MESUDE ERŞAN
@mesudersan
Türkiye Acil Tıp Derneği Toksikoloji Çalışma Grubu’ndan Doç. Dr. Sinan Karacabey şüpheli, markasız veya açık satılan içkilerden uzak durulması uyarısında bulundu. Bir tatlı kaşığı metil alkol kör etmeye, üç tatlı kaşığı da öldürmeye yetebilir.
Sahte içki ve yol açtığı metil alkol zehirlenmesi halk sağlığı sorunu olarak karşımızda duruyor. Çözüm olarak tek üretilen şey, sahte içki imal edilen yerlere baskın yapılması ve imha edilmesi. Ancak asıl zemin hazırlayan yasaklar, yüksek vergi artışları ve engellemeler. Kaldı ki operasyon düzenlenenler dışında, kat kat fazla sayıda yerde ve miktarda üretim yapıldığını tahmin etmek zor değil.
Malum önümüz yılbaşı. Sahte içki üretimi ve tüketiminin artması bekleniyor. Karacabey, içki içildikten sonra karın ağrısı, bulantı, kusma gibi uyarıcı işaretler yaşanırsa, derhal hastaneye girilmesi gerektiğini hatırlattı.
Sanayide kullanılan madde kadehe geliyor
İçki üretimi aslında etil alkolle (etanol) yapılıyor. Ancak hem daha pahalı hem de satışı yasak. Sahte içki yapımında maliyetleri düşürmek ve daha fazla kazanç elde etmek amacıyla metil alkol (metanol) kullanılıyor. Sahte içki üretenlerin bilerek veya bilmeyerek etil alkol yerine, metil alkol kullanması felakete yol açıyor. Metil alkol (metanol) boya inceltici, yakıt, cam temizleyici, antifriz gibi çeşitli malzemelerde yer alan ve sanayide kullanılan bir madde.
Peki yıllarca aynı içkiyi içenler, metil alkol veya etil alkol kullanıldığını ayırt edemez mi? Karacabey, metil alkol ve etil alkol ayırımını renk, koku veya tat ile yapmanın mümkün olmadığını söyledi: “Bu ayrım yalnızca laboratuvar şartlarında yapılan analiz yöntemleri ile mümkün. Alkol içeren ürünler tüketilmeden önce kaynağının güvenilirliğinden emin olunmalıdır.”
Azı da zehir, çoğu da
Metil alkol vücutta formaldehit ve formik aside dönüşüyor. Metil alkol zehirlenmesi formik asit birikimine bağlı kanın pH değerinin asit hale gelmesi sonucu gelişen asidoza bağlı. Metil alkolün çok küçük bir miktarı dahi hayatı tehdit edebiliyor.
Karacabey şöyle devam etti: “Formik asit retinada sinir tahribatı ve buna bağlı olarak körlük ve daha ciddi vakalarda ölümle sonuçlanıyor. Metil alkol kan düzeyi 20 mg/dL üstünde toksik kabul ediliyor. 40 mg/dL üstü dozlarda çok ciddi etkiler görülebiliyor, 80-100 mg/dL düzeyi genellikle ölümcül sınır düzeyi olarak kabul ediliyor. Diğer bir deyişle, 4-15 mL (1-3 tatlı kaşığı) metil alkol içilmesi sonucu körlük, 15-100 mL dozda ise ölüm meydana gelebiliyor.”
Zehirlenme belirtileri 12-24 saat sonra çıkabilir
Metil alkol, bulantı, kusma, karın ağrısı gibi şikayetlerle başlayan ve görme bozuklukları, sara nöbetleri, tansiyon düşüklüğü, böbrek yetmezliği, bilincin tamamen kaybı (koma) ve ölümle sonuçlanan tablolara yol açabilir. Metil alkol ağız yoluyla alındıktan yaklaşık 1 saat sonra kanda zirve düzeyine ulaşıyor.
Karacabey şöyle konuştu: “Hafif bir sarhoşluğa yol açma dışında ciddi bir belirti vermez. Asıl problem metil alkol vücutta yıkılırken ortaya çıkan formik asitten kaynaklanıyor. Bu nedenle zehirlenme belirtilerinin görülmesi 12-24 saati bulabiliyor. Özellikle görme bozuklukları ve şuur bulanıklığı tablosu sahte içki zehirlenmesini düşündürüyor. Güvenilir olmayan bir kaynaktan içki temin edilmişse ve bulantı, kusma gibi erken belirtiler söz konusuysa derhal sağlık yardımı alınmalı.”
Kusturmak işe yaramaz
Erken müdahale bu zehirlenmede çok önemli olsa da evde uygulanabilecek bir tedavi yöntemi bulunmuyor. Kusturma ya da yoğurt yedirmenin de faydası olmadığını söyleyen Karacabey, “Bunlar emilimi azaltabileceği veya kusma yoluyla atılmasını sağladığı düşüncesiyle birçok zehirlenmede kullanılıyor. Ancak ne yazık ki kesinlikle hiçbir faydası yok. Kişiyi mutlaka en hızlı şekilde hastaneye ulaştırmak gerekiyor” diye konuştu.
Geç gidilirse tahribat büyük
Hastanede hastanın durumuna göre tedaviler planlanıyor. İlk etapta etil alkol metil alkolle yarıştığı için damardan belli dozlarda etil alkol veriliyor. Daha ileriki dönemlerde de diyaliz gibi yöntemlerle toksinlerin etkisi en aza indirilmeye çalışılıyor. Ancak metil alkolün alınmasının üzerinden geçen süre ve miktar, müdahalenin başarısını etkiliyor. Hasta hastaneye ne kadar geç gelirse, zehirlenmeye bağlı vücutta oluşan tahribat o kadar ilerliyor ve geri dönülmez hasarlar oluşuyor.
Karacabey şöyle konuştu: “Bu nedenle şüphe duyulan ilk anda hastaneye başvurulması önemli. Metil alkol, vücutta en çok karaciğerde metabolize ediliyor, daha düşük bir oranda da böbreklerden atılıyor. Karaciğerdeki süreç sırasında oluşan toksik madde sebebiyle vücutta karaciğerde, böbrekte, beyinde, gözde ve sinirler üzerinde ciddi etkiler yaratıyor. Gecikmiş hastalarda ne yazık ki başarı oranı çok düşük. Hayatta kalmalarını sağlayabilsek bile organlarda oluşan hasarı engelleyemiyoruz. Bu hastalarımızda karaciğer ve böbrek yetmezliği gelişebiliyor. Özellikli olarak görme problemleri oluyor. Körlükle sonuçlanabilen görme kayıpları ortaya çıkıyor.”
Metil alkol zehirlenmesi önlenmeli
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Nurettin Özgür Doğan şunları kaydetti: “Önümüz yılbaşı ve sorun katlanarak artacak. Merdiven altı üretimi engellemek için alkollü içeceklerde mutlaka vergi düzenlemesi yapılmalı. Bazı işletme ve marketler artan maliyetler yüzünden fabrika dışı üretilen alkolü satıyor. Sahtesi ile gerçeğinin ayırt edilmesi mümkün değil”
Metil alkol zehirlenmesinin önlenmesi gerektiğini vurgulayan Doğan, “Acilde hasta önümüze geldiğinde yapılacak şeyler oldukça sınırlı” dedi.
Etil alkol aldıklarını zannediyorlar
Normal şartlarda metil alkole erişimin kolay olmadığını hatırlatan Doğan şöyle devam etti: “Herhangi bir tüketicinin bulabilmesi çok zor hatta imkansıza yakın. Fakat şu anda bizim de sıklıkla gördüğümüz şey metil alkole insanlar, etil alkol (evsel kullanım amaçlı satışı yasak) zannederek ulaşıyorlar. Dolasıyla aslında fark etmeden zehirleniyorlar. Diğer zehirlenmelerden de farkı var. Diğer zehirlenme türlerinde, zehirlendiklerini önceden bir şekilde farkına varabiliyorlar. Erken dönemde hastanelere başvurabiliyorlar. Fakat metil alkol zehirlenmesinin mekanizması gereği başvuru süresi oldukça uzayabiliyor.”
Zehirlenenlerin yarısında görme bozuluyor
Doğan’ın verdiği bilgiye göre merdiven altı üretimde, damıtma teknikleriyle ilgili hatalar sonucu bir miktar metil alkol üretilebiliyor. Ancak en büyük sebep, ucuz içki üretebilmek için doğrudan kullanılan metil alkol. Kişi farkında olmadan etil alkol ile metil alkollü içki içtiğinde de belirtilerin ortaya çıkması gecikiyor.
Doğan şöyle devam etti: “Hastaların yaklaşık yarısında hatta fazlasında göz bulguları ön plana çıkıyor. Gözde ve görme sinirlerinde formik asitin birikmesine bağlı gelişiyor. Görme kaybı, bulanık görme, ışığa hassasiyet, hastaların ‘kar yağdı manzarası’ dediği gözün önünde beyaz hare görüntülerine yol açıyor. Fakat göz bulgularının ortaya çıkması için bile belirli bir süreye bile ihtiyaç var. ”
Metin alkol zehirlenmesi salgın halini aldı
Öte yandan TTB dün yaptığı yazılı açıklamada, Türkiye’nin Avrupa’da hem genel olarak hem de ağır içicilik açısından en az alkol tüketen ülkesi olduğu vurgulandı. Açıklamada, Türkiye’de son yıllarda neredeyse salgın halinde metil alkol zehirlenmeleri yaşandığı vurgulandı.
Yasaklar, yüksek vergi artışları ve engellemelerin merdiven altı üretimi tetiklediği belirtilen açıklamada, şu görüşlere yer verildi: “Metil alkol zehirlenmeleri kaçınılmaz olmaktadır. Metil alkol zehirlenmeleri de tüm halk sağlığı sorunları gibi sosyal, siyasal, eğitsel ve ekonomik nedenleri doğru bir şekilde ele alındığında çözülür. Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) verilerine göre Avrupa’da alkollü içkinin en pahalı olduğu ülkeler sıralamasında Türkiye üçüncüdür. Alkollü içecekler üzerinde uygulanan çok yüksek vergi artışları ve etil alkol satışlarındaki yasaklar kişilerin alkol tüketimini istenen düzeyde azaltmamaktadır. Alkol tüketenler evde üretime ve alkol servisi olan işletmeler de kaçak kaynaklara yönelebilmektedir. 2019 yılı Sayıştay raporuna göre altı yıl içinde etil alkol kullanımı yüzde 448 artmıştır. İnternetten evsel kullanım amaçlı etil alkolün satışının da yasaklanmasıyla son kayıplardan da anlaşılacağı üzere daha kolay bulunan ve zehirli olan metil alkole yönelim artmıştır.”
Dünya Sağlık Örgütü, içkiyle ilgili yasakların planlanırken ülkelerde kaçak içki üretim ve satış olanaklarının iyi değerlendirilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Yasaklar, yüksek vergi artışları ve engellemeler diğer risk etmenleri göz önünde bulundurularak alınmadığında merdiven altı üretimi tetikliyor. Bununla birlikte metil alkol zehirlenmeleri kaçınılmaz oluyor.