Türkiye yolsuzluk ve rüşvet iddialarıyla çalkalanırken Başbakanlık Etik Kurulu, kamu görevlilerinin uyması gereken etik kuralları revize ederek yeni bir rehber hazırladı. Rehber kitapçık kamu görevlilerine ‘rüşvetin şüphesinden bile uzak durmayı’ öğütlüyor. Kimi bölümlerinin bir ‘ilkokul kitapçığı’ kıvamında hazırlandığı gözlenen rehber kamu görevlilerine ‘örnek davranış kurallarını’ bile açıklıyor.
Bu etik rehberi 2004 yılından beri hazırlanıyor ve Teftiş Kurulu’na göre bu bir ‘dönüm noktası’.
11 kişilik kurulun hazırladığı ‘etik rehberi‘nde örneklerle anlatılan kimi durumlar ve öne çıkan bazı maddeler şöyle:
– Kimseye öncelikli, ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamazlar. Buna da şu örnek veriliyor: “Kurumdan ihale alan işadamı Emin Bey, çocukluk arkadaşı olan Genel Müdürden hak ediş ve ödemelerde ayrıcalık beklemektedir. Genel Müdür nasıl davranmalıdır? Genel Müdür, Emin Beye ayrıcalıklı işlem yapmamalıdır“.
İspiyoncu ilan edilseniz bile
– Kamu görevlilerinin, sadece rüşvet, zimmet, kayırmacılık gibi gerçek yolsuzluklardan değil, halkın güven duygusunu zedeleyecek yolsuzluk şüphelerinden de kendilerini korumaları gerekir. Rehberde mevcut yöntemlerin bu konudaki suistimalleri engellemediği özeleştirisi de yapılıyor.
– “Yolsuzluk gizlilik içinde yürütütülür, ortaya çıkması da güçtür” diyen rehber, üslere bildirimde bulunmanın önemine dikkat çekiyor “İspiyoncu, gammaz ilan edilseniz bile ‘Gözlerimi kaparım, vazifemi yaparım ya da ‘Bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın’ anlayışıyla hareket etmek, görmezden gelmek doğru değildir“.
– Rehber, kamu görevlilerinden etik ilkelerle bağdaşmayan, yasadışı iş yapmaları istenirse itiraz etmeleri ve yetkili makamlara bildirmeleri bekleniyor.
Selçuk Bey, o tatili kabul etmeyecektin!
– Çıkar çatışması konusunda ‘manidar’ bir örnekle kamu çalışanları uyarılıyor: “Bir ihalede kontrol mühendisi olarak görev yapan Selçuk Bey, firma sahiplerine ait tatil köyünde ailece ücretsiz tatile davet edilmiştir. Selçuk Bey, davete icabet ederek ailece bir hafta ücretsiz tatil yapmış, tatil dönüşünde firmaya ait hak edişleri kontrol ederken imalatlarda eksiklik olduğunu tespit etmiştir. Eksiklikleri firma sahibine ileteceği sırada, firma sahibi Selçuk Beye, tatilden memnun kalıp kalmadığını sormuştur. Bu durumda Selçuk Bey nasıl davranacaktır?”
– Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir okulda görev yapan matematik öğretmeni üzerinden verilen örnekte, öğrencilere ücret karşılığında özel ders vermesi etiğe aykırı bulunuyor.
‘Paralel evren’in rehberi
– Yalan beyanda bulunma: ‘Manidar’ sayılabilecek bir diğer gönderme de burada var: “Bir hastanenin çocuk bölümünde ortamın hijyenik olmamasından dolayı üç bebek hayatını kaybetmiştir. Başhekim, basına verdiği demeçte, bebek ölümlerinin başka nedenlerle gerçekleştiğini belirtmiştir. Başhekimin aldatıcı ve gerçek dışı beyanat vermesi etik değildir“.
– ‘Kendine ve yakınlarına çıkar sağlamak etik değildir’ ana fikri altında toplanan örnekler de dikkate değer: “Belediye Başkanının yeğeninin değeri düşük olan arsasının da bulunduğu bir alanda, İmar Kanunu’nun 18. maddesine göre imar uygulaması yapılmıştır. Uygulama sonucunda yapılan değişiklikle, başkanın yeğenine daha kıymetli bir arsa verilmesi ve kararın alındığı toplantıya Belediye Başkanının da katılması etik açıdan bir sakınca teşkil eder mi? ”
Bir diğer örnek: “Müsteşarın yeğeni, bir kamu kurumunun açtığı yazılı sınavı kazanarak sözlü sınava davet edilmiştir. Yeğen, amcasından, ilgili kurumun yöneticisini arayarak kendisinin işe alınması için ricada bulunmasını istemektedir. Müsteşar nasıl hareket etmelidir?“. “Fen işleri müdürünün amcası inşaat malzemeleri satmaktadır. Kendisini ziyarete gelen yeğenine, belediyeye iş yapan firmaları, kendisinden malzeme almaları konusunda yönlendirmesi için ricada bulunmaktadır. Müdür ne yapmalıdır?”
Bunların hepsine rehber tarafından verilen cevap, bizim pratikte, özellikle de son dönemde gördüklerimizin tabii ki tam tersi!
Hangi hediyelerin kabul edilebileceğini etraflıca anlatan rehber, bazı hediyelerin ‘bubi tuzağına’ dönüşebileceğini böyle gösteriyor!
Hediyeler bubi tuzağına dönebilir
– Kurum, vakıf veya derneklere bağış yapmak, görev sırasında edindiği bilgileri çıkar sağlayacak şekilde açıklamak, seçimlerde kamu imkânlarını kullanmak, unvan ve yetkilerini ticaret için kullanmak/kullandırmak, hediye kabul etmek hep ‘etik dışı’ tanımlanan davranışlardan.
– Amcanın arazisine ilişkin kamulaştırma toplantısına katılma: Bu durum bir ‘ikilem’ olarak tanımlanıyor. Bir kamu görevlisi, amcasının arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar verecek bir kurulun içinde yer almaktadır. Bu durumda, söz konusu kamu görevlisi, kamulaştırma kararının görüşüleceği toplantıya katılmamalıdır.
‘Vatandaş, eşe-dosta başvuruyor’
– Halka hizmet bilinciyle haraket edilmese, nazik ve saygılı olunmasına, halkı yeterince bilgilendirmenin önemine vurgu yapan rehber uyarıyor: “Bunlar yapılmadığında vatandaşlar işlerinin görülmesi için tanıdıklara, eşe dosta başvuruyor“. Memurun bürokrasi literatüründe ‘Bugün git, yarın gel’ gibi bir yaklaşımla yurttaşın işinin savsaklaması da kaçınılması gereken şeylerin başında sayılıyor.
– Bir memurun, mesai saatlerinde arkadaşları ile bilgisayarda sohbet etmesi ve oyun oynaması; kurum telefonundan akrabaları ve arkadaşlarıyla uzun uzun konuşması da rehbere etik dışı kategorisinden giriyor.
– Kamu görevlilerinin, sorumluluktan kaçma amacıyla takdir yetkilerini kullanmaktan kaçınmaları veya takdir yetkilerini kendi ve yakınlarının çıkarları doğrultusunda kullanmaları etik davranış ilkelerine aykırıdır. Çünkü rehbere göre kamu hizmet bir ’emanettir’.