ABD’li nişasta bazlı şeker (NBŞ) üreticisi gıda firması Cargill’in ocak ayında yayınladığı raporda Türkiye’ye şeker fabrikalarını özelleştirme tavsiyesinde bulunduğu ortaya çıktı.
Fotoğraflar: DHA
Hükümetin, Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ’ye ait 14 fabrikanın satış yöntemiyle ayrı ayrı özelleştirilmesine karar vermesinden sonra, Cargill’in Şeker Kurulu’nun kapatılması ve şeker fabrikalarının özelleştirilmesine yönelik yönlendirme yaptığına dair haberler çıkmış, CHP Malatya Milletvekili Veli Ağbaba, ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’la Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın yaptığı görüşmeyi hatırlatarak, “Gündem şeker fabrikalarının satışıydı” demişti.
Cargill ise bu söylentileri yalanlamıştı.
Sözcü’den Erdoğan Süzer’in haberine göre, bu açıklamanın hemen ardından Cargill’in Ocak 2018’de yayımladığı kritik rapor ortaya çıktı.
Raporunda kotaların kaldırılmasını, şeker fabrikalarının özelleştirilmesini ve kamunun yapacağı her türlü çalışmaya paydaş olarak katılmayı isteyen Cargill’e göre, özelleştirme halinde Türkiye daha hızlı büyüyecek, üretim, istihdam ve ihracat artacak, hükümet de daha fazla vergi toplayacak. Aynı raporda özelleştirme halinde, halen yüzde 10’la sınırlanan NBŞ üretiminin yüzde 50’lere yaklaşacağı da ayrıca belirtildi.
Cargill, ‘Şeker Piyasası, Mevcut Durum ve Değerlendirme Raporu- Ocak 2018’ isimli raporunda şeker üretimi, kotalar ve özelleştirme konusunda Türkiye’ye üç farklı senaryo çiziyor.
Şeker üretiminin büyük bölümünün kamunun elinde olduğu mevcut şeker piyasası için ‘olabilecek en kötü durum’ tanımlaması yapılan Cargill raporunda, Türkiye’ye, ya kotaların tamamen kaldırılması, ya kamunun elindeki şeker fabrikalarının satılması ya da kotaların otomatik olarak arttırılarak NBŞ’nin önünün tamamen açılması şeklinde modeller önerildi.
Rapordaki öneri ve tespitler
Haberde, Cargill’in kendi ürettiği NBŞ’nin önünü açacak ve pancardan şeker üretimini önemli ölçüde azaltacak üç önerisi arasında yer alan özellikle ‘tam serbestleşme ve özelleştirme’ senaryosunun bugünkü özelleştirmelerle örtüştüğü tespit edildi.
Cargill’in raporuna göre, pancar fabrikalarının satılması halinde Türkiye daha hızlı büyüyecek, işsizlik azalacak, hükümetin vergi gelirleri artacak.
ABD’li dev gıda firmasının şeker fabrikalarının satılmasını istediği rapordaki öneri ve tespitler şu şekilde:
* Bu modelde kota rejiminin bütünüyle kaldırılması ve kamu sermayeli Türkşeker’in elinde bulunan şeker fabrikalarının özelleştirilerek devletin bu alandan bütünüyle çıkması sonucunda ortaya çıkacak ekonomik gelişmeler ele alınmaktadır.
* Özelleştirme ekonominin büyüme performansı üzerinde pozitif bir etki yapacak, 2023 yılına kadar 32.7 milyar liralık reel büyüme etkisi, yüzde 0.1 ila 0.04 puan arasında bir reel büyüme hızı artışı sağlayacaktır.
* Özelleştirme sonrası verimlilik artışının da etkisiyle 2023 yılına kadar toplam 184 bin 513 kişilik ilave istihdam artışı olacaktır.
*Bu dönüşümün ihracat katkısı 4 milyar dolar, kamuya vergi artışı sayesinde sağlayacağı ilave kaynak 1.8 milyar lira olacaktır.
* Kotaların kaldırılması ve özelleştirme halinde şekerin kilogram fiyatı 3.3 liradan 2023 yılında 2.1 liraya düşecektir.
Pazarın yüzde 50’si NBŞ olacak
Cargill’in raporuna göre, kotaların tamamen kaldırılıp şeker fabrikalarının özelleştirilmesi halinde, halen 980 bin ton kapasiteye sahip Türkiye’deki NBŞ üretimi 700 bin ton artarak 2023 yılında 1 milyon 590 bine yükselecek.
Sağlık Kurulu raporunda kısırlıktan kansere kadar birçok alanda insan sağlığına zararlı olduğu belirtilen NBŞ, kota engeli nedeniyle bugün 260 bin ton civarında üretiliyor. Bu da toplam şeker üretiminin yaklaşık yüzde 10’una karşılık geliyor.
Cargill’in önerisinin hayata geçmesi durumunda, yani kotaların serbest bırakılıp pancar şekeri fabrikalarının özelleştirmesi halinde ise pancar şekeri üretimi 2.82 milyon tondan 3.28 milyon tona çıkacak. Ancak NBŞ’nin pancar şekerine oranı yüzde 15’ten yüzde 48.5’e yükselecek. Dolayısıyla NBŞ, Türkiye şeker pazarının yaklaşık yarısını ele geçirmiş olacak.