MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Son yılların modası sıkı tayt ve dar kot pantolonlar, bacaklardaki toplardamarlarda kan pıhtısının oturmasına (derin ven trombozu) ve bunun akciğere gitmesine yol açabiliyor. Hamileler, aşırı kilolular, uzun uçak yolculuklar (ve diğer seyahatler) yapanlar, doğum kontrol hapı kullananlar, kanser hastaları, uzun süre ayakta veya masa başında çalışanlarda risk daha da artıyor.
Vücutta iki tür dolaşım sistemi var. Atardamar sistemi temiz kanı kalpten vücuda yayar. En uç bölgelere ve bacaklara (yani aşağılara) ulaştırır. Toplardamar sistemiyse kirli kanı bacaklardan tekrar temizlenmesi yani oksijenlenmesi için aşağıdan yukarı akciğerlere taşır. Derin ven trombozu (DVT) ve varis toplardamar sorunu. DVT’de toplardamarlarda pıhtı oluştuğu için buradan kopan pıhtı kan akış yolunun üzerindeki en uç nokta olan akciğerlerde sorun oluşturuyor. Bu nedenle damar sertliği veya kalpten kaynaklanan pıhtıdan farklı. Yeri gelmişken onu da hatırlatalım. Kalpten kaynaklanan pıhtı temiz kanın en uç ulaştığı yani dolaştığı yerler beyin ve diğer hayati organları etkiler. İnmeye neden olur.
Kirli kanın akciğerlere ulaşmasını engelliyor
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Cengiz Köksal dar giysilerin ve diğer risk faktörlerinin DVT’ye nasıl zemin hazırladığını şöyle anlattı: “Temiz kan kalp pompaladıktan sonra vücuda ve bacaklara atardamar yoluyla yayılır. Vücudun en uç noktalarına ve bacaklara oksijeni bırakır. Kanın tekrar oksijenlenmesi (temizlenmesi) için bu kez toplardamar tarafından yukarıya doğru taşınır. Risk grubundakiler tayt veya sıkı kot pantolonlar giyince bu kıyafetler kasık ve bel bölgesine (baldıra göre daha kalın) daha fazla basınç yaparak kirli kanın bacaklarda yukarı akciğerlere ulaşmasına engel olur. Bacaklarda hareketsiz kalan birikmiş (göllenmiş) kansa, pıhtı oluşmasına yani DVT zemin hazırlar.”
Prof. Dr. Cengiz Köksal.
Varis çorabı da dar ama…
Bunu engellemek için varis çorapları öneriliyor. Varis çorapları da dar. Peki tayt ya da dar kottan farkı ne? Köksal bu soruya şu yanıtı verdi: “Taytlar bacakta ve kasıklarda aynı basıncı uygular. Varis çoraplarıysa ayak bileği ve baldıra daha yüksek basınç uygular. Bu basınç kasıklara doğru azalır. Kanın aşağıdan yukarı yönlenmesine yardımcı olur. Yine taytlar kasıklara da baldıra aynı basıncı uygular. Kasık bölgesi daha kalın olduğu için kan geçişi kasık bölgesinden yukarı zorlaşır.”
Topuklu giymek da kanın bacakta birikmesine yol açıyor
Topuklu giymeyi sevenlere de kötü bir haberimiz var. Topuklu ayakkabı giyenlerde DVT riski düz giyenlere göre daha yüksek. Yukarıda anlattığımız gibi temiz kanı kalp pompalar ve atardamarla vücuda yayar. Kirli kanı yani toplardamar kanını bacaklardan akciğerlere pompalama göreviyse bacak kaslarında. Bacak kasları çalışınca kan yukarı pompalanıyor. Köksal, “Topuklu ayakkabı giyenlerde yürürken bacak kasları yeterli çalışmadığı için toplardamar kanı yukarı pompalanamaz ve birikir. Bu da pıhtıya DVT’ye neden olabilir” dedi.
Hareketli olmak riski çok azaltıyor
Ayakta uzun süre kalmak, masa başında ayaklarını sarkıtarak oturmak, uzun süre hareketsiz kalınan uçak seyahatlerinde de bacak kasları çalışmıyor. Dolayısıyla yine toplardamar kanı yukarı pompalayamıyor. DVT riski yükseliyor.
Bacak bacak üstüne atmayın, bağdaş kurup oturmayın!
Bacak atar ve toplardamarları diz bölgesinin tam altından geçer ve burada nispeten cilde daha yakın ve yüzeysel. Bu nedenle bacak bacak üstüne atınca bir bacağın diz altı bölgesi diğer bacağın üstünde durduğu için basınç altında kalır ve toplardamar kanının baldırdan yukarı çıkması engellenir. Toplardamar kanı baldırda birikerek DVT’ye neden olabilir. Aynı durum uzun süre yerde bağdaş kurup oturanlar içinde de geçerli. Bu oturma pozisyonunda yine toplardamarlar sıkışarak kan akışı kısıtlanır.
Uzun seyahatlerden önce kan sulandırıcı iğne öneriyorum
Akciğerlere pıhtı gitmesi ölüme yol açabilir. Akciğer embolisi en sık ölüm nedenlerinden biri. Köksal bu nedenle uzun seyahatler öncesi risk grubundakilerin DVT ve akciğer embolisinden korunmak için 12 veya 24 saat etkili kan sulandırıcı iğneleri, hekimlerine danışarak yaptırabileceklerini söyledi: “Uzun seyahatlerde DVT olmaması için sık sık kalkıp yürümek, oturduğumuz yerde bacak kaslarını çalıştırmak için ayak bileği topuk üzerine basarak baldırdaki kasların kasılmasına sağlamak, mümkünse diz altı varis çorabı giymek, seyahat boyunca bol su içmek ve bacaklarımızı mümkün olduğu kadar seyahat boyunca yukarıda tutmak diğer alınabilecek önlemler.”
Anne karnındaki bebek de basınç yapıyor
Taytın ve dar kotların toplardamar üzerine yaptığı etkinin benzerini anne karnındaki bebek yapıyor. Büyüyen bebek, kasıklarda toplardamara bası yaparak kanının yukarı çıkışına engel oluyor. Bu da varis ve DVT gelişimine neden olabiliyor. Hamilelikte artan progesteron hormonu, aşırı kilo alımı ve artan vücut kan hacmi de varis riskini artırıyor.
Varise de bakalım. Varis çoğu kere estetik bir sorun gibi görülse de fazlası. ‘İyi huylu‘ damar hastalıkları arasında yer alan variste, toplardamarlar genişler ve dışarıdan bakılınca görünür hale gelir. Varisli hastalarda kan toplardamarlarda göllendiği için DVT riski artar. Hem DVT hem de varislerin önlenmesinde temel konu bacak kaslarının çalışması yani yürümek, hareketli olmak.
Öte yandan ana toplardamar üzerine daha az bası yapmak için, uyurken sol tarafa yatmak tercih edilmeli.