MESUDE DEMİR
@mesudedemirr
Dünyada her yıl 8.2 milyon, Türkiye’de ise 80 bin-100 bin insan tütün ve tütün ürünlerine bağlı ölüyor.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Gülhane Tıp Fakültesi göğüs hastalıkları uzmanı Doç. Dr. Yakup Arslan, tütün kullanımının adı konulmamış bir pandemi olduğunu söyledi.
Covid pandemisi ilan edildiğinde 114 ülkede, 118 bin vaka, günde 4 bin 500 civarında ölüm vardı. Dünyada 206 ülke var. Bunlardan sadece Bhutan Kralığı’nda sigara içmek yasak. 205 ülkede yaklaşık 1.2 milyar insan tütün ürünü kullanıyor. Her yıl 8.2 milyon insan bundan ölüyor. 2020’deki COVID-19 salgınında dünyada günde ölenlerin sayısı 4 bin 500’e ulaşınca pandemi ilan edilmişti.
Arslan, tütüne bağlı çok daha fazla sayıda insanın yaşamını yitirmeye devam ettiğini belirtti. Bu kadar yaygın coğrafyada ve sayıda insan ancak pandemide kaybedilir.
Tütün ürünleri içinde en bilineni sigara. Sigaranın içindeki nikotin, bağımlılık yaptığı bilinen diğer maddeler gibi beyinde ödüllendirici etki yaratıyor, zevk veriyor. Sigaradan alınan ilk nefesten sonraki 7-10 saniyede nikotin, beyinde bağımlılıktan sorumlu bölgeye ulaşıyor. Seratonin, melatonin, dopamin, glutamin gibi maddelerin salınımına yol açıyor. Bu etki 30-40 dakika sürüyor. Nikotin atıldıktan sonra vücut sigara içilmesi için tekrar tetikliyor. Stres oluşuyor, eli ayağı birbirine dolaşıyor, konsantrasyonu bozuluyor. Beklediği etkiyi oluşturması için daha fazla içmesi gerekiyorsa buna “tolerans geliştirme” deniyor. Kullanmadığında yoksunluk oluşturuyorsa da “biyolojik bağımlılık” deniyor.
Kendi kendine bırakmak imkansız değil ama zor
Tütün içilirken, her nefeste 9 bin 500’den fazla zararlı kimyasal madde vücuda çekiliyor. Bunların 83’ünün kansere yol açtığı biliniyor. 35 yaşında sigarayı bırakan erkekler ortalama 6.9 -8.5 yıl, kadınlarsa 6.1-7.7 yıl daha fazla yaşıyor.
Kendi kendine sigarayı bırakmaya çalışanların sadece yüzde 2-3’ü başarıyor. Sigara ne kadar uzun süre ve yoğun içiliyorsa bırakmak o kadar zor. Beyindeki alıcılarda meydana gelen değişiklik nedeniyle uzun süre ve çok içenlerde nikotin ihtiyacı güçleniyor.
Sigarayı bırakmada motivasyon önemli. Ancak bazen yetmeyebiliyor. Hekim ve ilaç desteği gerekebiliyor.
Arslan’la sigaradan kurtulmak isteyenlerin kamu kurumlarından nasıl destek ve alabildiğini konuştuk.
Arslan’ın verdiği bilgiye göre, sigara bırakma tedavileri iki aşamadan oluşuyor. İlki kısa hekim müdahalesi, ikincisi ise yoğunlaştırılmış tedavi. Kısa hekim uygulamasını tüm sağlık çalışanlarının yapması öneriliyor. Hastayla kim nerede temas ederse etsin, sigara içip içmediğini sorgulaması, içmiyorsa tebrik etmesi, içiyor ve bırakmak istemiyorsa bu yönde teşvik edilmesi öneriliyor. İçmeye devam etmenin riskleri, bıraktıktan sonraki kazanımlarının anlatılması da…
Bu müdahalenin bile yüzde 5’lere yakın başarı oranı olduğunu biliniyor. Ülkeden ülkeye değişse de ilaç tedavisiyle başarı oranı ortalama yüzde 15-20’lere çıkıyor.
Arslan sigaranın sadece biyolojik bağımlılık yapmadığını belirtti: “Psikososyal bağımlılık da yapıyor. İçici sigarayı hayatının bir unsuru haline dönüştürüyor. Onun için özel bir ritüel oluyor. Yemekten sonra içiyor, kahveyle içiyor, molalarda içiyor vs. Oysa ki sigaraya ihtiyacımız yok. Kan değil, can değil.”
Sigarayı bırakmak için Sağlık Bakanlığı kurumlarından destek ve tedavi alınabiliyor. Alo 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı ya da Alo 182 Merkezi Hastane Randevu Sistemi’nden, ülkedeki yaklaşık 600 sigara bırakma polikliniğinden randevu talep edilebiliyor. Sigara bırakma polikliniklerinde, bunun için eğitim ve sertifika almış hekimler görev yapıyor.
Devlet bir ilacı ücretsiz karşılıyor
Arslan bu eğitimleri veren hekimlerden biri. Sigarayı bırakmanın bir süreç olduğunu hatırlatan Arslan, şöyle devam etti: “Sigarayı bırakmak isteyenlere, bilgilendirme, bilişsel davranışsal terapi ve ilaçtan oluşan tedavi planı yapıyoruz. Bazıları ‘şuraya bir şey dokundurun, akşam bir şey içeyim, ne rahat sigarasız hayat’ gibi beklentilerle geliyor. Verdiğimiz ilaçlar, yüzme bilmeyenlerin öğrenme sürecinde taktığı kolluklar gibi. Yüzmeyi öğretmiyor ama batmayı engelliyor. Hastalarımıza, ‘Yüzmeyi yani sigarasız yaşantıyı sizin kendinizin dizayn etmesi, uygulaması gerekir’ diyerek tedavi sürecini başlatıyorum.”
Devlet sitizin etkin maddeli ilacı (kutu fiyatı yaklaşık 2 bin 500 lira) karşılıyor. Bu ilaç, sigara bırakma sürecini kolaylaştırmak amacıyla kullanılıyor. Sigarayı bırakmayla ilişkili yoksunluk belirtilerini (depresif ruh hali, sinirlilik, öfke, kaygı, konsantrasyon güçlüğü, iştah artışı, uykusuzluk ve huzursuzluk gibi) hafifleterek nikotin bağımlılığının kademeli olarak azaltmaya yardımcı oluyor. Nikotin yerine koyma tedavileri, nikotin sakızları, nikotin tarafından salınan maddelerin geri emilimini azaltan başka ilaç seçenekleri de var. Bunlar da reçete edilebiliyor. Ancak hastaların kendi bütçeleriyle edinmeleri gerekiyor.
En az altı ay sigara içmemek, ‘bırakmak’ demek
İlaç tedavisi 25 gün sürüyor. İlaç tedavisinin beşinci günü, sigara bırakma günü. İlaç dozu gün geçtikçe düşürülüyor. İlacın yanı sıra kişi belli aralıklarla telefonla aranarak kontrol ediliyor.
Nisandan beri sitizini kliniklerde kullandıklarını anlatan Arslan şunları söyledi:
“Sitizinle sigara bırakma oranlarımızla ilgili henüz bir çalışma yapmadık. ‘Sigarayı bırakmış’ demek için insanın en az altı ay sigarasız yaşaması gerekiyor. Bizim hedefimiz ömür boyu bıraktırmak. Bir kişi 100 gün ya da 100 adet sigara içmişse bağımlı olarak kabul ediyoruz. Bu bağımlılık gençlerde daha erken sürede oluşuyor. 3-4 sigaradan bile bağımlılık gelişiyor.”
Hipnoz, biorezonans, akupunktur gibi yöntemlerle sigara bıraktırdığını iddia edenler az değil. Arslan bu yöntemlerin etkinliğinin kanıtlanmadığını söyledi. Dünya Sağlık Örgütü’nün de önerdiği yöntemler arasında da yer almıyor.
En fazla 2-3 hafta zorlanırsınız
Bırakma yolunda bunları unutmayın:
*Eliniz sigaraya gidiyorsa, derin nefes alın, su için, ılık duş, yürüyüş, inancınız varsa dua vs. ile bununla baş edebilirsiniz.
*Birçok içici defalarca denedikten sonra sigarayı bırakmayı başarabiliyor. Her sigarayı bırakma deneyimi, bir sonraki için yol gösterici olabilir.
*Sigara bırakma sürecinde pek çok bağımlının zorlandığı ve sigaraya tekrar başlamasına neden olan nikotin yoksunluk belirtileri geçici. En çok ilk 2-3 haftalık süre sizi zorlayabilir.
*Ancak 3 hafta geçtikten sonra sigara ile mücadeleniz bitmeyecektir. Sigara içmeyi çağrıştıran pek çok şey, size hatırlatmaya devam edebilir.
*Siz içmeme konusundaki kararlılığınızı sürdürürseniz hatırlatıcı çevresel unsurlar (yemek sonrası, çay, kahve, vs) ile sigara arasındaki güçlenmiş bağ zayıflayacaktır.
*Sigarayı bırakmaya çalışırken kendi iradenizi suçlama eğilimine girmeyin. Bırakma denemeniz sırasında başarısızlık söz konusu olursa asla kendinize olan güveninizi yitirmeyin.
Neden alkolle çok içiliyor?
Öte yandan alkolizmle nikotin arasında bir bağlantı olduğunu biliniyor. İkisi de beyinde aynı reseptörlere (alıcı) bağlanıyor. Bu nedenle birlikte içildiğinde daha fazla zevk alınıyor.
Kahve ve çayla sigara arasında benzer ilişki yok. Birlikte alma isteği, alışkanlıklardan kaynaklanabiliyor.
