AYŞEGÜL KASAP
[email protected]
@aysegul_kasap
Türkiye’de enerji alanında biriken sorunlar İran’ın doğalgazı bir süre kesmesiyle krize dönüştü. Organize sanayi bölgelerinde (OSB) başlayan elektrik ve doğalgaz kesintilerinin meskenlere kadar ulaşabileceği belirtiliyor.
Diken’e konuşan enerji sektöründen kaynaklar ‘Türkiye’nin çok zor günler geçirdiğini’ kaydederek kara tabloyu anlattı.
İran ‘teknik arıza’ gerekçesiyle Türkiye’ye 10 gün boyunca doğalgaz akışı sağlamayacağını duyurmuş, bunun üzerine BOTAŞ, alınan gaz miktarının 17 Ocak itibariyle üçte bir seviyesine düştüğünü, 20 Ocak itibariyle de sıfırlandığını açıklamıştı. Bunun üzerine Türkiye genelindeki OSB’lerde 72 saat elektrik kesintisi uygulanacağı belirtilmişti.
Soğuk hava koşulları nedeniyle günlük tüketim artabilir
Ülke genelinde gaz tüketimi, soğuk hava şartları nedeniyle konut tüketimi kaynaklı arttı. Türkiye’nin günlük gaz tüketimi 280 milyon metreküp seviyesinde, ancak hava şartlarının daha da kötüye gitmesiyle beraber bu sayı 300 milyon metreküpe kadar çıkabilir.
Bu ihtiyaca karşılık, tüm doğalgaz tedarik kontratları, depoları ve LNG dahil, sisteme tam doğalgaz temin edilmesine rağmen ülkede verilebilen azami doğalgaz miktarı 275 milyar metreküp.
Türkiye doğalgaz ihtiyacının neredeyse tamamını Rusya, Azerbaycan ve İran’dan boru hatlarıyla sevk edilen gazla ve Cezayir, Nijerya ve diğer ülkelerden gelen ve gemilerle taşınan sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ile sağlıyor.
Türkiye’nin Rusya, Azerbaycan ve Nijerya ile 1990’lı ve 2000’li yıllarda imzaladığı yaklaşık yılda 16 milyar metreküp (bcm) hacimdeki uzun vadeli doğalgaz ithalat sözleşmelerinin vadesi 2021’de dolarak sona ermişti. Rusya ve Azerbaycan’la bazı anlaşmalar yenilenirken, diğerleri beklemede.
Elektrik ihtiyacının üçte birini karşılamak için de ithal edilen doğalgaz kullanılıyor.
‘Ankara ucu ucuna idare etmeye çalışıyor’
İran gazının kesilmesiyle beraber arzın 250 milyon metreküpe indiğini belirten bir kaynağa göre “250-285 arasında bir açık oluştu. Şunu çok net bir şekilde diyebiliriz, şu anda doğalgaz kıtlığı var.”
Kaynak, enerji krizinin perde arkasını şöyle anlattı: “Bu tamamen bir yönetimsizlik. Kötü yönetimden kaynaklı bir şey. Çünkü kışın geleceği belli, bazı kontratların yenilenmesi gerektiği belli. Ama şimdi burada masaya oturulduğu zaman iki taraf da pazarlık yapıyor. Ankara orada bir risk aldı ve mevcut doğalgazla ucu ucuna idare etmeye çalışıyorlar.”
‘Kasada spot mal alacak para yok’
Aynı yetkili bu durumun nedeniyse zayıf mali duruma baladı: “Kasada zaten rahat rahat spot mal alabilecek çok para yok. İstediğim zaman istediğim yerden alayım gibi para yok. Bununla beraber geçen sendeden bu yana zaten doğalgazda spot piyasada çok ciddi artışlar oldu. Yani (Ankara) Moskova ile masaya oturduğunda eski kontrattaki şartları devam ettirmek istedi ama onlar da bunu kabul etmedi. Paran varsa alırsın koyarsın stoklarsın. Stoklamak lazımdı. Bunu kışa girmeden önce yükseltmek lazımdı. Bir şekilde dayanağımızın olması lazım, ya stokumuz olacak ya da bağlantılarımız olacak. Çünkü kışın gelişi belli.”
Yeni yıla kadar konuta yansıtılmamaya çalışılsa da sanayide her ay fiyatlarda çok ciddi artışlar yaşandığını belirten bir başka sektör yetkilisi, “Bunları yapmak zorundaydı çünkü kendi maliyetini bile karşılamıyor. Sübvanse ediyor bir şekilde. Yeterli para kaynağı olmadığı zaman sübvansiyon da mümkün değil” dedi.
‘Kısıntı sağlanmazsa şebeke çöker’
Mevcut doğalgazın idareli kullanılmaması durumundaysa ‘sistemin çökmesi riski’ne dikkat çekildi: “Çünkü eğer şebekeden kısıntı sağlanmasa ve çok fazla doğalgaz çekilirse, bu sefer hat basıncı düşer ve artık merkezi şebekede zaten hat basıncı düşerse konutlara falan da veremeyecek hale gelir ve bu şebeke çökebilir.”
Diken’e konuşan bir diğer sektör yetkilisi, doğalgazı evde kıstıklarını belirtti: “Bütün bunları bilirken kısmadan yapamıyorsunuz. Doğuda yaşayanlar var. Önceden daha çok doğalgaz doğudan batıya akıyordu, şimdi batıdan doğuya nasıl götürtürüz noktasında mümkün olduğu kadar kısıyor, yönetmeye çalışıyoruz.”
Türkiye’de daha önce olmadı
Sektör yetkilileri, çok ciddi bir krizle karşı karşıya olmamıza rağmen bunun medyada geniş yer bulmamasına tepkili: “Bu üçüncü dünya ülkelerinde bile olan bir şey değil. Türkiye’de daha önce böyle bir şey yaşanmadı. Evet İran’da her sene böyle bir arıza oluyor. Ama yüzde 100 tedarikin kesilmesi 10 gün boyunca olmadı.”
Doğalgaz kıtlığının maliyetini şu an sanayiciler üstleniyor, ancak kaynaklara göre konutlara yansıması riski de var: “Bunun konutlara yansıması tam bir kaos olur. Bu kar kış şartlarında çok da acı olur. Basınç düşmemeli ülke kitlenir.”
10 gün boyunca yüzde 40 az üretim yapılacak
Tüm Türkiye’de sanayilerin yüzde 40 doğalgazı kısması istendi. Sektör yetkilileri bunun ülke ekonomisine etkisini şöyle açıkladı: “10 gün boyunca yüzde 40 daha az üretim demek. Bunun elektrik için yansıması biraz daha farklı. Doğalgaz santralleri elektrik üretiminin yüzde 35’ini oluşturuyor. Dolayısıyla bunun doğalgaz kısıntıları elektrik kaynağını da etkiliyor çok ciddi. Zaten bunu dengelemek için elektrik kesintileri yapılıyor. Sanayide doğalgazını yüzde 40 kıs kapasite düşür mesajı verdi ama elektrik kesintisini günü birlik yapıyor. Yüzde 40 10 gün boyunca ülke olarak daha az üretiyoruz. Bundan sonraki süreçlere etkisi olacak tedarik zinciri açısından. Bunun ay sonunda bitmesi herkesin beklentisi bitmezse de etkileri daha dramatik olur.”
