MESUDE ERŞAN
@mesudersan
Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre rahim ağzı kanseri, dünyada ortadan kaldırabilecek ilk kanser türü olabilir. Örgüt bunun için ülkeleri, 2030 yılına kadar ’90-70-90′ formülünü hayata geçirmeye çağırıyor. İlk hedef, kız çocuklarının yüzde 90’ının HPV’ye karşı aşılanması.
DSÖ’nün ortaya koyduğu hedefe ulaşabilmek için, kız çocuklarının yüzde 90’ına 15 yaşına kadar HPV aşısı yapılması, kadınların yüzde 70’inin 35 ve 45 yaşında olmak üzere iki kez taranması, kanser öncesi lezyon ya da kanser saptananların yüzde 90’ının da tedavi edilmesi gerekiyor.
HPV kanser ve siğil yapıyor
Yaklaşık 200 türü bulunan ve çoğunlukla cinsel yolla bulaşan HPV’nin (Human Papilloma Virus) yedi tipi, rahim ağzı kanserine neden oluyor. HPV 16 ve 18, rahim azı kanserinin yüzde 70’ine yol açıyor. HPV 31, 33, 45, 52 ve 58 ise rahim ağzı kanserlerinin yüzde 20’sinden sorumlu. HPV daha ender de olsa, vulva (kadın dış genital bölgesi), vajina kanserleriyle de ilişkili. Yine HPV, genital siğil yapıyor. HPV 6 ve 11 genital siğillerin yüzde 90’ının etkeni. Dolasıyla HPV enfeksiyonlarını önlenmesi halinde, hem kanserler hem de genital siğillerin önüne geçilebilir.
Erkekleri de kanser ediyor
Türkiye’de kadınlarda görülen kanserler arasında rahim ağzı kanseri dokuzuncu sırada yer alıyor. Her yıl 1800 kadına tanı konuyor. Dünya genelinde ise yılda 570 bin kadın rahim ağzı kanseri oluyor. 311 bin kadın bu nedenle yaşamını yitiriyor. Hastalığa dikkat çekmek için ocak ayı, Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri Farkındalık Ayı ilan edilmişti.
Türk Tabipleri Birliği (TTB), Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK), kadın örgütleri ve daha pek çok başka sivil toplum örgütü Türkiye’de de HPV aşısının zorunu aşı programına alınarak, 15 yaşına çocuklara ücretsiz yapılmasını istiyor. Bununla ilgili kampanyalar yürütülüyor. Ancak sağlık bakanlığı sessizliğini koruyor.
Dünyanın gelişmiş ülkelerinin tamamına yakının ulusal programına HPV aşısını aldı. Hatta Avustralya’nın yaptığı gibi, erkek çocuklarını da aşılıyor. Çünkü HPV sadece kadınların sorunu değil, erkeklerde de penis, anüs, baş ve boyun kanserleri yapabiliyor. Aşılanma sadece aşılananı değil, partnerini de hastalıktan koruyor.
HPV aşısı piyasada yok!
HPV için geliştirilen üç aşıdan Gardasil Türkiye’de bulunuyor ve HVP 6, 11, 16 ve 18’e karşı etkili. Döviz kurundaki dalgalanma ve önümüzdeki ay yapılacak ilaçlardaki fiyat düzenlemesi nedeniyle şu anda piyasada yok. Aşının ilk dozunu olanlar, ikinci dozlarına ulaşamıyor. Dokuz HPV virüsüne (kanser ve genital siğil yapan) karşı etkili aşı ise henüz Türkiye’ye gelmedi.
Öncelik 9-14 yaş arası kız çocuklarına
DSÖ, kaynakları kısıtlı ülkelere HPV aşılama programında önceliği 9-14 yaşındaki kız çocuklarına vermesini öneriyor.
HPV’yle ilgili üç kitabı bulunan jinekolojik onkoloji cerrahisi uzmanı Prof. Dr. Macit Arvas, şunları söyledi: “Aşıya karşı olmak akıl kârı değil. Türkiye’de HPV aşısı henüz devletin gündeminde değil. Ancak aşıyı devletin alması fiyatını çok ucuzlatır. HPV aşısını aşılama programına alanlar, gelişmiş ülkeler. 1,7 milyon kadın ve kız çocuğunun, HPV aşısı yaptırdıktan 11 yıl sonraki değerlendirilmesinde rahim ağzı kanseri riskinin yüzde 90 azaldığı saptandı. Aynı çalışmaya göre, 17 yaşından önce aşılananlarda risk dört kat daha az görülüyor. Genç yaşta HPV’yle karşılaşmak riskli. Çünkü o yaşlarda rahim ağzının epitel dokusu HPV için uygun yapıda.”
Bazı aileler HPV aşısının daha sık ve riskli cinsel davranışlara yol açabildiği kaygısı taşıyor. Bu soruyu sorduğumuz Arvas, “Yapılan araştırmalarda aşılardan sonra daha sık ve riskli davranışların olmadığı gösterildi. Aksine aşı olanlarda bilinç düzeyi daha yüksek” yanıtını verdi.
KETEM’lerde tarama ücretsiz
Türkiye HPV bazlı ulusal rahim ağzı tarama programı bulunan ülkelerden biri. Sağlık Bakanlığı Kanser Daire Başkanlığı’na bağlı KETEM (Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi) birimleri ve aile sağlık merkezlerinde, 30-65 yaş arasındaki tüm kadınlara HPV DNA tarama programı, ücretsiz olarak uygulanıyor. 2020 itibariyle beş milyon kadın tarandı. Taramada risk saptananlar, daha ileri tetkikler için yönlendirildi. Hacettepe Tıp Fakültesi’nden jinekolojik onkoloji uzmanı Doç. Dr. Murat Gültekin ve arkadaşlarının taramaya katılan 4 milyon kadının verilerini değerlendirdiği araştırmaya göre, Türkiye’de HPV DNA pozitifliği oranı yüzde 4,39.
Arvas rahim ağzı kanseri taramasının 30 yaşına kadar smear testi, 30 yaşından sonra ise HPV DNA testiyle yapıldığını söyledi. Bu kanserin en önemli özelliği, kanser oluşumuna kadar geçen sürenin uzun olması. Arvas, “HPV bulaştıktan sonra kendini gizliyor, öksürük, ateş vs. yapmıyor. Ancak dokularda lezyonlar oluşturması 3,5-dört yıl, bunun da kansere gidişi 10 yıl kadar sürebiliyor. Smear ve HPV DNA testleri, erken tanı için önemli ve etkili tarama yöntemleri” dedi.
Partner sayısı arttıkça, bulaşma riski de artıyor
HPV’nin neden olduğu enfeksiyon sıklığı artıyor. Arvas, dünya genelinde HPV enfeksiyonunun cinsel yolla en sık bulaşan hastalık olduğunu belirtti: “Tüm cinsel yolla bulaşan hastalıklar gibi, HPV enfeksiyonu da ilk cinsel ilişkiden sonra 15-25 yaşları arasında pik yapar. Bir kadının ömrü boyunca en az bir kez HPV’ye maruz kalma ihtimali yüzde 85’ken, bu oran erkeklerde yüzde 91. Partner sayısı arttıkça, HPV bulaş riski artarken, azaldıkça da bu ihtimal azalır.”
HPV dış ortama dayanıklı
Peki HPV sadece cinsel ilişkiyle mi bulaşır? Arvas: “En sık bulaşma yolu bu. Ancak cinsellik dışındaki bulaşma yolları daima tartışma konusu. HPV dış ortama dayanıklı nadir virüslerden. Dış yüzeylerde enfeksiyon yapısını koruyabiliyor. Hatta sık kullanılan dezenfektanlara karşı da dayanıklı. Virüs dış ortamlara dökülen editel hücreleriyle bulaşabilir. HPV’nin oda ısısında üçüncü günde bile enfeksiyon edici yapısının yüzde 50’sini koruduğu gösterildi. Özellikle HPV ile enfekte kişilerin tırnak aralarında HPV DNA’sı saptanmıştır. Bu kişilerin de virüsü elleriyle kendilerine ve etrafındakilere (cinsel ilişki yaşamasa bile) bulaştırması mümkün. Anneden bebeğe de geçebilir.”
Yüzde 90’ı kendiliğinden geçiyor
HPV dünyada her yıl 80 milyondan fazla kişiye bulaşıyor. HPV enfeksiyonlarının yüzde 80’i bir yıl içinde, yüzde 90’ı iki yıl içinde kendiliğinden geçiyor. Yüzde 8-9’u stabil dururken, yüzde 1-2’si kansere kadar gidebiliyor.
18-45 yaş arasındaki kadınlarda en sık görülen cinsel yolla bulaşan hastalık HPV enfeksiyonu sonucu oluşan genital siğiller. Sıklığı giderek artan HPV kökenli ağız ve genital bölgedeki lezyonlar, hem cinsel hem de psikososyal yaşamı etkiliyor.
Arvas, “Cinsel ilişkiyle hastalığın bulaşma korkusu, eşlerde libido ve haz duygusunu azaltıyor. Siğillere bağlı gelişen beden algısındaki değişiklikler, kişilerin cinsel ilişkiden kaçınmasına neden oluyor. Orgazm, cinsel arzu, uyarılma ve tatmin olmayı olumsuz etkiliyor” diye konuştu.
Çiftler arasında gerginliklere yol açıyor
Arvas, cinsel ilişkiyle bulaşması nedeniyle de çiftlerde gerginlikler, boşanmalara kadar giden sorunların yaşandığını söyledi ve devam etti: “Enfeksiyon kaynağının bilinmemesi, ikili ilişkilerdeki güven duygusunu azaltıyor. Hatta ilişkilerin bitmesine neden olabiliyor. Tedavinin tam olarak başarılı olamayacağı korkusu, başkasına bulaştırma, kanser olma endişesi yaşanıyor. HPV enfeksiyonları, toplum baskısı, cinsel hayatta başarısızlık, yaygın endişe, kişilerde suçluluk duygusuna neden olabiliyor.”