Anayasa Mahkemesi (AYM) internet gazeteciliğini ‘etkisiz hale getirmek’ için kullanılan kanun maddesini iptal etti.
Karar Diken ve İfade Özgürlüğü Derneği’nin (İFÖD) beş yıllık hukuk mücadelesinin sonucu.
2017’de internet ortamındaki içerikleri zapturapt altına almak amacıyla çıkarılan 5651 sayılı Kanun‘un kişilik haklarıyla ilgili 9’uncu maddesi sık sık sansüre bahane ediliyor. Bu madde gerekçe gösterilip basın ve ifade özgürlüğüne aykırı olarak herhangi bir haber ya da sosyal medya paylaşımı için erişim engelleme ve içerik kaldırma kararı çıkartılabiliyor.
Diken (Keskin Kalem AŞ) ve İFÖD 10 Mayıs 2018’de söz konusu maddenin ifade ve basın özgürlüğünü ihlal etttiğine ilişkin bireysel başvuruda bulunmuş, AYM, başvuruyu haklı bularak 27 Ekim 2021’de pilot karar vermişti. Hak ihlallerinin yapısal sorundan kaynaklandığını belirten AYM, ‘pilot karar usulü’nün uygulanmasına, ‘yapısal sorunun giderilmesi için keyfiyetin TBMM’ye bildirilmesine’ hükmetmişti.
Karar 7 Ocak 2021’de Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmişti.
AYM, bugün açıklanan kararında da söz konusu maddeyi anayasaya aykırı bularak, “Bu yönüyle ifade ve basın özgürlüklerine ağır bir müdahale teşkil etmektedir” dedi.
Gecikmeli yürürlüğe girecek
Ne var ki iptal kararı dokuz ay sonra yürürlüğe girecek. Yani yerel seçimleri de kapsayan süreçte bu madde dayanak gösterilerek ‘sansür’ sürdürülebilecek.
‘Önemli detaylar’
Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz kararla ilgili X hesabından şunları kaydetti:
“Anayasa Mahkemesi, en sonunda 5651 sayılı Kanun’un kişilik haklarıyla ilgili sansür amaçlı 9. maddesini iptal etti. Artık bu hüküm yok! İptal kararı ise dokuz ay sonra yürürlüğe girecek. Dolayısıyla, yerel seçimlere giden süreçte de bu hüküm uygulanacak.
Anayasa Mahkemesi’ni bu iptal kararından dolayı alkışlamak gerekir. Fakat, bazı önemli detayları da göz ardı edemeyiz. Öncelikle, AYM kararı tamamen Keskin Kalem pilot kararı üzerine inşa edilmiş ve böyle olması da tabii ki mantıklı.
AYM Keskin Kalem pilot kararını 27.10.2021 tarihinde vermiş karar ise Resmi Gazete’de 07.01.2022 tarihinde yayınlanmıştı. Kararda 9. maddenin kapsamı ve sınırlarının belirli olmaması gerekçe gösterilirken AYM bir yıl bekleme kararı almıştı. Bir yıllık süre 06.01.2023’te dolmuştu.
Dolayısıyla, Anayasa Mahkemesi elinden geldiği kadar bekledi ve 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesini Mayıs 2023 Genel Seçimleri’nden önce iptal etmedi. Gecikmeli iptal ettiği için ve dokuz ay daha bekleneceği için bu yasa hükmünün iptali ancak 10 Ekim 2024 tarihinde gerçekleşecek.
Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde, madde yürürlükten tamamen ancak Keskin Kalem pilot kararını verdikten 3 sene sonra kalkacak. Bu süreçte de
@engelliweb hesabından & raporlarımızdan da görüleceği üzere sulh ceza hakimlikleri binlerce karar verdi.
Dolayısıyla, hiçbir şey göründüğü gibi değil. Yerel seçimlerden sonra da hükümet, iptal edilen hükümden daha sıkılaştırılmış bir kanun hükmünü de mutlaka Meclis’ten geçirecektir. Sansür azalmayacak, katlanarak devam edecektir.“
AYM’nin 27 Ekim 202 tarihli pilot kararında öne çıkanlar şöyleydi:
- Erişim engeli usulünün kapsamı hukuki ve yeterli açıklıkta olmalı.
- Erişim engeli için acil toplumsal ihtiyaç zorunluluğu getirilmeli.
- Kamu makamların müdahale sınırı ortaya konulmalı.
- Keyfi uygulamalara yol açmayacak güvenceler oluşturulmalı.
- Erişim engelli kararları istinaf ve temyiz denetimine açılmalı.
- Sulh ceza hakimlikleri erişim engeli kararlarına son çare olarak başvurmalı.
Pilot karar nedir?
Pilot karar, bireysel başvurunun yapısal bir sorundan kaynaklandığının saptanması ve sorunun başka başvurulara da yol açacağının öngörülmesi halinde veriliyor. Bu yöntemde birden fazla başvuru için tek bir ilke kararı alınıyor.
9’uncu madde
AYM’nin iptal ettiği madde şöyle:
İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı
MADDE 9 – (1) İçerik nedeniyle hakları ihlâl edildiğini iddia eden kişi, içerik sağlayıcısına, buna ulaşamaması halinde yer sağlayıcısına başvurarak kendisine ilişkin içeriğin yayından çıkarılmasını ve yayındaki kapsamından fazla olmamak üzere hazırladığı cevabı bir hafta süreyle internet ortamında yayımlanmasını isteyebilir. İçerik veya yer sağlayıcı kendisine ulaştığı tarihten itibaren iki gün içinde, talebi yerine getirir. Bu süre zarfında talep yerine getirilmediği takdirde reddedilmiş sayılır.
(2) Talebin reddedilmiş sayılması halinde, kişi onbeş gün içinde yerleşim yeri sulh ceza mahkemesine başvurarak, içeriğin yayından çıkarılmasına ve yayındaki kapsamından fazla olmamak üzere hazırladığı cevabın bir hafta süreyle internet ortamında yayımlanmasına karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hâkimi bu talebi üç gün içinde duruşma yapmaksızın karara bağlar. Sulh ceza hâkiminin kararına karşı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz yoluna gidilebilir.
(3) Sulh ceza hâkiminin kesinleşen kararının, birinci fıkraya göre yapılan başvuruyu yerine getirmeyen içerik veya yer sağlayıcısına tebliğinden itibaren iki gün içinde içerik yayından çıkarılarak hazırlanan cevabın yayımlanmasına başlanır.
(4) Sulh ceza hâkiminin kararını bu maddede belirtilen şartlara uygun olarak ve süresinde yerine getirmeyen sorumlu kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. İçerik veya yer sağlayıcının tüzel kişi olması halinde, bu fıkra hükmü yayın sorumlusu hakkında uygulanır.