MURAT SEVİNÇ
Üniversitedeyken, her dönemin sonunda öğrencilere aynı kısa konuşmayı yapıyordum. Pek yaratıcı biri sayılmam, haliyle konuşma çok değişmiyordu. O içerikte bir son sözün gerekçesi, dönem boyunca öğrencilerin yönelttiği sorular ve dile getirdikleri endişelerdi, dolayısıyla tümüyle benim akıl verme hevesimden kaynaklanmıyordu.
Büyüdüğüm akademik ortamı yaratanlar, öğrencisiyle konuşur, dinlerdi, bu eğilimi teşvik eden bir yerdi Cebeci. Hocamın odasına bir lisans öğrencisi gidip de bir şey sorduğunda, öneri istediğinde ya da okuması için bir metin götürdüğünde, hoca, o odaya rektör girse hangi muameleyi yapacaksa öyle davranır, mesafeyi özenle koruyarak, hiç sıkılmadan açıklar, onu dinler, öğrencinin düşüncesinin değerli olduğunu kendisine hissettirirdi; insan ne görüyorsa öyle davranıyor nihayetinde ya da hiç olmazsa öyle davranan biri olmaya özeniyor, diyelim. Haliyle, öğrenci görüşü, niyeti, kaygısı her zaman ‘işin’ çok önemsenen parçasıydı benim, bizim için.
Tabii şimdiki gibi ‘muhbir vatandaş’ (tarihimize hiç yabancı olmayan!) pek yaygın değildi doğrusu çalıştığım yıllarda, oysa yalnızca altı-yedi yıl öncesiydi, şu sıralar böyle şeyler yaşayanları duyunca çok üzülüyorum, gencecik insanların muhbir yapılması, buna özenmeleri ne feci, ne utanç verici bir durum. İhbar edilen için değil, o genç insan, onun sonraki yaşamı ve toplum açısından hüzün veriyor. 20’li yaşlarda alçaklığı meslek edinmek, yazık ki ne yazık.
Son dersin son dakikalarında; yurt dışına gitmenin iyi bir şey olduğunu, görmeleri gerektiğini, yüksek lisans-doktora fırsatlarını değerlendirmelerini, hiç olmazsa gidip başka bir yerlerde bir süre ‘sürünmelerini’, herhangi bir işte çalışmalarını, gezip dolaşmalarını, farklı deneyimler yaşamalarını, ama sonunda ülkelerine dönmelerinin iyi olacağını söylüyordum. Evet, ülkesine dönüp toprağında bir işe yaramalıydı insan. Dışarıyla teması hep canlı tutup eninde sonunda burada bir şeyler yapmaya çalışmalıydık.
Yıllar geçti, şimdi bazen, bir kısmı yurt dışında yaşayan eski öğrencilerden e-postalar geliyor. Neredeyse istisnasız tümü, ‘dönmek’ konusunda aynı kanıda olup olmadığımı soruyor, biraz da iğneleyerek, “Öyle diyordunuz ama…” sorgulamasıyla. Ne diyebilirim… Eskisi kadar kolay mı “Dönün” demek, öneri nedir, vaat nedir, ne yapmalı, ne söylemeli? Duygusal sözcükler sarf etmeden, konunun özünden sapmadan “Gidin” ya da “Dönün” diyebilmek mümkün mü? Peki, memleket söz konusu olduğunda insan ne kadar ‘akılcı’ ne kadar ‘pragmatik’ ne kadar ‘soğukkanlı’ olabilir, mümkün mü böyle bir şey? Hadi mümkün diyelim, kolay mı?
Dünyanın, insana asgari refah ve özgürlük sunan herhangi bir yerinde ömür tüketebilirim, çok mutsuz olacağımı, sabah akşam kahredeceğimi sanmıyorum. Eğer bir başka ülkede doğup büyüseydim, herhalde yaşamımı “Neden Fatih’te doğmadım!” serzenişiyle heba etmezdim. Ancak gitmek ve dönmek üzerine, o gün öğrenciye ne söylüyorduysam bugün de aynı kanıdayım, ülkeye dönmekte yarar var; belki, şimdi yapsam o ‘son konuşmalar’ biraz daha uzun olurdu!
Bunu inattan, geri adım atmama saplantısından söylemiyorum. Çok mu mutluyum, hayır. İşim gücüm var mı, hayır, o da yok. Çoluk çocuğun kısa vadede iyi koşullara kavuşacağını mı düşünüyorum, pek değil doğrusu. Kendi çocuğumu gelecekte burada yaşamak için ikna etmeye çalışır mıyım, sanmıyorum. “Eh ne halt etmeye burada kalmaktan, ‘dönmekten’ yanasın o zaman” sorusu gelecektir ki, sorana külliyen “Haksızsın” diyemem.
Okuduğunuz dertleşme yazısının nedeni de bu zaten; gidenleri eleştirmek değil kesinlikle, ne haddime, konuyu biraz açmak, biraz birlikte düşünmek, o mübarek mabatların tavandan bir türlü inemediği zamanımızda biraz küçük harflerle sohbet etmek, biraz da iç dökmek… Yurt dışına gitmek, orada yaşamak isteyenlere “Cehenneme kadar yolun var” demek ile ‘havasına suyuna, taşına toprağına’ hamaseti arasında; düşünecek, soracak, yanıtını arayacak, söyleyecek çok şey var gibi. O şeyler, aynı zamanda bu ülkenin geleceğine ilişkin.
Öncelikle, sanırım kuşak farkı ve yaş aralıkları hesaba katılmadan anlaşılabilecek bir sorun değil bu. Ben, olduğum yaştan bakıyorum her şeye ve şu anki yaşımda, yirmili yaşlarda sahip olmadığım çok sayıda iyi ve kötü ‘hatıram’ var. Her ne düşünüyorsam onların bende bıraktığı izle düşünüyorum. Yarım yüzyılın sonunda oluşan, muhtemelen bir süre sonra belli ölçüde değişecek zihniyetimin tutunduğu çoğu değer, öğrenciyken hemen çok şey ifade etmiyordu.
Tüm bu tortu, yıllar içinde edinilen sayısız bağ demek, bir kısmı güçlü bir kısmı zayıf bağlar bunlar. Artık bir yere gitmek istediğimde eskisinden daha ağır bir valiz taşımak zorundayım. Örneğin, her şey bir yana, anne babamın mezarı burada; oysa yıllar önce hiç aklıma gelmezdi, insanı toprağa bağlayan şeylerden birinin de o toprağın altında yatan sevdiklerinin olabileceği.
Bugün bir genç, yıllar önceki bir gençten her anlamda farklı bir dünya ve ülkede yetişiyor. Kültür/gelenek her ne kadar çok yavaş evrilen olgular olsa da, ‘bilişim devrimi’ tek başına her şeyi altüst etti. Ben çocukken özenilen mesleklerin bir kısmı artık hiç popüler değil. Bir kısmı, birkaç on yıl içinde kaybolacak. Örneğin, çocuğumun ‘tarım’ öğrenmesini çok isterim, dünyanın gittiği yerde ekip biçmek, yetiştirmek, bu ‘bilgi’ye sahip olmak, onlarca yıl öncesinden çok daha önemli olacak. Üstelik bu bilgi, ‘bilişim’ bilgisiyle el ele tutuşmak zorunda. Demek ki değişti, değişiyor hayat.
Üretim biçimi, ilişkileri, kaçınılmaz biçimde insan ilişkileri değişirken, genç bir insanın ülke ve dünyaya ‘eskisi’ gibi bakması, aynı duyarlılıklara, hatta aynı duygusallıklara sahip olması beklenemez tabii. 1970’lerde sıradan, pek şanslı olmayan bir genç için ‘yurt dışı,’ fabrikatör Hulusi Kentmen’in çocuğunu Yeşilköy Havaalanı’ndan uğurladığı bir yerdi. 1990’ların başında Londra’ya giderken dahi özellikle mekân bakımından hayli bilinmez bir yere gidiyordum aslında. Şimdi her yer ‘yakın,’ ABD’ye hiç gitmeyen meraklı bir genç, New York’taki bir adresi tarif edecek kadar hâkim olabilir ülkeye ve şehre. Gelişmişliğin, belli bir eğitim ve gelir seviyesindeki genç insanın diğer ülkelerle kurduğu bağın sıkılığını etkilememesi, zihinsel bariyerleri yıkmaması, hiç olmazsa gevşetmemesi mümkün mü?
Burada eğitim ve gelir düzeyi gündeme geliyor, ezcümle, konunun püf noktası. Gençlerin neredeyse yüzde 70’i yurt dışına gitmek istiyor olabilir, ancak gitmek ve gidince iyi kötü ortalama bir yaşam kurabilmek, ancak iyi eğitimli gençlerin ulaşabileceği bir hedef. Üstelik o ortalama yaşamın bir garantisi de yok. Son yıllarda konuya ilişkin tüm araştırma ve haberler, iyi liselerden mezun gençlerin büyük çoğunluğunun yurt dışına gitmek, orada yerleşmek istediğini söylüyor. Nitelikli eğitim alan belli meslek erbabı ise İngilizce ve Almaca çalışmakla meşgul. Sonuçları önümüzdeki yıllarda açıkça görülecek bir felaketten söz ediyorum. Adını doğru koymak gerekiyor, hele ki bizimki gibi bir ülke için, gerçek/somut bir felaket bu.
Genç insanlar neden gitmek istiyor? Kaçtıkları nedir? Nitelikli eğitime sahip bir avuç yurttaş bakımından dünyanın artık çok daha küçük oluşu, nedenlerden biri mi? Salt siyasi/yönetime yönelik bir tepki mi? Güncel siyasetin saçmalıklarını aşan, nedenleri daha karmaşık bir huzursuzluk ve umutsuzluktan mı? İktidarın hali malum, peki muhalefetinki de malum mu? Siz fırsat bulsanız gider misiniz? Burada yaşıyor oluşunuzun, oluşumuzun nedeni, çaresizlik mi?
Konuya devam edeceğim…
Giden, bir gün dönmeli; iyi güzel de şekerim, dönülecek toprak da insanını güler yüzle buyur etmeli, sırtına koyacağı bir yastığı çok görmemeli. Bizden öncekiler ve bizim kuşak civarı, kendisini en kötü ve yorgun hissettiği anda, Ege’nin köyünde lif satan yaşlı köylü kadın ile beş dakika konuşunca duygulanıp “Ne güzel bir yer burası, ne güzel insanlar” motivasyonuyla kış aylarını geçirebiliyordu. Herkesten, her kuşaktan aynı coşkuyu beklemek ne mümkün ne gerekli. Üstelik o lifler, her zaman olması gerekenden pahalıydı!
İklim krizi notu: Brezilya’da şiddetli yağışların neden olduğu felakete ilişkin bir yazı, Açık Radyo’da.