MESUDE ERŞAN
@mesudersan
Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı Prof. Dr. Cem Baykal, Twitter hesabı üzerinden, tek kullanımlık bazı ameliyat malzemelerinin yeniden sterilizasyondan geçirilip birkaç kez kullanıldığını söyledi. Baykal’ın paylaşımının altına meslektaşlarının yaptığı yorumlar, bunun yaygın bir uygulama olduğuna işaret etti.
Sağlık Bakanlığı İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü’nün 9 Şubat 2011’de yayınladığı ‘Tıbbi cihazların sterilizasyonu genelgesi’ sterilize edilse bile tek kullanımlık aletlerin yeniden kullanımına izin vermiyor.
Ancak bu genelgenin üzerinden sadece 1.5 yıl geçtikten sonra Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Genel Müdürlüğü, özel sağlık kurumlarından hizmet satın alım sözleşmesinde bulunan “Tekrar kullanılmaması gereken tıbbi malzemelerin kullanımı halinde bedelleri ödenmez ve her bir kullanım için 10 bin TL cezai şart uygulanır” hükmünü zeyilnameyle sözleşme metninden çıkardı. Böylece özel ve vakıf hastanelerinde uygulamanın önü açıldı.
Maliyet yüksek, paket fiyatlar düşük
Aleni konuşulmasa bile ilgili herkes sağlık bakanlığı hastaneleri ile tıp fakültesi, vakıf ve özel hastanelerde tek kullanımlık da olsa, yeniden sterilizasyona uygun cerrahi malzemelerin çok kez kullanıldığını biliyor. Pek çok yönetici ve cerrah, alet izin verdiği sürece bunda bir sakınca görmüyor.
Hemen hepsi ithal ve yüksek teknolojiyle üretilen aletlerin hastanelere maliyetinin yüksek, buna karşılık SGK ve özel sağlık sigortaların verdiği paket fiyatların düşük olması uygulamaya zemin hazırlıyor.
‘Her hastanede yapılıyor, ülkenin sorunu‘
Üniversite ve özel sektörde farklı hastanelerde çalışan Prof. Dr. Baykal, yeniden kullanımın yerleşik bir uygulama olduğuna dikkati çekiyor. Bütün özel, vakıf ve kamu hastanelerinde uygulamanın yapıldığını belirten Baykal, şöyle devam ediyor:
“Ülkemizde bunun yapılmadığı bir tane hastane yoktur. Yoksa hastanem de ben de isterim ki sigorta firmaları ürün maliyetini tek kullanım için ödesin ve yeniden kullanım yasaklansın. Çünkü bunda hastane ya da doktorun bir karı kazancı yok! Bu ülkenin sorunu. Yıllardır böyle, herkesin bildiği ama sigorta şirketinden devlete kadar herkesin sustuğu bir durum. Çünkü herkesin işine geliyor.
Bu 1000 dolarlık bir malzemenin fiyatının beşe bölünüp faturalanması demek. Her alet satın aldığında tek bir faturası olur. Dolayısıyla ödemeyi yapan kuruluş buna onay vermedikçe reuse (yeniden kullanım) yapılamaz. Her hastanın (SGK’lı, ücretli, özel sigortalı) ameliyat dosyasına sarf edilen malzemenin faturası konuyor. Yani aynı malzeme her hastaya ayrı ayrı fatura edilmiyor ama beş ameliyatta kullanıldığı zaman maliyet düşüyor.”
‘Üretici firmanın ruhsatında çok kez kullanım yok‘
Gelişmiş ülkelerin söz konusu malzemeleri defalarca kullanmadıklarını vurgulayan Baykal, üretici firmaların ruhsatında böyle bir izin bulunmadığına dikkat çekiyor.
Son bir kaç haftadır tek kullanımlık aletlerin yenilerinin hastanelere girişinin olmadığını, eldeki son ürünlerin kullanıldığını paylaşan Baykal, ameliyathanelerdeki durumu anlatıyor:
“Bunlar diğer malzemeler gibi steril oluyor. Ama üstünde tek kullanımlık yazıyor. Aletin steril, sağlam ve çalışır olduğundan eminsem ameliyatlarımda kullanıyorum. Hasta gelip, ‘Yenisini açın, kaç liraysa ödeyeceğim’ derse, her doktor yeniyi kullanmayı tercih eder. Bazı ürünler artık yok, yerine başkasını kullanarak işleri yürütüyoruz.
Ürünler ithal. Dolar artışıyla firmalar sallanmaya başladı. Çünkü bu sektörde, en hızlı hastane ya da kurum bile en az altı ay sonra ödeme yapar. Biz yeniden kullanımla sistemi sürdürürken, firma bugün satıp altı ay (devlette iki-üç yıl) sonra parasını alacağı ürünün ticaretini yapacağına dövizde kalıp beklemeyi tercih ediyor.”
‘Firmalar daha çok satmak istiyor‘
Adını vermek istemeyen bir kamu hastanesi cerrahı da, şunları söyledi: “Hem Sağlık Bakanlığı hem de tıp fakülte hastanelerinde tek kullanımlık aletlerin yeniden kullanıldığını hepimiz biliyoruz. Steril edilebildiği ve iş gördüğü sürece ameliyatlarda defalarca kullanıyoruz. Bazı aletler buna gayet uygun. Hatta üreten firmaların ‘tek kullanımlık’ demesini daha çok ürün satmak amaçlı ve kar odaklı olduğunu düşünüyoruz. Bu yapılmazsa, ameliyatların bu fiyatlarla yapılmasına imkan ihtimal yok.”
‘Sterilize edilmezse sorun büyük‘
Öte yandan Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanı Prof. Dr. Recep Öztürk, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu Dergi’ndeki bir yazısında konuyla ilgili uyarılarda bulunmuştu:
“Tek kullanımlık tıbbi ürünlerin tekrardan (sterilize edilmeden) kullanılması, başta enfeksiyonlar (hepatit B, hepatit C, HIV enfeksiyonu, diğer viral, bakteriyel enfeksiyonlar, prion hastalıkları vd) olmak üzere hasta için değişik komplikasyonlara (işlem esnasında zararlar (toksik etkiler, makroskopik etkiler) oluşması, fonksiyon yetersizliği), yasal, etik ve ekonomik sorunlara neden olmaktadır. Aynı sorun tekrardan kullanılabilir tıbbi ürünlerin uygun şekilde sterilize edilmemesi sonrası da söz konusudur.
Tek kullanımlık tıbbi araç, gereç ve ürünlerin pahalı olması, bunların kullanıldığı sağlık hizmetleri için ödeme kurumlarının yeterli ödemeyi planlayıp yapmaması, hizmet sunan kurumların aşırı kazanç isteği gibi nedenlerle, tek kullanımlık ürünlerin tekrardan kullanılmasına değişik ülkelerde devam edilmektedir. Yeniden uygun sterilizasyon ve fiziksel yapının yakından takibi sağlandığı takdirde enfeksiyon bulaşma riski ve fonksiyonellik yönünden çalışmalarda önemli bir sorun saptanmamış olmakla birlikte, sterilizasyon ve fiziksel yapıyı sürekli takip edecek sistemler, kuruluşların çoğunda yoktur veya yetersizdir ve bu konuda ortak standartlar oluşturmak kolay değildir. Ayrıca olayın etik boyutu da önemli diğer bir sorundur.”
AB’de 2005’den beri yasak
Öztürk yazısında başka ülkelerden de örnekler veriyor:
- ABD’de 2000 yılı başlarında Amerikan Gıda ve İlaç Kurumu (FDA) tek kullanımlık tıbbi ürünlerin tekrar kullanımı için, ilgili aletin üretici firmasının uygun görmesi, fiziksel özellikleri ve kalitesi bozulmaksızın (kullanım amacını güvenle ve aynı etkililikle sürdürebilme) malzemenin yeniden temizlenmeye ve sterilizasyona uygun olması, sterilizasyon için kurum dışı bir fabrikanın (kuruluşun ) kurulması şart koşarak onay verdi. ABD’de Hastanelerin yüzde 20- 30’u en az bir cins aleti tekrar kullanıyor.
- Kanada’da kritik aletler (steril doku ve vücut boşluklarına temas edenler) değil, sadece yarı kritik aletler (mükoz membranla temas eden, ancak steril vücut bölgelerine girmeyenler) tekrar kullanılabiliyor.
- Fransa’da, ‘Tekrar kullanım hastayı aldatmaktır’ diyen Yüksek Mahkeme kararı sonrası, yasaklama söz konusu.
- Almanya’da tek kullanımlık aletlerin sterilizasyonu için kurum dışı onaylı kuruluşlar mevcut; hazırlanmış rehberlere göre işlemler yapılıyor.
- İngiltere’de 2000 yılından itibaren tekrar kullanıma izin verilmiyor.
- Avrupa Parlamentosu 2005 yılından itibaren CE markalı tıbbi ürünlerin tekrardan kullanımını yasakladı.