Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) istatistiklerine göre Türkiye, Rusya’dan sonra hakkında en fazla dava başvurusu olan ülke oldu. Diğer yandan Türkiye, bir önceki yılda olduğu gibi 2021’de de hakkında en çok ifade özgürlüğü ihlaline hükmedilen Avrupa ülkesiydi.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, AİHM’i kastederek “Avrupa Birliği’nin Kavala’yla, Demirtaş’la, şununla, bununla ilgili aldığı kararları tanımıyoruz. Yok farz ediyoruz” demişti.
Erdoğan bu yönlü açıklamalarını defalarca tekrarlamıştı.
Ancak bu kararlar Türkiye yasalarına göre de bağlayıcı. Kararların uygulanmaması sonrası gelecek yaptırımların Avrupa Konseyi’nden atılmaya kadar gidebilir. Avrupa Konseyi, Kavala’yı tahliye etmeyen Türkiye’nin 19 Ocak’ta gönderdiği cevabı şubat ayının başında gündemine alacak.
Peki Türkiye’ye karşı AİHM’de açılan davaların bilançosu ne?
15 Temmuz davaları dönemi
AİHM gündemine Türkiye’den taşınmış dava başvurularının yaklaşık 11 bini, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası ilan edilen OHAL ortamıyla bağlantılı hak ihlali iddialarından oluşuyor. Bunların 5 bini gözaltı ve tutuklamalar, 6 bini ise yargılamalarla ilgili. Türkiye’de yargı süreçleri tamamlanan bu başvurularla ilgili pilot davalarda kararlar açıklamaya başlayan AİHM, oluşan içtihat üzerine dosyaları gruplaştırarak Ankara’ya tebliğ etmeye başladı.
DW Türkçe’den Kayhan Karaca’nın haberine göre AİHM gündemindeki 15 Temmuz sonrası hak ihlali iddiaları temelli dava başvurularıyla ilgili sürecin 2022 yılında daha da yoğunlaşarak hızlanması bekleniyor.
İlk beş değişmedi
AİHM’nin 2021 bilançosuna göre mahkeme gündeminde Avrupa Konseyi üyesi 47 ülkeye karşı halihazırda toplam 70 bin 156 dava başvurusu bulunuyor. Hakkında en fazla dava başvurusu bulunan ilk beş ülke sıralaması bir önceki yıla oranla değişmedi. Rusya 17 bin 13 başvuruyla ilk sırada yer alıyor. Rusya’yı sırasıyla Türkiye (15 bin 251), Ukrayna (11 bin 372), Romanya (5 bin 690) ve İtalya (3 bin 646) izliyor. Bu beş ülkeye yönelik dava başvuruları AİHM’nin iş yükünün yüzde 75’ini oluşturuyor.
Buna karşılık Fransa (660), Almanya (168), İspanya (136) ve Birleşik Krallık (118) gibi önemli nüfusa sahip ülkeler sıralamanın ortalarında bulunuyor.
Nüfusa orantılı klasman
AİHM’de geçen yıl işleme konan dava başvuruları nüfusa orantılı ele alındığındaysa az nüfuslu veya Balkan coğrafyasındaki ülkelerin başı çektiği görülüyor. Avrupa ortalamasının 0,53 olduğu bu sıralamada Türkiye 10 bin kişiye 1,14 dava başvurusuyla 47 ülke arasında 15’inci sırada yer alıyor. Nüfusa oranla en az dava başvurusu olan ülkelerse Britanya (0,03), Almanya (0,07) ve İrlanda (0,07).
AİHM 2021’de toplam 1105 dava kararı açıkladı. Rusya, Ukrayna ve Romanya’dan sonra hakkında en fazla karar açıklanan devlet Türkiye oldu. 2020’de Türkiye hakkında 97 karar açıklayan AİHM, geçen yıl 78 karara hükmetti. Bu kararlardan 76’sında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) en az bir maddesinin ihlal edildiği sonucuna varıldı, iki davada ihlal bulunmadı.
Türkiye ve ifade özgürlüğü
Bir önceki yıl olduğu gibi geçen yıl da Türkiye hakkında açıklanan kararlarda ifade özgürlüğü başı çekti. Mahkeme 2021’de Avrupa geneli için AİHS’nin ifade özgürlüğü maddesinin 85 davada ihlal edildiğine hükmetti. Bu ihlal hükümlerinden 31’i Türkiye’ye karşı açılmış davalarda verildi. Türkiye böylelikle bir kez daha, hakkında en çok ifade özgürlüğü ihlaline hükmedilen Avrupa ülkesi oldu.
İfade özgürlüğünün ardından Türkiye hakkında en çok ihlal kararı AİHS’nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili 5’inci (29 ihlal), adil yargılanmayla ilgili 6’ncı (22 ihlal), özel ve aile hayatına saygıyla ilgili 8’inci (10 ihlal) ve mülkiyet hakkıyla ilgili ek protokol (10 ihlal) maddeleri temelinde hükmedildi.
