ANIL CAN TUNCER
@tunceranil
İktisatçı Mustafa Sönmez, iktidarın seçmeni elde tutmak için ekonomiyi feda etme davranışı içine girdiğini belirterek durumun sürdürülebilir olmadığına dikkat çekti. Erdoğan’ın ‘hezimet’ endişesiyle dilini sertleştirerek pazarlıkta elini güçlendirmeye çalıştığını düşünen Sönmez, gelişmelerin erken seçimi dayatacağı görüşünde.
Döviz kurları son bir haftadır her gün rekor kırıyor. ‘Ekonominin kitabını yazan’ Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın “Faizle mücadele sürecek” demesinin ardından dolar/TL bugün 10,56 seviyesine çıkarak rekor tazelemişti.
Dolar/TL’de bu yılın başındaki 7,30’lu seviyeler hesaba katıldığında TL’de yüzde 40’lara varan bir erime olduğu görülüyor. Yarın faizlerde indirime gitmesi beklenen Merkez Bankası’nın kararı sonrası bu erimenin süreceği düşünülüyor.
Yükselen döviz fiyatlarının da etkilediği enflasyon rakamlarını TÜİK, yüzde 20’ye yakın olarak hesaplıyor. Ancak bağımsız sosyal bilimcilere göre bu oran yüzde 50’yi aştı.
Zamlar, kayıtlı işçilerin yüzde 42’sinin asgari ücretle çalıştığı Türkiye’de alım gücünü de zayıflattı. Türkiye, Avrupa Birliği (AB) üyeleri ve birliğe aday ülkeler içinde asgari ücreti önceki yıllara göre daha düşük tek ülke.
Böylesi bir ortamda muhalefetin daha kararlı adımlar atmaya başladığı görülüyor. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun Merkez Bankası’nın geçen ay yaptığı faiz indirimi sonrası başkan Şahap Kavcıoğlu’yla doğrudan görüşerek bilgi almayı tercih etmesi ve TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu’yla görüşmesi bu anlamda dikkat çekiciydi.
Kılıçdaroğlu, bu haftaysa ‘helalleşme yolculuğu’na çıkacağını duyurdu.
Ekonomideki bu gelişmelerle birlikte siyaset sahnesindeki tartışmaları iktisatçı Mustafa Sönmez’le konuştuk.
‘Beklenen müdahaleleri yapmayan bir yönetim var’
Mustafa Sönmez, iktidarın yakın tarihte görülmedik enflasyon rakamlarına ve dövizdeki artışa müdahale etmediğini belirtip ekonomideki ‘olağanüstü anormalliğe’ dikkat çekti: ”Ekonomi yüzde 9 büyüyorsa o ekonomiye kriz tanımlaması yapılamıyor. Kriz dediğiniz sermaye birikiminin durduğu, gerilediği, kar oranlarının düştüğü bir konjonktüre verilen addır. O yüzden ben bunu çok fazla kriz olarak adlandırmıyorum. Ama olağanüstü bir anormallik var. Bir yandan yakın tarihte görülmedik ölçüde yüksek bir enflasyon var. Diğer tarafta da buna kaynaklık eden yerel paranın değer kaybı var. Tüm bunların karşısında da beklenen müdahaleleri yapmayan bir yönetim var. Nedir o beklenen müdahale? Aslında böylesi durumlarda yerel paranın -Türk Lirası’nın- faizi artırılır ve güçlendirilir ki dövize yöneliş olmasın. Bunun sonucunda döviz fiyatının artışından kaynaklanan ithal enflasyonun da önüne geçilmiş olur.”
‘Seçmeni elde tutmak için ekonomiyi feda etme’
Sönmez, iktidarın seçmen kaygısıyla hareket ederek ekonomiyi feda etme davranışı olduğunun altını çizdi: ”Şimdi yönetim bunu yapmıyor. Çünkü yönetimin ekonomiyi idaresi siyasi saiklerle belirleniyor. Ekonomik saiklerle hareket edilmiyor. Kısacası ekonomiyi, ‘ekonomik’ bir kafa yönetmiyor. Her ne kadar ‘ekonominin kitabını yazdık’ dese de durum böyle. Ekonomi yönetimiyle ilgili siyasi saikler var. Seçmen kaygısıyla hareket edilerek, seçmeni elde tutabilmek için gerekirse ekonomiyi feda etme davranışı içerisindeler. Enflasyonu baş edilmez durumda bırakıp büyümeye bakmak… Faizleri indirip oradan konut satışını ve iç pazarı canlandırıp bununla da seçmeni oyalamak ya da kayıplarını telafi ediyor gibi görünmek isteniliyor. Böyle bir durumla karşı karşıyayız.”
‘Sürdürülebilir değil’
Vatandaşların paralarını enflasyona karşı koruyabilmek için ‘can havliyle’ harcama yaptığını söyleyen Sönmez’e göre sürdürülemez olan bu durum bir süre sonra çarkları durduracak: ”Ancak bu ‘hedeflenebilir’ bir tutum değil. Akılla bakılırsa yapılanlar o hedefe de götürmez. Ancak ana aktör bunun çalışabileceğini iddia ediyor. Ülkeyi böyle bir yere doğru sürüklüyor. Bu anlamda ekonomik olarak büyüme devam ediyor, sanayi üretimi yüksek mi yüksek… Harcama var mı? Evet, can havliyle harcıyor insanlar. Paralarını enflasyona karşı koruyabilmek için yetiyorsa konut alıyor, mal alıyor. Harcamalarını öne çekiyor. Bundan kaynaklı bir canlılık var. Bu da büyümeye tekabül ediyor. Böyle bir garabet durumla karşı karşıyayız. Bu da sürdürülebilir değil. Bir süre sonra bütün çarkları durduracak bir durum.”
‘Yabancılar güç pekiştirme düşüncesinde’
İspanya merkezli BBVA, Garanti Bankası’nda kendisine ait olmayan hisselerin alınması için gönüllü pay alım teklifi yapılmasına karar verip hisse başına 12,20 TL fiyat belirlemişti. Döviz fiyatlarına bakıldığında bankanın teklifinin 2017 şubatta satın aldığı fiyattan daha ucuz olduğu (2,2 dolar yani 23 TL) görülüyor.
Sönmez, BBVA’nın hamlesini şöyle yorumladı: ”BBVA’nın Garanti Bankası hamlesinden hareketle bakarsak yabancılar açısından iki türlü davranış var. Bir kısmı, bu gidişin gidiş olmadığını görüp sat-kaç politikası uyguluyor. Bunu daha önce Turkcell’de gördük, ortağı sattı kaçtı. Yapı Kredi de aynı şekilde. Başka örnekleri de var. Ancak BBVA’da bunlar satıp kaçmak yerine düşmüş fiyatlarla tamamen Garanti üstünde hegemonya elde etmeyi tercih ettiler. Yani yabancıların bir kısmı satsa da diğerleri bir adım ötesini görerek ‘bu ilerde dengelenecektir, sistem gerekli müdahalelerle kendini yeniden üretir hale gelecektir’ tahminiyle hareket ediyor. Yani ‘bu ülke de 83 milyon, pazar geniş. Niye gideyim?’ diyip hisse senetlerinde erimeyi durdurup buraya çıpa atmak da bir davranış türü. Garanti bunu yaptı. Demek ki bu da yapılabiliyor. Bundan sonra bu iki davranış modelini birden görebiliriz. Bazıları hakikaten sat-kaç yapabilir, bazıları da ‘bu fiyatlar bu kadar düşmüşken pekiştirelim gücümüzü ondan sonrasına bakalım’ da diyebilir.”
‘Erdoğan’ı sermaye fraksiyonu olarak değerlendirmek gerek’
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı desteklediği gruplarla birlikte sermaye fraksiyonu olarak değerlendirilmesi gerektiği yorumunu yapan Sönmez’e göre bütün sistem riske girince TÜSİAD gibi resmi fraksiyonlar da sesini çıkarmaya başladı: ”Genel olarak kapitalizmde siyaseti belirleyen hakim sınıflardır. Bu Türkiye kapitalizminde de çok yakın zamana kadar böyle ilerlerdi. Ama son 20 senede bu sermaye kesimi içinde yeni bir fraksiyon palazlandı. Bu fraksiyon da Erdoğan ve desteklediği sermaye grupları. Ben Erdoğan’ı da siyasi aktör değil de bir sermaye fraksiyonu olarak değerlendirmemiz gerektiğini düşünüyorum. Bu fraksiyon TÜSİAD’ın da dahil olduğu grupları baskıladı ve böyle yönetti. Diğerlerini hem siyaseten korkutarak hem de kaynakları kendine yontarak 20 yılı geçirdi. Fakat şimdi gelinen yerde bunu yönetemiyor. Bütün sistemi riske soktu. Şimdi bütün sistemi riske sokunca o geleneksel fraksiyonlar artık riski de göze alarak seslerini çıkarmaya başlıyorlar.”
‘TOBB, TÜSİAD’la yan yana gelerek sistemi kurtarmaya çalışacak’
Hükümete desteğiyle bilinen Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu’ndan son zamanlarda ekonomi politikalarına ilişkin eleştirel çıkışlar gelmişti. Hisarcıklıoğlu, geçenlerde, epeydir mesafeli durduğu CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’yla görüşmüştü.
Sermaye çevrelerinin ‘problemsiz geçiş dönemi’ hazırlığı yaptığını düşünen Sönmez, TOBB’un 2001’den bu yana AKP’ye verdiği desteği hatırlatarak şu anki değişimin altını çizdi: ”Burada ben özellikle TOBB’un olan biteni eleştirmesini hem de CHP’yle görüşmesini anlamlı buluyorum. TOBB Başkanı Rifat Hisarcıkoğlu 2001’den bu yana hem ‘2000 operasyonu’nun sonuç almasında hem de AKP’nin iktidara gelmesinde çok önemli bir aktör. Bugüne kadar da Erdoğan’ı kayıtsız şartsız destekliyordu. O ve onun nezdinde TOBB camiası da gördü ki sistem işlemeyip tıkanmaya başladı. Ama sistemin çalışması lazım… Sermaye açısından asli olan budur. Dolayısıyla TOBB, TÜSİAD’la da neredeyse yan yana gelerek sistemi kurtarmaya çalışacak. Bunu nasıl yapacaklar? Bunu problemsiz geçiş dönemi hazırlığıyla yapacaklar. Erdoğan’ın ve çevresinin muhtelif arızalara neden olabilecek davranışlardan uzaklaştırılması, makul bir seçim dönemi yaşanması ve mümkünse daha istikrarlı bir iktidar değişimi… Bu iktidar değişimi, ‘millet ittifakı’nın iktidara gelmesini hazmetmek ve ‘cumhur ittifakı’nın muhalefeti kabullenmesini sağlamak şeklinde de olabilir. Ya da bir şekilde iki kesimi koalisyona davet edip, onları uzlaştırıp sistemi kurtarmak senaryosu da mümkün. Önümüzdeki dönemde siyaset sahnesinde sermaye kesiminin rol alıp belirleyici olabileceğini düşünüyorum.”
‘Erdoğan bunun altından kalkamayacağının farkında’
Muhalefete yönelik sertleşen dilin Erdoğan açısından ‘pazarlık’ unsuru olarak kullanılabileceğini düşünen Sönmez, TOBB ve TÜSİAD’ın bu noktada aracı olabileceğin belirtti: ”Mehmet Barlas’a CHP’nin kapatılmasıyla ilgili söylettikleri ‘ölümle korkutup sıtmaya razı etme’ hazırlığı. Bence Erdoğan da şunun farkında: Kendi başına bunun altından kalkamayacak ve yeniden iktidar olamayacak. Ama bir hezimetten de endişe ediyor. Çünkü hukuk dışına çıkmışlık var. Yargı önüne çıkma durumu var. Bundan kaçınmanın yolu olarak bunların hepsini pazarlık konusu yapabilir. Yani ‘ölümle korkutup sıtmaya razı edebilir’ herkesi. TOBB ve TÜSİAD da burada aracı olabilirler. Böylelikle daha fazla uzlaşma iklimi tesis edilmesini isteyebilir Erdoğan. Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden vazgeçip parlamenter sisteme dönüş formülüne de ikna olabilir. Ama tek korktuğu şey hesap sorulması hikayesi. Buna dair teminatlar isteyebilir. Dolayısıyla TOBB, TÜSİAD ‘millet ittifakı’nı AKP muhalefete düştüğü zaman bazı şeylerin üstünün örtülmesi, kaşınmaması konusunda uzlaşmaya zorlayabilir.”
‘Merkez Bankası bu ay pas geçmez’
Sermaye çekme anlamında Türkiye’nin işinin zorlaşacağı tespitini yapan Sönmez, bu nedenle Merkez Bankası’nın yarın faizleri düşüreceği tahminini yaptı: ”Merkez Bankası son toplantısında da ‘Bir alan kaldı’ diye bir ifade vardı. ‘Alan kaldı’yı bir puan düşürme olarak algılıyorum. Bu ay pas geçmezler. Sonraki aylarda bu daha da zor olacak. Dünyada, ABD’de sıkılaşma söz konusu olduğunda Türkiye’nin işi biraz daha zorlaşacak sermaye çekme anlamında. Borç çevirme anlamında da böyle. Onun için bu indirimden ne murat ediyorlarsa onu kasım ayında yaparlar diye bekliyorum.”
‘Olan bitenler erken seçimi biraz daha dayatacak’
Sönmez, ekonomideki mevcut durumunun ancak siyasetle düzelebileceğini belirterek erken seçime işaret etti: ”Bence ekonomide olup bitenler ekonomik önlemlerle halledilebilir olmaktan çıktı. Şimdi biz Erdoğan’ın ‘Merkez Bankası’na bir dakika çocuklar şimdi dönüyoruz, faiz arttırıyoruz’ demesini bekleyemeyiz. Mesele orada değil artık. Dolayısıyla ekonomik önlemler işlemez. Bundan sonrası siyaset. Ekonominin işi siyasete kaldı. Olan bitenler erken seçimi biraz daha dayatacak. Sermaye kesimi bunu hızla talep eder duruma gelebilir. Onların mutabık kalmaları halinde TOBB TÜSİAD-MÜSİAD bastırırsa Erdoğan dayanamaz. Hızlı bir şekilde seçime gidilir. Bu erime ekonomik önlemlerle durdurabilecek bir erime değil.”