Yüksek etkinlik oranı vaadiyle aşı piyasasına sokulan Sputnik V’i üretmenin hayli zor olduğu ortaya çıktı. Rakamlar, Rus aşısının her ay yüzlerce milyon doz üretilen Batılı rakipleri BioNTech ve AstraZeneca’nın gerisinde kaldığını gösteriyor.
Dünya Sağlık Örgütü’nden (DSÖ) henüz kullanım onayı alamayan Sputnik V için Rusya, Türkiye dahil 50’den fazla ülkeyle anlaşmaya vardı. Birçok ülkeye üretim için lisan verildi, bu kapsamda bazı Türk firmalar da tesislerini Rus aşısı üretimi için hazır hale getirmeye çalışıyor. Türkiye’nin ilk etapta bu aşıdan 50 milyon doz alması bekleniyor.
Ancak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in mart ayında duyurduğu 700 milyon dozluk üretim anlaşmasına rağmen Rusya 12 Mayıs itibariyle sadece 66 milyon doz aşı üretebildi. Bunun ancak 30 milyon dozu ihracata ayrıldı.
Üreticiler konuştu
Aşının yurt dışındaki pazarlama işlerinden sorumlu Rusya Doğrudan Yatırım Fonu, üretim kapasitesinin artırıldığını, 2021 sonuna dek 800 milyon kişiyi aşılamaya yetecek kadar üretim hedeflendiğini anlattı.
Ancak Reuters ajansının dört üretici firma yetkilisi ve tedarik zincirine hakim iki yetkiliyle yaptığı görüşmeler, Sputnik V’i üretme ve mevcut üretimi hızlandırmanın ne kadar zorlu olduğunu ortaya koydu.
Başkent Moskova’da 27 dönümlük bir tesis ve aşı için hücre yetiştiren 200’den fazla biyoreaktörle üretim yapan R-Pharm firmasının yöneticisi Aleksey Repik, üretim sürecini sıfırdan öğrendiklerini, reaktörleri işletmenin ‘gözü kapalı çalışmak’ gibi olduğunu söyledi.
“Aşının üretimi her bir seri için bir-bir buçuk ay veya daha uzun sürüyor” diyen Repik şöyle devam etti: “Sonrasında çıktıyı referans numunesiyle karşılaştırıyoruz. Tutarsa şanslıyız. Tutmazsa döküyoruz.”
Firma yöneticisi küresel anlamda ekipman ve ham madde sorunu çekildiğini de ekledi.
Ayda 10 milyon doz hedefiyle düzenini hazırlayan R-Pharm henüz 1 milyon doz bile üretebilmiş değil. Üstelik hücre yetiştirmeye kasım ayında başlamışlar.
İkinci doz daha zor
Üreticiler, ‘adenovirüs vektör aşısı’ tasarımı nedeniyle üretimin özellikle zor olduğunu ifade etti. Bu sisteme göre değişikliğe uğratılan vektörler, vücuda girerek virüsün genetik bilgisini taşıyıp bağışıklık üretimini tetikliyor. Üreticilere göre diğer adenovirüs aşılarından farklı olarak, iki dozluk Sputnik V paketini tamamlayan ilk doz ve yükseltici doz iki farklı vektörden oluşurken ikinci dozu üretmek ilkine kıyasla hayli zorlu.
Biocad firmasının yöneticisi Dimitri Morozov, “Ürünün kendisi yeteri kadar zor ve aslında iki farklı ilaç üretmek durumunda kalıyoruz” dedi.
Rusya yardım istemiş
Rusya’nın aşı stratejisi hakkında bilgi sahibi iki kaynak, Rus yetkililerin bu sorunla baş edebilmek için, yine adenovirüs aşısı üreten AstraZeneca firmasından yardım istediğini aktardı. İnsan denemeleri ve ‘karıştır-eşleştir’ çalışmaları birkaç ülkede devam ediyor.
Sputnik Light seçeneği
Diğer seçenekse ‘Sputnik Light’ adı verilen, Sputnik V’in kolay üretilen ilk dozundan oluşturulan tek dozluk bir aşı.
Pharmasyntez firmasının yöneticisi Vikram Punia, sadece tek dozluk aşıları üretmek için izin beklediğini, kalite kontrolü için ilk partiyi 3 Mayıs’ta gönderdiğini kaydetti.
Ekipman ve malzeme kıtlığı
Aşı üretimi için ekipman talebinin patlaması da Rus üreticilerin sıkıntılarını artırdı, Rusya’da tıbbi malzemede arz sıkıntısı yaşanmaya başladı.
Sputnik V’in en büyük üreticilerinden Generium ve Biocad bazı mevcut tesislerini aşı üretimine kaydırdı. Kapasiteyi artırmak için artık yeni tesisler gerekiyor ki Generium yılda 200-300 milyon dozluk bir tesisin inşaatına başladı.
En önemlisi insan kaynağı
Pharmasyntez’in yöneticisi Punia’ya göre en önemli sorunlardan biri de tecrübeli eleman kıtlığı. Birbirinden farklı nitelikte iki dozun üretimi için farklı üretim alanları gerekiyor ve bu da insan kaynağı konusunda baskıyı artırıyor.
Punia şöyle konuştu: “Ekipman satın alabiliriz, tesis inşa edebiliriz, ama biyoteknolojide yetkin eleman en önemlisi. Ve onlardan fazla bulunmuyor.”