Dr. FEYZA BAYRAKTAR
@FeyzaBayraktar_
info@feyzabayraktar.com
Daha önce mutsuzluk hakkında yazmıştım; fakat mutsuzluk pandemisi için bir aşı ya da ilaç henüz bulunamadığı için -görünen o ki- bu konu üzerinde sık sık konuşacağız.
Ülkemizde mutsuzluk virüsünden etkilenen insan sayısının diğer ülkelerde yaşayıp bu virüse yakalananlardan daha fazla olduğunu söylersek sanırım yanlış olmaz. Bunun başlıca sebeplerinden biri elbette alım gücünün düşmesi.
Pandemi sürecinde insanlar, “Pandemi bitse de rutinimize dönsek” derken sonunda beklenen oldu ve korona virüs kontrole alındı. Ama bu sefer de pahalılığın kontrolden çıkması, hayalleri gerçeklere kurban etti.
Ekonomist değilim ama gözlemlerime ve kişisel deneyimlerime dayanarak söyleyebileceğim bir şey var ki pahalılık hiç bu kadar gündeme oturmamış ve insanları bu derece mutsuz etmemişti. Tabii ki gayrimenkulleri ya da kenarda köşede dövizi bulunanlar, alım gücünün getirdiği mutsuzluğa karşı bağışıklığı yüksek olduğu için rutinlerine kaldığı yerden devam edebiliyor. İnsanların çoğu ise eski rutinlerinde yapabildiği şeyleri artık -pahalılık nedeniyle- yapamamadığı için mutsuz.
Pahalılık pandemisi ve mutsuzluk
Para, önemli bir motivasyon kaynağıdır. Çalışırsınız, kazanırsınız ve kazandığınız paranın bir kısmıyla ihtiyaçlarınızı giderir, bir kısmını biriktirir, bir kısmını da keyif aldığınız şeyler için harcarsınız. Ancak bugün itibariyle gece gündüz çalışıp giderleri bile zor karşılayacak duruma gelmiş olmak, birçok insanın çalışma şevkini de kırdı. Zamanında yoğun çalışma temposu ardından bir hafta sonu yurt dışı seyahati yapmak, o tempoyu kaldırabilme adına güç verirken bugünlerde sadece yaşamsal ihtiyaçları gidermek için o tempoyu kaldırmak zorunda olmak birçok insanı bunalttı.
“Bütün restoranlar dolu, insanlar sürekli alışveriş yapıyor; demek ki pahalılık yok” söylemlerini değerlendirecek olursak; eskiden ev ya da araba almak için kredi alan, para biriktiren insanlar artık ev ya da araba almanın hayal olduğunu düşünüp cep telefonu için kredi alıyor. Birçok insan; “O kadar çalışıyorum, bir yemeğe bile çıkamayacak mıyım?”, “Bari telefonum en lüksünden olsun” dediği için restoranlar ve alışveriş merkezleri hala dolu. Dolayısıyla, yatırım yapmak için kredi almanın ya da para biriktirmenin yerini, küçük keyifler için para harcamak aldı. Sonuçta her insan duygu durumunu olumlu yönde etkileyecek araçlara ihtiyaç duyar, yoksa iş ile ev arasında sıkışmış hayatlarımızda nefes almak neredeyse imkansız hale gelir.
İlişkilerin iyileştirici gücü
Tüm insanlık olarak travmatik süreçlerden geçiyoruz. Pandemi, ardından gelen savaşlar, siyasi gerginlikler ve tüm dünyayı etkisi altına alan pahalılık. Bu zorlu süreçleri sağlıklı şekilde atlatabilmenin yollarından biri, diğer insanlarla iletişim içinde olmak, yeni ilişkiler kurmak ve var olan bağları kuvvetlendirmek.
Peki biz toplum olarak sağlıklı ilişkilenebiliyor muyuz? İlişkilerin iyileştirici gücünü kavrayıp içselleştirebiliyor muyuz? Bu soruların üzerinde durup düşünmek gerek. İnsanlık olarak farklı sınavlardan geçtiğimiz bu günlerde, kendi hayatlarımızda verdiğimiz bireysel sınavlarda birbirimize ne kadar dokunabiliyoruz? Daha doğrusu dokunmayı ne kadar biliyoruz?
İlişkilerdeki hatalarımız
İlişkinin türü ne olursa olsun birçoğumuz sağlıklı, yetişkin ilişkileri kurmakta zorlanıyoruz. Bir ilişkinin gerçekliği, ilişkideki samimiyet ve netlikten geçer. Samimiyet ile sınırsızlığı, netlik ile hadsizliği birbirine karıştırabiliyoruz. Bunun sebeplerinden biri, birçoğumuzun ailesinde sağlıklı ilişkilenmeye dair örnek alınacak rol modellerin olmaması.
İnsanın karşısındaki kişinin tutum ve davranışlarının kendisini nasıl hissettirdiğini karşısındakine söylemek yerine, kırgınlığını karşısındaki kişiyi suçlayarak dile getirmesi ve karşısındakinin de bu durum karşısında ne yapacağını bilmeyip konuşmaktan kaçması ya da “En iyi savunma saldırıdır” deyip karşı saldırıya geçmesi, yapıcı tartışma ortamlarından çok yıkıcı kavga ortamlarında kendimizi anlatmaya çalıştığımızın bir örneği.
Kırgınlıklarımızı söylemeyi zayıflık olarak görmek, kırgınlıkların öfkeyle çıkmasına ve çözüm odaklı bir tartışma yerini, bir kişinin kazanacağı, diğerinin mağlup olacağı bir savaşa bırakmasına sebep olabiliyor. Dolayısıyla, ilişkilerimizde kırgınlıklarımızı biriktirip ya öfkeyle karşımızdakine patlıyor ya da o kişinin arkasından konuşup farklı kişiler tarafından dolduruşa getirilerek öfke düğümü haline gelebiliyoruz. Anlattığımız kişilerce ‘haklı‘ taraf olduğumuza ikna olursak kazanacağımıza inanıyoruz. Oysa, ilişkilerde kazanan ya da kaybeden olmaz. Bunu idrak etmekte güçlük çekiyoruz.
Bir ilişkide karşımızdaki kişinin tutum ve davranışlarından rahatsız olsak bile bunu söylemekten kaçınmamız, birçoğumuzun ortak sorunu diyebiliriz. Söyledik diye sorunun çözülmeyeceğini, dahası ilişkinin bitebileceğini düşünüyoruz; yani terk edilme korkusu yaşıyoruz. O yüzden tüm rahatsızlığımıza rağmen o kişinin yüzüne gülümseyip arkasından bolca konuşabiliyoruz. Tutum ve davranışlarının rahatsızlık verdiğinden bihaber kişi ise aynı şekilde davranmaya devam ediyor. Böylece, sorun çözümsüz kalırken rahatsızlık hisseden kişinin içi içini yiyor.
Tutum ve davranışlarımızı varsayımlardan yola çıkarak belirlemek, yani başkasının zihnini okuduğumuza inanarak hareket etmek de ilişkileri en fazla hırpalayan durumlardan biri. ‘O şu an böyle düşünüyordur, en iyisi ben de şöyle davranayım‘ düşüncesi, milyonlarca olasılık içinde bir senaryoya tutunup filmini çekmeye, dolayısıyla da bir ilişkiyi gerçek olmaktan uzaklaştırmaya sebep olabiliyor. Çok iyi tanıdığımız insanların, belli durum ve olaylar karşısında nasıl düşündüğünü ya da nasıl hissettiğini tahmin edebiliriz. Yalnız, bu tahminde bile yanılma payı vardır.
Ben senin için neler yaptım!
Toplumumuzda vericiliğin idealize edilmesi, saçını süpürge etmenin yüceleştirilmesi de insanların ilişkide yorgun düşmesine, verdiği kadar alamadığı zaman hayal kırıklığı ve öfke hissetmesine sebep olabiliyor. “Ben senin için neleri feda ettim sen biliyor musun?” sorusuyla karşısındaki kişiyi suçlu hissettirmeye çalışırken verdiğinin karşılığını almaya odaklanan insanlar için eşit ilişkilenme yollarındaki taşların parçalanması kaçınılmaz.
“Ben olsam bu şekilde davranmazdım” demek, yani, ‘Benim davranma biçimim doğru ve herkes bu şekilde davranmalı’ düşüncesi de ilişkilerde karşımızdaki kişiyi olduğu gibi kabullenmek yerine, ‘Nasıl davranmalı?‘ başlıklı bir talimatname varmış da karşımızdaki buna uymamış gibi bir tavır almamızın önünü açabiliyor. Böylece, “Kimse beni anlamıyor” serzenişleri, sadece kendine odaklanmaya ve başkalarını görmezden gelmeye sebep olabiliyor. Oysa insanlar bizi anlamak zorunda olmadığı gibi ilişkilerimizi sürdürmek istiyorsak ortak bir noktada buluşmayı becerebilmemiz gerek. Buluşamıyorsak da yolları ayırmak, kendi doğrularını dayatma havuzunda boğulmaktan çok daha sağlıklı.
Beklentilerin açıkça ifade edilmemesi, karşımızdaki kişinin bizim beklentilerimizi kendiliğinden anlayıp ona göre davranmasını istememize, yani gerçekçi olmayan beklentilere, dolayısıyla o ilişkiyle ilgili sürekli yakınmaya sebep olabiliyor. İnsanlardan beklentilerimizin olması doğal ama herkesin sevme ve ilişkilenme biçimi farklı olduğu için -ona söylemediğimiz halde- bizim beklentimize uygun bir şekilde davranmasını bekleyemeyiz. Beklentilerin karşılıksız kaldığı ilişkilerde doyum olmayacağı için o ilişkinin kopması da kaçınılmaz.
İlişkideki değerimiz
Sağlıksız ilişkilenme biçimlerinin altında yatan en temel sebeplerden biri, ebeveynlerimizden alamadığımız sevgiyi başkalarından almaya çalışmamız ve dolayısıyla karşımızdaki kişiden koşulsuz sevgi, ilgi ve anlayış beklememiz. Bir yetişkin olduğumuzu unutup karşımızdaki kişinin arkadaşımız, sevgilimiz, tanıdığımız değil de ebeveynimiz olduğunu varsayarak içsel karmaşalardan sıyrılamamamız. Bir yetişkin olarak kendimize vermemiz gereken sevgiyi bir başkasından beklememiz ve o sevgiyi alabilmek için de bazen fazlasıyla vermemiz. Terk edilmekten korktuğumuz için karşımızdakinin tutum ve davranışlarından hoşnut olmasak bile ona söylemememiz. Onun tutum ve davranışlarına göre kendimizi değerli ya da değersiz hissetmemiz, yani kendi değerimizi bir başkasının tutum ve davranışlarına endekslememiz.
Aslında ilişkilerde görülen tüm bu tutum ve davranışlar çoğunlukla romantik ilişkiler kapsamında değerlendirilse de günlük rutinimizde hemen herkesle ilişkimizde kendine bir yer buluyor. İlişkilerin iyileştirici gücü ne kadar büyükse yıkıcı gücü de bir o kadar büyük. Almak için vermek ve borçlu hissettirmek, kırgınlıkları dile getirmeyip öfkeyle saldırıya geçmek ya da terk edilme korkusuyla ses çıkartmamak ama arkadan konuşmak, varsayımlar üzerinden hareket etmek, tek bir sevme ve ilişkilenme biçimi varmış gibi insanları olduğu gibi kabul etmemek, beklentileri dile getirmeyip karşımızdakinin anlamasını beklemek ve pasif agresif bir tutum sergilemek, kendi değerimizi naylon torba gibi başkalarının eline tutuşturmak da bir ilişkiye iyileşmek için girip hastalanarak çıkmayı kaçınılmaz kılar.
Hepimiz zor günlerden geçiyoruz. Bu süreçte en önemli ihtiyacımız, birbirimize destek olarak iyileşmek. Sadece başkalarını taşımaya çalışmak tükenmişliğe, kendilerimizi başkalarına taşıtmaya çalışmak yalnızlaşmaya, hayatın yükünü birlikte taşımak için ortak noktada buluşmaya çalışmaktansa ilişkiye hükmetmeye çalışmak da yorgunluğa sürükler insanı. Bir yetişkin olarak ilk önce kendimizi sevip kollamayı, diğer bir deyişle kendi kendimizin ebeveyni olmayı, bu sevgiyi zenginleştirmek ve başkalarından destek alıp başkalarına da destek verebilmek için eşit ve sağlıklı ilişkilenebileceğimiz bir zemin oluşturmayı öğrenmemiz gerekiyor.