devletin güvenini kazanabilmiş şirketlerden birine başvurmak durumundasınız. Aracı şirketlerin Kuzey Kore’de plan yapıp sizi gezdirmesi gibi bir durum söz konusu değil. Başınızda her zaman devlet görevlileri olur ve plan her zaman değişebilir!
Ülkede yabancıların otelden yalnız çıkması yasak. Görevliler bizi sabah otelden alarak kendi istedikleri yerlere götürdü. Akşam geri getirdikten sonra ertesi sabaha kadar otel hapsi var, dışarı çıkmak kesinlikle yasak.
Pekin’de yetkililer yolculuktan bir gün önce Kuzey Kore’deki yasaklar ve kurallarla ilgili bir brifing verip kuralların dışına çıkmayacağıma dair belge imzalattılar. Bu belgede Kuzey Kore’de çektiğim fotoğrafları hiçbir yerde yayınlamayacağıma dair bir madde de vardı. Kuzey Kore devletinin burada kast ettiği sadece televizyon ve gazeteler değil; kişisel bloglar da bu yasağa dahil. Bu brifingden en çok aklımda kalan şey, “Kuzey Kore’de karar verme gücünüz ve özgürlüğünüz olmayacak, yapabileceğiniz en fazla şey vejeteryan olduğunuzu söylemektir” cümlesi oldu.
Kuzey Kore askerinden yumruk yemek
Aşağıdaki kötü fotoğrafı koyup koymamakta kararsız kaldım. Pyongyang Havaalanı terminal binası çok basit ve küçük, ‘karşıdan Kuzey Kore’nin büyük liderleri de bakıyor’ diye bir fotoğraf çekerken o anda arkadan asker omzuma bir vurdu, sonuçta fotoğraf biraz flu oldu. Fotoğrafı bozuk diye koymak istemedim önce, ama bir yaşanmışlığı gösterdiği için yayınlamaya karar verdim. Okuyucularımın kusura bakmayacağını umuyorum. Fotoğraf çekmek yasakmış.
Pyongyang Sunan Havalimanı’nda görevlilerce otobüse bindirildim. Otobüste beklerken 10-12 yaşlarında bir çocuk işçi gördüm. Baretli, önlüklü, omzunda renkli hortumlar taşımakta olan kirli yüzlü güzel çocuk bana gülümsüyordu. Fotoğraf makinemi elime aldığım anda birkaç metre ileride tüfekli bir askerin otobüse doğru koştuğunu görüp korktum ve hemen arkama yaslandım. Görevliyle birlikte gelip makinemi kontrol ettiler, çekemediğimi görünce gittiler.
Kuzey Kore’de yaşam
Kuzey Kore’deki yaşam üzerine bilgilerimiz sınırlı olsa da ülkeden kaçabilenlerin anlattıklarından ve gittiğimde kendi gördüklerimden öğrendiklerimi yazacağım.
Kuzey Kore’de İnternet halka yasak. Belli kurum ve kişiler Kwangmyong adlı ülke içi intranet ağına erişebiliyor. Bu ağda devletin filtresinden geçen bazı yabancı bilimsel içerikler de var. Belli kentlerdeki üniversitelerden, kamu ve endüstri kurumlarından erişiliyor. Ülke dışıyla bağlantı kesinlikle kurulamıyor. Yurt dışından bu ağa girmek veya buradan İnternet’e bağlanmak imkansız. İnternet’e çok az sayıda en üst düzey yönetici ve bir IT ekibi bağlanabiliyor.
Yaşam sırlarla dolu
Dünyanın en kapalı ülkesi Kuzey Kore’de yaşam sırlarla dolu. Devlet görevlileri sizi sadece görmenizi istedikleri yerlere götürüyor ve halkla konuşmak, görevliler başınızda olmadan otelden çıkmak yasak. Bu yazımdaki fotoğraflarımın bir kısmı bulanık, çünkü otobüsten, trenden gizlice ve acele, dışarıda hareket halindeyken, aniden saklanarak çektiklerim var.
Devlet; askeri alan, tren istasyonu, arka sokak, yoksulluk ve yoksul insanlar ve inşaat gibi tamamlanmamış çalışmaların görüntülenmesinden nefret ediyor. Aşağıdaki görüntüyü bizim grubu müzeye götürürlerken geniş bir ağacın arkasına saklanıp çektim. Akşam görevli, “Bugün o kaldırım çalışmasını çeken olduysa bilsin, trende silinecek” deyince benzim attı ama neyse ki ayakkabımın içine açtığım minik bölmede bellek kartımı ülkeden çıkarabildim.
Kaesong’da otobüsün arkasına geçip görevlilerden saklanarak çektiğim bu fotoğraftaki kadın, çocuklarını benden kaçırıyor.
Ülkede radyo ve televizyonlar, fabrikada frekansları sadece devletin kanalını alacak şekilde üretiliyor. Halkın yurt dışından haber almaması için frekans değiştirme düğmeleri olmaz.
Kuzey Kore’de gece hayatı
Kuzey Kore’de gece hayatı aslında yok. Başkent Pyongyang’da az sayıdaki üst düzey partilinin ve büyükelçilik personelinin gidebildiği bir Diplomatic Club ve bir bar var. Birkaç otelin içinde benim gibi yabancı ziyaretçiler için karaoke bar bulunuyor.
Ben ve grubum da bir gece gittik, görevliler de bunu planlıyor zaten: Devlet turunda bir gece karaoke var. Bardaki ekranda propaganda görüntüleri var. Büyük ve Ölümsüz Lider Kim Il-sung her yerde olduğu gibi barda da biz emperyalist Batılıları güneşiyle aydınlatmaya devam ediyor.
Kaesong
Marx ve Engels duysalardı ağlarlardı
Kuzey Kore halkı devlet tarafından Songbun adlı sistemle üç ana sınıfa ve 51 kategoriye ayrılıyor ve her vatandaşla ilgili gizli bir dosya tutuluyor. Herkesin Songbun derecesi tüm yaşamını şekillendiriyor; işini, yaşam standartlarını, evliliğini, eğitimini, askerliğini, devletten aldığı hizmeti.
Marx ve Engels Songbun’u duysalardı herhalde ağlarlardı. Zaten bir süre önce başkent Pyongyang’daki Kim Il-sung Meydanı’ndan Karl Marx portresi kaldırıldı.
Songbun sistemi Kuzey Kore (DPRK – Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti) kurulduktan kısa süre sonra, rejimi ülke içinden gelebilecek tehditlere karşı korumak için oluşturuldu. Devlet her vatandaşı politik olarak güvenilir veya riskli oluşuna göre sınıflandırıyor. En önemli etkenler: 1945′te Japonya’dan bağımsızlık sırasında atalarının sosyoekonomik geçmişi, Kore Savaşı sırasındaki etkinlikleri, Güney Kore veya Çin’de akrabalarının olup olmaması.
Haberleşmek yasak olsa da dış dünyada herhangi bir yakınının olması, kişinin Songbun puanını düşürüyor. Kuzey Kore’de yaşam önemli ölçüde bu sınıflandırmayla şekilleniyor.
‘Sadık Memur 2.0’ adlı yazılım
Devlet 17 yaşını geçen her vatandaş hakkında gizli bir dosya oluşturuyor. Bu yaştan öncekilerin ayrıntıları ebeveynlerinin dosyasında tutuluyor. On yıllardır bu kayıtları oluşturmak ve sürekli güncellemek için dev bütçe ve iş gücü harcanıyor.
Bugün veriler ‘Sadık Memur 2.0‘ adlı yazılımla yönetiliyor. Dijitale geçişle birlikte yetkililer, her il ve ilçe merkezindeki Kamu Güvenliği Bakanlığı yani polis teşkilatı bilgisayar terminalinden her vatandaşın Songbun dosyasına erişir hale geldi. Devlet bu sistemin varlığını kabul etmiyor. İnsanlar kendi dosyalarını göremeseler de ait oldukları sınıfı ve yaklaşık olarak da kategorilerini bilirler.
Bu fotoğraf ve videoyu Kaesong’da kaldığım otelde görevlilerin meşgul oldukları bir anı yakalayıp duvardan atlayarak sokakta çektim. Gizli ve yasak görüntüler. İşte Kuzey Kore’de yaşam.
Kuzey Kore’de çalışma hayatı
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’nde 12 yıllık zorunlu eğitim ve üç ila beş yıl gönüllü -aslında zorunlu- askerlikten sonra üniversiteye gidiliyor veya çalışmaya başlanıyor. Ülkede kişinin mesleğine kendisi değil devlet karar veriyor ve bunda Songbun puanının rolü büyük. Songbun seviyesi düşük olanlar kentlerden uzakta kol gücüyle çalışılan işler yapıyor, yüksek olanların ise üst düzey görevlere getirilmeleri olası.
Ülkede meslek dağılımının yeteneğe göre değil Songbun puanına ve rejime sadakate göre yapılması, ülke ekonomisinin zayıflığının nedenlerinden bir tanesi.
Kuzey Kore’de evlilik ve aile
Ülkede evlilik, toplumun temel birimi ve boşanma yok denecek kadar az. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’nde evlenmeden ev kurulamıyor, aileyle birlikte yaşanıyor. Devlet, evlenen çiftlere küçük bir ev veriyor.
Songbun puanı evlilikte de önemli rol oynuyor. Bir kişi düşük puanlı biriyle evlenirse kendisi ve doğacak çocuğu da bundan olumsuz etkileneceğinden, insanlar en az kendi puan seviyesindeki kişilerle evlenmeye çalışıyor. Ülkede görücü usulü evliliğin yaygın olduğunu okumuştum. Başımdaki görevlilerden birine özel hayatını sordum. Bir kız arkadaşı varmış, annesi bulmuş ve onunla evlenecekmiş.
Aile bireyleri fabrika, kooperatif veya devlet dairesinde ‘çalışma puanı’ kazanıyor, bu puanlardan yapılan ödeme bir bütün olarak aileye gidiyor; aile reisi kavramı yok. Devlet boşanmaları istisnalar dışında istemiyor, ancak eşlerden birinde ‘kötü unsurlar’ bildirilirse boşanma kolaylaşıyor. Kuzey Kore’deki aile yaşamında erkeğin herhangi bir üstünlüğü yok.
DPRK devleti düşük Songbun sınıfındaki insanları başta ülkenin kuzey doğu bölgeleri olmak üzere yalıtılmış, yaşamın zor olduğu, soğuk ve çorak bölgelere sürer. Bu insanlar nüfusun yoğun olduğu bölgelerden uzakta, yalıtılmış ve sıkı denetim altında ağır işlerde çalıştırılır.
Kuzey Kore’de seyahat
Ülkede devletin özel görevlendirdiği çok az sayıda kişi hariç yurt dışına çıkmak yasak olduğu gibi yurt içinde seyahat de resmi izine bağlı. Başkent Pyongyang’da yaşayan şanslı azınlıktan olmayanların kente girmeleri pek mümkün değil. Bütün karayollarında askeri kontrol noktaları var. Biz de birçoğundan geçtik. Fotoğraf çekmememiz ve fotoğraf makinelerimizi elimize almamamız konusunda sert bir şekilde uyarıldık.
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’nde motorlu araç sayısı son derece az ve şehirler arası yolculukların çoğu bisikletle yapılıyor.
Açlık
Ülkede 1994-1988 yıllarında genel ekonomik kriz, Sovyet desteğinin kesilmesi, seller ve kuraklık nedeniyle korkunç bir açlık yaşandı. Devletin vatandaşlara gıda ve ürün dağıttığı sistem çöktü. Resmi rakam yayınlanmadığı için kimse bilemiyor ama 1.5 milyon ila 3.5 milyon arasında insanın açlıktan öldüğü tahmin ediliyor.
Halk hayatta kalabilmek için mısır koçanı, ağaç kabuğu, ot ve yaprak yemek zorunda kaldı. Bazı yayınlarda insan eti yendiğine dair haberler çıktı. Ülke halen kendine yetecek temel gıdayı üretemiyor ve dışarıdan gıda yardımı alıyor. Bugün yetersiz beslenme nedeniyle Kuzeyin halkı tamamen aynı ırktan olan Güney Korelilere göre ortalama altı santimetre daha kısa. Kuzey Kore’de yaşam zor. Bu yazımı ülkenin cefakâr insanlarına adıyorum.
Ülkede elektrik kesintisi sık yaşanıyor, benim ziyaretim sırasında da çok oldu tabii, en önemli yerlerde bile. Birçok fabrikada işçiler geceleri de kalıyormuş. Gece elektrik gelip ışıklar yanınca hemen kalkıp tekrar kesilene dek birkaç saat çalışıyorlarmış.
Kuzey Kore’de trafik
Kuzey Kore’nin en önemli caddesi ve meydanındaki trafik. Bakmayın siz bu yoğunluğa, başkent Pyongyang’da iş çıkış saati olduğu için böyle, gün içinde daha tenha oluyor.
Ülkede az sayıda motorlu araç olduğu ve trafik hiçbir zaman sıkışmadığı halde başımdaki görevlilerin her gün akşam üzeri bir yerden başka bir yere gideceğimiz zaman “Acele edin, trafiğe kalmayalım” uyarısını duymak çok acayip. Burası Kuzey Kore olduğu için “Ama trafik yok ki” diyemiyorum.
Kuzey Kore’de İnternet neden yasak?
Kuzey Kore’de İnternet olmadığını ve bilgisayar ağının durumunu yukarıda anlattım. Gelelim İnternet’in neden yasak olduğuna. Bir gün cesaretimi toplayıp görevliye sordum:
– Lee, Kuzey Kore’de İnternet neden yok?
– Halkımız diğer ülkelerde olan kötü şeyleri görüp dış dünyaya karşı olumsuz bir görüş edinmesin diye.
Mantıklı. Ben ikna oldum.
Kuzey Kore’de maaşlar sorulmaz
Ülkede ortalama maaşlar hakkında birçok blogda ve gazetede, görevlilerin dile getirdiği söylenen ‘150 ile 400 avro arasında değişiyor‘ şeklinde Kuzey Kore yalanları yazıyor. Oysa hesaplara göre ortalama maaş 3 dolara denk geliyor. Ben de ‘bakalım ne diyecek’ diye sempatik rehberime sordum:
– Kuzey Kore’de ortalama maaş ne kadar? Örneğin bir öğretmen, işçi, mühendis yaklaşık ne kadar kazanıyor?
– Maaş sormak ne kadar ayıp! Biz size soruyor muyuz!?
Burası Kuzey Kore olduğu için “Sana maaşını soran mı oldu?” diyemiyorum. Bu yetmemiş olacak ki otobüsün ön tarafına gidip mikrofonla da şunu söyledi:
– Az önce arka tarafta biri maaşlarımızı sordu. Ayıp, biz size sorduk mu!?
Bizde çıt yok tabii.
Kuzey Kore yalanları
Devlet dış dünyaya yalan söylüyor. Devlet halka yalan söylüyor. Basın halka yalan söylüyor. İnsanlar birbirlerine yalan söylüyor. Tur görevlileri ziyaretçilere yalan söylüyor. Kuzey Kore yalanları her gün ve sürekli. Halka söylenen bazı Kuzey Kore yalanları:
– Kuzey Kore dışında yaşam çok kötü.
– Güney Kore halkı ABD işgali altında acılar çekiyor.
– Bizde gıda sıkıntısı var ama diğer ülkelerde durum çok daha kötü. ABD’de halk açlıktan kar yiyor.
– Bütün dünya yaşam kalitesiyle Kuzey Kore’yi kıskanıyor.
‘Kuzey Kore abartıldığı kadar değilmiş’
Bazı bloglarda “Anlatıldığı kadar da değilmiş, rahatça gezdim” diye ifadeler görüyorum. Yalan. Otelden dışarı kendin çıkabildin mi? Yasak. Bir arka sokağa girebildin mi? Hayır. Senin için dikkatle seçilmiş ve onaylanmış birkaç kişi hariç gerçek halkla konuşabildin mi? Asla. En ufak bir eleştiride bulunabildin mi? Asla. Bu turlar ülkeyi dışarıda iyi anlatman için tasarlanıyor ve sen de ciddi bir para ödeyerek geliyorsun.
‘Kuzey Kore’de halkın arasına girdim’
Evet bunu diyen ziyaretçiler de var. O parkta bir grup insanla karşılaşman, görevlinin “Acıktıysanız şurada yerel bir lokanta var” demesi, şu meşhur ‘yerel halkla‘ basketbol oynaman, bowling salonuna götürülüşün, o sahte hastane, o çocuklarla çektirdiğin fotoğraf, hepsi aylarca yıllarca üzerinde çalışılmış senaryolar, Kuzey Kore yalanları.
‘Kuzey Korelilerin ağlaması sahte’
Hayır değil. Ölümsüz Lider Kim Il-sung ve oğlu Sevgili Lider Kim Jong-il öldüğünde televizyonda gördüğümüz halkın hıçkırıklarla ağlamasının sahte olduğunu düşünmüştük. Aralarında rol yapanlar olabilir, ama ülkeden kaçan birisi şunları söylüyor: “Büyük Liderimiz öldüğünde elbette hepimiz içten ağladık. Sadece Kuzey Kore’nin değil bütün dünyanın mahvolduğuna inanıyorduk.”
Kuzey Kore turu satan aracı şirketin çalışanı anlattı. Pekin’de turlarla ilgili Kuzey Kore’nin bir görevlisiyle görüşme yaparken Kim Jong-il’in ölüm haberi gelir. Adam hıçkırıklarla ağlar. Edindiği izlenim, bunun bir rol olamayacağı.
Yerel lokanta, yerel otel
Görevliler yemek zamanı gelince hep “Şimdi bir yerel lokantaya gidiyoruz” diyor. Kuzey Kore yalanları arasında en barizlerinden birisi bu. Elbette hiçbirine halk giremiyor.
Yüce Lider herşeyi yapar
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti‘nin Yüce Lideri, Büyük Halef, Kore Halk Ordusu Yüce Kumandanı, Dahi Yoldaş, Ulusal Savunma Komisyonu Başkanı, Kore İşçi Partisi Birinci Sekreteri, Merkezi Askeri Komisyon Başkanı, Politbüro Başkanlık Heyeti Üyesi, Sevgili Lider, Saygın Yoldaş, Mareşal Kim Jong-un her şeyi denetler, tasarlar ve yönetir. Fabrika, askeri mevzi, market, yüzme havuzu, jimnastik aleti ve daha nicesini bizzat kendisi tasarlar.
Babası Bilge Lider, Üstün İnsan, Dahi Lider, Eşsiz Önder, Başkumandan, Büyük Lider, Halkın Babası, Komünist Geleceğin Güneşi, Paektu Dağı’nın Parlayan Yıldızı, Yol Gösteren Güneş Işını, Silahlı Kuvvetler Lideri, Anavatanın Birleşmesinin Garantisi, Ulusun Kaderi, Sevgili Baba, Demir İradeli Kumandan, Sosyalizmin Güneşi, Ulusun Güneşi, Yaşamın Büyük Güneşi, Ulusun Atası, 21’inci Yüzyılın Dünya Lideri, Emsalsiz Lider, 21’inci Yüzyılın Parlayan Güneşi, Gökyüzünden İnen Büyük İnsan, Yenilmez General, Muzaffer Komutan, Kurtarıcı, Devrimin Beyni, Ekselansları, Partinin Ölümsüz Genel Sekreteri, Sevgili General Kim Jong-il de ölmeden önce her şeyle ilgilenen, üstün yeteneklere sahip bir insandı.
Aslında Kim Jong-il’in ölmeden önce varisi olarak büyük oğlu Kim Jong-nam’ı atamayı düşündüğü söyleniyor. Ancak Kim Jong-nam Disneyland’a gitmek için sahte bir Dominik pasaportuyla Japonya’ya girmeye çalışırken Tokyo’da yakalanınca memleketi dünyaya rezil etti ve babasının gözünden düştü.
Güney Kore mi? Yok öyle bir ülke
Kuzey Kore’nin resmi adı Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’dir, ‘Kuzey Kore‘ denmez. Kısaca DPRK (KDHC) veya sadece Kore denir. Kuzey’e göre Kore tek bir ülkedir, Güney Kore diye bir ülke yoktur. ‘Güney‘, ABD işgali altında perişan bir haldedir. Kuzey Kore birleşmeyi istiyor ama Güney’in yöneticileri bunu istemiyor.
Roket otel
İnşasına 1987 yılında başlanırken 1989′da tamamlanması planlanan Ryugyong Otel, üç bin odası ve 105 katıyla, dünyanın en çok katlı oteli olacak iken bugün dünyanın en yüksek tamamlanmamış binası.
2012′de dışı yapılıp çirkin görüntüsü kapatıldı. Açılışı birçok kez ilan edilse de hepsi ertelendi. Soğuk Savaş döneminde Singapur’daki dünyanın en yüksek oteli Westin Stamford’a karşılık olarak tasarlandığı söyleniyor.
1992-2012 yılları arasında devlet, çirkin görüntüsü nedeniyle kentin fotoğraflarında oynama yaparak oteli gizledi, kent haritalarında göstermedi. Ryugyong adı ‘söğütlerin başkenti‘ anlamına geliyor, Pyongyang‘ın eski isimlerinden birisi.
Kim Il-sung rozeti takmak gönüllülük
Kuzey Kore’de 15 yaşın üzerindeki herkes sol göğsünde Kim Il-sung rozeti taşır. Halk bunu gönüllü yapıyor. Ancak rozetsiz kimsenin olmadığını okumuştum, ülkedeyken de hep dikkat ettim, göğsünde rozetsiz kimseyi göremedim. Bence buna hiç kimse cesaret edemez.
Güney Kore’den Kuzey Kore’ye kaçış
Evet bu oldu. Kuzey’den kaçanlar çok, ama Kuzey-Güney Kore ayrılmasının ardındaki yıllarda sosyalizmin getirileri sayesinde Kuzey’deki yaşam Güney’den iyiydi ve Güney’den Kuzey’e kaçışlar oluyordu. Son dönemde ise 2009-2012 yılları arasında Güney’den Kuzey’e toplam altı kişi kaçtı. Bu kişiler birkaç ay önce Kuzey Kore’nin açıklamasına göre “Ülkeye yasa dışı girme suçlarını samimiyetle itiraf edip pişman oldukları için insani nedenlerle affedilerek” geri gönderildi.
Ayrıca Güney Kore’den Kuzey’e kaçan askerler de oldu. Bunların en ünlüsü Güney Kore’de ABD astsubayı olarak görev yapan, 1965′te sınır nöbetindeyken Kuzey’e kaçan 1940 doğumlu Charles Robert Jenkins. Anlattığına göre daha önce kaçmış olan diğer üç ABD askeriyle birlikte yedi yıl tek odalı bir eve kapatılıp dayak atılarak Kim Il-sung’un Juche ideolojisi ezberletildi.
Ardından üniversitede ajan adaylarına İngilizce öğretmeye başladı. Ancak yoğun Güneyli ABD aksanıyla konuştuğu fark edilince, devletin ajanların Güney Koreli gibi davranabilmesi hedefine uygun olmadığı için işten çıkarıldı.
1978′de Kuzey Kore ajanları tarafından ajan adaylarına Japonca öğretmesi için kaçırılan 21 yaşındaki Japon kızı Hitomi Soga ile evlendirildi, iki kızları oldu. 2002′de Kim Jong-il Japonya ile ilişkileri yumuşatmak için Soga’nın bir hafta Japonya’ya gitmesine izin verdi, Soga bir daha dönmedi. 2004′te Jenkins ve kızları da ülkeden çıkabildi ve bugün beraber Japonya’da yaşıyorlar.