FATİH GÖKHAN DİLER
gokhandiler@diken.com.tr / @fgdiler
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın “Altı ay içinde 50 milyon doz gelecek” demesinin ardından gözler Rusların Sputnik V aşısına çevrildi.
Ruslar aşının güvenlik ve etkinliğinden kuşkusu yok. Ancak Brezilya’nın sağlık otoritesi önceki gün tam da bu konularda, dahası yan etkilerine ilişkin ciddi ‘şüpheler’ bulunduğunu belirterek kati bir dille Sputnik V kullanılmayacağını bildirmişti. Uluslararası otoriteler de henüz aşıyı onaylamış değil.
Peki aşı hakkında neler biliyoruz?
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 11 Ağustos 2020’de Covid-19’a karşı geliştirilen bir aşının onay aldığını duyurduğunda dünya şüpheyle yaklaşmıştı. Aşının güvenliği ve etkinliğine dair hiçbir çalışma yoktu. Ama şimdi 60’a yakın ülkeden onay alan bu aşı Avrupa’ya ayak basmak üzere.
Peki, Sputnik V adındaki aşıya artan bu ilginin nedeni ne?
İlk ve en önemli neden bilimsel çalışmalarda çıkan sonuçlar. 21 Şubat’a kadar pek çok uzmanın şüpheyle yaklaştığı aşıya dair üçüncü faz sonuçları o gün saygın tıp dergisi Lancet’ta yayınlandı ve sonuç etkileyiciydi: Yüzde 91.6 etkinlik oranı.
Lancet’taki değerlendirme yazısı şöyle bitiyordu: “Artık Covid-19’a karşı savaşa bir aşı daha dahil olabilir.”
Bununla da kalmadı, Rus bilim insanları 3.8 milyon kişiden verilerin incelendiği gerçek zamanlı bir çalışmada Sputnik V’in etkinliğinin yüzde 97.6 çıktığını duyurdu.
Bırakın daha önce duyurulan orandan fazla olmasını, bu diğer tüm Covid-19 aşılarının etkinliğinden yüksek!
19 Nisan’da duyurulan sonuçların mayısta hakemli bir dergide de yayınlanacağı belirtildi.
Avrupa’da talep artıyor
Almanya Sputnik V’den 30 milyon sipariş etmek istediğini açıkladı. İsveç, ‘bazı Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte’ bu aşıdan almak için girişim başlattığını duyurdu. Avusturya aşıyı almak için Avrupa İlaç Ajansı’nın onayını beklediğini bildirdi. Macaristan sipariş etti. Çekya da girişimlerini sürdürüyor.
Ajans değerlendirmesini halen sürdürse de nüfusunun ancak yüzde 20’sini aşılamayı başarabilen ve tedarik sorunlarıyla boğuşan Avrupa’nın Sputnik V’e kayıtsız kalamadığı ortada.
Brezilya veto etti
Tüm bunlara karşılık Brezilya Sağlık Düzenleme Kurumu (Anvisa) Sputnik V için onay vermedi. Kurum aşının ‘etkinliği’, ‘güvenilirliği’ ve ‘üretimi’ne ilişkin belirsizliklerden dolayı ithal edilmesine karşı çıktı.
Anvisa Başkanı Antonio Barra Torres, “Milyonlarca Brezilyalının güvenlik, etkinlik ve kalite testlerinden geçirilmemiş bir ürünle karşı karşıya kalmasına izin veremeyiz” dedi.
Torres, uzmanlarının aşı hakkında ilettiği ‘şüpheler’den dolayı bu tür bir karar alındığını belirtti.
Anvisa uzmanlarından Gustavo Mendes Lima Santos da başta pıhtılaşma olmak üzere aşının yan etkilerine ilişkin ‘can alıcı’ önemde yanıtlanmamış sorular da bulunduğunu söyledi.
Heal böyleyken Sağlık Bakanı Fahrettin Koca bu akşam ‘altı ay içinde 50 milyon doz Sputnik V aşısı için imza atıldığını’ söyledi.
Türk ilaç şirketi Viscoran’ın Rusya’nın Covid-19 aşısını önümüzdeki aylarda kendi fabrikalarında üretmeye başlayacağı, bir diğer Türk firması CinnaGen İlaç’ın da teknoloji transferinin ‘sonuçlandırma aşamasında’ olduğu ifade edilirken, iki üretim tesisiyle görüşmelerin sürdüğü de gelen haberler arasında.
DSÖ inceleyecek
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) de Avrupa İlaç Ajansı’yla ortak olarak Sputnik V’in üretim sürecini incelemeye 10 Mayıs’ta başlayacağını bildirdi. DSÖ halen bu aşıya acil kullanım onayı vermiş değil.
‘Yoldaş’ anlamına geliyor
Rusçada ‘uydu’ manasına gelen Sputnik kelimesi, ‘yoldaş’ anlamına da geliyor. Sputnik V’in ‘corona’ pandemisinden çıkışta da pek çok ülkeye yoldaş olabileceği görülüyor.
Viral vektör aşısı
Sputnik tıpkı Oxford-AstraZeneca ve Johson&Johnson gibi, Covid-19’a neden olan virüsün genetik materyalini bağışıklık sistemine tanıtmak için zararsız virüs kullanan bir viral vektör aşısı.
Rusya’nın varlık fonunca desteklenen bu aşıyı, daha önce Ebola ve Mers için de aşı üreten Gamaleya Enstitüsü geliştirdi.
İki avantajı var
Sputnik V’in etkinlik oranı dışında öne çıkan iki önemli avantajı var. İlki fiyatı. Tek dozu J&J’deki gibi 10 dolara satılıyor. Fiyat bakımından Sputnik V’ten daha uygun tek aşı AstraZeneca (4 dolar). Bu da onu, aşı tedarikine bütçe ayırmakta zorlanan ülkeler için daha ulaşılabilir kılıyor.
Resmi olarak açıklanmasa da, Türkiye’nin kullandığı Sinovac ve BioNTech aşısı için doz başına 12 dolar verdiği tahmin ediliyor.
BioNTech için AB 14.7, ABD 19.5, İsrail ise 30 dolar ödüyor.
Saklama koşulları
AstraZeneca’da olduğu gibi Sputnik V özel bir saklama düzeneği gerektirmiyor. Sıvı formu bildiğimiz derin dondurucuda saklanabilir. Bildiğimiz buzdolabında saklanabilecek bir türü henüz geliştirme aşamasında, aşının toz formu da bulunuyor.
Düşük maliyet ve aşıyı Rusya’nın ücra köşelerine taşımak için kolaylaştırılmış tedarik zinciri, diğer ülkelerin de ilgisini çekiyor doğal olarak.
BioNTech’e yük bindi
Bugün dünya genelinde aşı tedarik zincirinde sorunlar yaşanıyor.
Son olarak Moderna üretim kapasitesi sorunlarını gerekçe göstererek Kanada’ya nakliyatı yarıya indirdi. Vaka sayılarında yükselişe geçen ve 350 bini geçen günlük vaka sayısıyla Hindistan’sa aşı üretim kapasitesini yerel kullanım için ayırarak, Mart 2021 itibariyle ihracatı kesti. ABD’de 15 milyon doz J&J aşısı üretimdeki bir hata nedeniyle çöpe gitti. Çin de yine iç talebi karşılamak için aşı ihracatını sınırlamaya başladı. Bunlara benzer başka örnekler de var.
AstraZeneca nadir görülen bir kan pıhtılaşması sorunu nedeniyle belli yaş gruplarına yapılmıyor. Britanya’da 30, Avusturalya’da 50 yaş üstüne uygulanmıyor. Norveç kullanıma ara verirken, Danimarka tamamen durdurdu. J&J aşısında da kan pıhtılaşmasına dair bazı endişeler türedi.
Bütün bunlar sebebiyle piyasadaki en güvenilir aşılardan Pfizer-BioNTech aşısına fazla yük bindi.
Üretim anlaşmaları
Diğer aşılarda olduğu gibi Sputnik V’in de üretimi dünya geneline yayılırken, kapasitesi artıyor. Türkiye’nin yanısıra son olarak Mısır ve Güney Kore de üretim anlaşmaları imzaladı. Bu ülkeler iç piyasa için üretecek olsa da ilerde başka ülkelere satabilirler, ancak bunun halen daha geniş bir kapasiteye ihtiyaç duyuluyor.
Rus aşısının üretimi için 10 ay bürokrasi yürütülmüş
Türkiye’nin sipariş verdiği Rus aşısına Brezilya’dan onay çıkmadı
Koca: Çok yakında Sputnik V aşısı devrede
Rusya, Covid-19 aşısının üretimi için Türk şirketle anlaştı
9 soruda: En iyi aşı hangisi?