Ayşegül Kasap
Hükümet tam kapanma konusunda açıklama yaptı ancak kapanmanın ekonomik boyutuyla ilgili bir açıklama yapmadı.
Diken’in görüşlerine başvurduğu sosyal güvenlik uzmanı Özgür Erdursun, ‘Sadece vatandaş değil hükümet de ne yapacağını bilmiyor’ derken ekonomist Doç. Dr. Oğuz Demir’e “Bu kapanma plansız bir kapanma.” Ekonomi politikaları uzmanı Dr. Aziz Murat Hatipağaoğlu da, “Bu kararın her şeyden önce ekonomik ve sosyal tasarımının yapılması gerekiyordu” diye konuştu.
Hükümetin sessizliğinden hem çalışanlar hem işsizler hem de esnaf tedirgin.
Tedirgin bir diğer kesim de kayıtdışı istihdam.. Verilere bakıldığında Türkiye’de her 10 kişiden dördü kayıtdışı çalışıyor.
‘Hükümet ne yapacağını bilmiyor’
Sosyal güvenlik uzmanı Özgür Erdursun geçmiş dönemleri hatırlatarak şu ifadeleri kullandı: “Cumhurbaşkanı en azından bir önlem paketi açıklardı. Herhangi bir önlem paketi dahi şu anda açıklanamıyor. Vatandaş ne yapacağını bilmiyor, hükümet de ne yapacağını bilmiyor.”
Sürecin sadece bugünle sınırlı olmadığını, daha sonraki günleri de kapsadığına dikkat çeken sosyal güvenlik uzmanı şöyle devam etti: “İşsizlik ve istihdam boyutu ne olacak? İşsizlikle nasıl mücadele edeceğiz? Yatırımları nasıl genişleteceğiz? Hiçbir konuda açıklama yapılmıyor. Tamamen bir belirsizlik var ve bu süreç bu şekilde geçecek.”
’29 milyon yoksul, 10 milyon işsiz ne yapacağını bilmiyor‘
Erdursun, ‘tam kapanma’nın yoksullar açısından yıkıcılığını şu ifadelerle özetledi: “Ülkemizde bizim yaklaşık olarak 8.5 milyon hane yoksul. Hane bazındaki sayı bu. Bir hanede 3.5 kişinin olduğu varsayılır hesaplamalarda, bu da yaklaşık 29 milyona denk geliyor. Türkiye’de 29 milyon yoksul var. İşsizlik her ne kadar 4 milyon dense de 10 milyona yakın da işsiz var. Türkiye’de işsiz, emekli, yoksul sayısı her geçen gün artmış. Bu nedenle bu kapanma vatandaşın büyük bir kısmını olumsuz etkileyecek.”
‘Vatandaş ve esnaf kendi kaderine terk edilmiş‘
Salgın aynı zamanda esnaf ve esnafın yanında günübirlik yevmiyle çalışan milyonlarca kişiye de etkiledi.
Tedirgin edici bu durumla ilgili hükümetin hiçbir açıklama yapmamasını da eleştiren Erdursun şunları söyledi: “Esnaf vergi beyannameleri uzayacak mı? Geçmiş dönemde yapılandırmalar yapıldı. Bu yapılandırmalar uzayacak mı? Esnafın çeki var, kredisi var kredi kartı var, aynı şekilde vatandaşın kredi borçları var. Bunlarla ilgili de hiçbir düzenleme yok. Vatandaş ve esnaf kendi kaderine terk edilmiş.”
Demir: Bu kapanma plansız bir kapanmadır
Ekonomist Doç. Dr. Oğuz Demir, böyle bir kapanmanın hem esnafa hem tüketicilere sıkıntı yaratabileceğine dikkat çekti: “Böyle bir karar bir anda alınacak bir karar değil. Bu kararın her şeyden önce ekonomik ve sosyal tasarımının yapılması gerekiyordu. Bu kapanma çok ince ince planlanmalıydı. Bu tip kapanmalar sadece esnafa verilecek paralarla değil dar gelirli, çalışan, çalışmayan, gelirinden olan insanlara da bir şey düşünülmeliydi. Toplumun tüm kesimlerini dikkate almakla yükümlüydü devlet. Bu kapanma plansız bir kapanmadır.”
İşgücü geliri üzerinden kabaca bir hesaplama yapan ekonomiste göre böyle bir kapanmanın 40 milyar liralık bir maliyeti var.
Demir ‘128 milyar dolar‘ bağlamında ise şunları söyledi: “Kasada 128 milyar dolar rezerv olarak vardı. Bu rezerv harcanarak bir gelir elde edilemez, o Merkez Bankası’nın parası Hazine’nin değil. Bununla bir şey yapılamazdı. İnsanlar doğru bilgiye erişmeli. 18 günlük kapanma için tek kaynak Merkez Bankası’nın rezervleri değil . Zaten Merkez Bankası rezervlerinin satışından elde edilen kar Hazine’ye aktarıldı. O kar zaten ik senedir Hazine’ye aktarılıyor. Önemli olan o karın zor zamanlarda kullanılacak olmasıydı. Bu sene aktarılan para 40 milyar liraydı.”
Hatipağaoğlu: Hane halkı başına en az 3 bin lira destek verilmeli
Ekonomi politikaları uzmanı Dr. Aziz Murat Hatipağaoğlu öncelikle Türkiye’de her 10 kişiden dördünün kayıtdışı çalıştığına dikkat çekerek “Doğrudan doğruya hane halkı başına destek verilmeli. Bu destek 3 bin liradan düşük olmamalı. Ayrıca bu desteğin sadece kapanma döneminde değil, ‘Pandemi artık bitmiştir’ denilene kadar yapılması lazım.”
Türkiye Değişim Partisi Genel Başkan Yardımcısı Hatipağaoğlu’na göre esnafla ilgili atılması gereken adımlar da şöyle: “Kapatmak zorunda kalanlara kiralarını karşılayacak şekilde bir destek lazım. Ödemek zorunda oldukları enerji ve su gibi temel girdiler için de destek verilmeli. Çünkü erteleme bir çözüm değil. Bu kesim zaten şu an ciddi bir gelirden yoksun. Üç ay sonraya ertelense bile nasıl ödeyecek? Aynı zamanda faizsiz kredi verilerek yıl sonuna kadar ilk ödemeleri ertelenmeli. Bununla beraber vergileri de yapılandırılmalı. Şu dönemde kimse bir şey kazanamıyor. Bırakın bir önceki dönemden gelen borçları şu anki borçları ödeyecek durumu yok. Kamu alacakları da 18 ay taksitten 30 aya çıkarılmalı.”