ZEYNEP GÜVEN ÜNLÜ
@zeynepguvenunlu
Hollanda’daki Leiden Üniversitesi’nde gelişim psikolojisi alanında çalışan Profesör Berna Güroğlu, bir grup meslektaşıyla birlikte yürüteceği bilimsel çalışma için Hollanda hükümetinden 22 milyon avroluk araştırma desteği aldı.
GUTS (Growing Up Together in Society / Toplumda birlikte büyümek) ) adlı araştırmayı yürütecek ekip büyük sorulara cevap arıyor: Gençler topluma nasıl katkıda bulunabilir? Eğitim, sosyal çevre, iş hayatı gibi farklı cephelerde var olmaya çalışan sağlıklı gençler nasıl yetişir? Neden bazı gençler diğerlerinden daha ‘parlak’, ‘popüler’, ‘başarılı’ olur?
Güroğlu’yla yalnızca bu heyecan verici ve uzun soluklu araştırmanın detaylarını konuşmakla kalmadık, bugünlerde üniversite tercihlerini yapmaya çalışan ve psikoloji okumak isteyen gençler adına da sorular sorduk.
Araştırma projeniz için 22 milyon avro (385 milyon lira) gibi büyük bir fon desteği aldınız. Öncelikle tebrikler.
Çok teşekkürler. Evet, rakam büyük ama araştırmanın kapsamını, maliyetini ve cevap bulmaya çalıştığımız soruların büyüklüğünü düşünürsek çok da fazla bir rakam değil bu. Hollanda hükümetinin sağladığı bir fon desteği, içlerinde benim de olduğum altı kıdemli araştırmacı ve 13 kişilik bir alt ekiple birlikte toplam 19 kişiyiz. Doktora öğrencilerini, doktora sonrası (postdoc) araştırmacıları ve araştırma asistanlarını da katarsak bu sayı daha da büyüyor. Çalışmada yaklaşık 2 bin 500 gencin sekiz sene süresindeki gelişimlerini takip edeceğiz. Bu geniş kapsamlı veri toplamaya genetik ve beyin görüntüleme yöntemleriyle iki senelik aralıklarla yapılacak ölçümler de dahil.
Hangi büyük sorulara cevap bulmaya çalışacaksınız?
Çok kabaca söylersem, gençlerin gelişimini araştırıyoruz. Gençler ve genç yetişkinler (18-25 yaş) topluma nasıl katkıda bulunabilir? Daha doğrusu, hangi özelliklere sahip gençler topluma daha çok katkı sağlar. Eğitim, sosyal çevre, iş hayatı gibi farklı cephelerde var olmaya çalışan sağlıklı gençler nasıl yetişir?
Bu sorulara hangi çerçeveden yaklaşmamız gerektiği üzerine çok kafa yorduk. Bir kuvvetli noktamız, farklı disiplinleri bir araya getiriyor olmamız. Aramızda gelişim psikologları, sosyologlar, klinik alanda çalışanlar, psikiyatrlar, genetikçiler, makine öğrenmeciler, istatistikçiler var.
Odak noktanız ne olacak?
Bu araştırmanın önemli bir odak noktası bilişsel kontrolün ergen ve genç yetişkinlerin sağlıklı ve başarılı yetişkinler olmasındaki rolü. Çocukluktan yetişkinliğe doğru baktığımızda bilişsel kontrol gelişimi sağlıklı ve başarılı olmak için en önemli etmenlerden bir tanesi. İnsanları diğer hayvanlardan önemli ölçüde ayıran da bu bilişsel kontrol becerimiz.
Prefrontal beyin lobunun gelişmiş olması, bizim birçok karmaşık planlamayı yapabilmemizi, düşünceyi eyleme geçirmemizi sağlıyor. Araştırmamızın merkez noktasına bu gelişmeyi alıyoruz.
Akademik gelişim, sosyal davranışların gelişimi, akranlarla etkileşim… Bunları bilişsel kontrol becerinin gelişimi bağlamında değerlendireceğiz.
Genç bir tercihte bulunmadan önce, bunun ona ne getireceğini ya da ondan ne götüreceğini ne kadar düşünüp değerlendiriyor, nasıl karar veriyor ve bunun beynin bilişsel kontrol mekanizmasıyla ne kadar ilişkisi var? Genç bir şey yapacak ama ona faydası / zararı ne olacak Ona göre yapıp yapmamaya karar verecek çünkü. Bu getiri kısa dönemli olabilir, ileriye dönük olabilir.
Bir örnek mesela, sınava çalışması lazım. Ama çıkıp oyun oynamak istiyor. Ebeveyn, ‘bak şimdi çalış ki ileride daha çok eğlenebilesin’ diyor ama çocuk bunu anlamakta zorlanıyor. Kısa dönemli ödüller daha cazip geliyor. Bu, kısa ve uzun dönemde sonuç veren tercihlerin nasıl yapıldığına bakacağız.
Bir de, kendinden fedakarlık yaparak fayda sağlama konusu var. Mesela parasını arkadaşıyla paylaşan çocuklar var.
Acaba nasıl büyüyen ya da beyin gelişimi nasıl olan çocuklar bir karar verirken kendileri kadar başkalarını da düşünüyor. Başkalarına faydalı olmayı da önceliyor.
Bilişsel kontrol mekanizması nasıl geliştirilebilir, onu da araştıracak mısınız?
Direkt olarak kontrol mekanizmasını nasıl geliştirebileceğimizi araştırmayacağız. Fakat gelişimde rol oynayan çok farklı faktörlerin kontrol mekanizması ve onun (beyin gelişimi seviyesi de dahil) gelişimi ile ilişkisini ve bu gelişimdeki kişisel farkların rolünü de çalışarak, araştırmanın sonunda bu mekanizmanın gelişimine katkıda bulunan faktörler hakkında da bilgi sahibi olacağız.
Dolayısıyla, kontrol mekanizmasının gelişimine neler katkıda bulunabilir, bunlar hakkında bilgi edinebileceğiz. Bir sonraki adım bu mekanizmayı geliştirmek olabilir.
Bazı gençler kendilerini kontrol etmekte zorlanıyor
Gençler getirisi uzun vadeli olan kararlar vermekte zorlanıyor diyoruz. Ama daha çok zorlanan gençler var, daha az zorlanan gençler var. Acaba onların kontrol mekanizmaları neden diğerlerinden daha gelişmiş. Genetik mi, yetiştikleri ortam mı, çok vakit geçirdikleri arkadaşlar mı, sosyo ekonomik durumları mı… Çok geniş bir sosyo ekonomik yelpazeyi tarayacağız. Bu sorulara cevap bulacağız.
Benim alanıma giren bir konu, akran ilişkileri. Gencin hem yakın arkadaşlarıyla olan ilişkisi hem de akran grubu içindeki pozisyonu. Yakın arkadaşlıklar genelde ikili ilişkiler. Akranlardan oluşan gruba baktığınız zaman, daha popüler, öne çıkan gençler var ya da daha sönük, çok dikkat çekmeyen gençler var. Akranlarla olan ilişkiler kapsamındaki sosyal gelişimin beyin gelişimiyle nasıl bir ilgisi var, bir yandan onu anlamaya çalışacağız. Diğer yandan ise kontrol mekanizmasının kompleks bir sosyal sistem içinde yaşayan gençlerin gelişimine katkılarını araştıracağız.
Arkadaşlar ne kadar etkiliyor?
Cevap arayacağımız sorulardan bir tanesi, acaba kontrol kapasitesi daha düşük olan gençler, etraflarında kendilerine daha çok benzeyenleri mi topluyor? Ve sosyal çevrenin bu gelişim üzerindeki etkisi ne kadar oluyor?
Eğer gencin çevresindeki arkadaşları daha yüksek hedefler koyuyor, bir sürü şeyi yapmak istiyorsa ve genci de yukarı çekiyorsa acaba o da daha hızlı gelişip farklı kararlar alır mı? Ne derecede ben bu insanları seçiyorum ve seçtiğim insanlar benim gelişimimi nasıl etkiliyor.
Burada bilimsel olarak değil belki ama sağduyuyla düşününce ‘arkadaş tabii ki etkiler’ diye düşünüyor insan. Sizin burada yaratacağınız fark bunu biraz da beyinde görmek mi?
Evet çünkü, şunu mesela biliyoruz. İnsanlar kendilerine benzer kişilerle arkadaşlık ediyor. Arkadaşların müzik zevkleri, evet, zaman içinde birbirine benziyor, bunu gösteren araştırmalar var. Ya da politik görüşleri. Benzer kişilerle arkadaşlık kuruyorlar ve zaman icinde birbirlerine daha çok benziyorlar. Bir noktada sosyal ve antisosyal davranışlar, evet bunun için de birbirlerini etkiliyorlar. Bunda iki etkileşim var ve ikisini de destekleyen sonuçlar var. Biri kendine benzer insanları seçiyorsun, bir noktada da birbirini etkilemeye devam ederek farklı bile olsan zaman içinde birbirine daha çok benziyorsun. Bu herkes için geçerli olmayabilir ama evet tabii ki genelde böyle. Ama bilişsel kontrol mekanizması bağlamında da aynı benzerlikler geçerli mi? Bunu bilmiyoruz.
Ayrıca bu etkileşimler içinde beyin gelişiminin nasıl bir rol oynadığını bilmiyoruz. Bu etkileşimler daha önce geniş bir sosyal ağ kapsamında çalışılmadılar. Araştırmamıza katılan bireylerin içinde bulunduğu sosyal ağdaki diğer tüm akranları da sekiz sene boyunca araştırmamıza katarak daha önce cevaplanmamış sorulara cevap arayabileceğiz.
Katılan kişilerin genetik bilgilerini toplayabileceğiz. Beyin görüntüleme ile beyin gelişimini takip edebileceğiz.
Araştırmaya ergenlikte başlayacaksınız, çalışma bittiğinde yetişkin olmuş olacaklar.
Aynen öyle. Ergenlik tabii çok büyük değişikliklerin olduğu bir dönem ama daha ileriki yaşlarda da kontrol mekanizmasına sık sık ihtiyaç duyuyoruz. Genç yetişkinler, üniversiteye başlıyor, birçok şey öğreniyor, romantik ilişkiler ciddileşmeye başlıyor, partnerinle birlikte bir hayat kuracak mısın, nasıl bir iş bulacaksın, ekonomik bağımsızlığını nasıl sağlayacaksın. Ailene ne derece bağımlısın…
Bu anlamda da çok büyük gelişimlerin olduğu bir dönem. Hayatlarını nerede nasıl kuracaklarını keşfetmeye çalışıyorlar. Ben kimim ve ne olacağım sorusuna çok ciddi anlamda cevap bulmaya çalışıyorlar. Bir yandan da sosyal anlamda parti, oraya buraya git, kim ne yapmış, nereye gitmiş, bunların da en kaynadığı zamanlar. 18 ila 25-30 yaş arası sosyal anlamda da belli bir statüyü oturtmaya çalıştıkları insanların ilişkilerini çözmeye çalıştıkları zamanla. Gençlerin keşfetmeye ve dengelerini kurmaya çalıştıkları o kadar çok önemli faktör var ki…
Bunu becerenler nasıl bunu beceriyor? Partiliyor mu partilemiyor mu? Nereden fedakarlık yapıyor? Sınavına ne zaman çalışacağına nasıl karar veriyor? Bu kontrol mekanizmasını nerelerde devreye sokup nerelerde sokmamaya karar veriyor. Çünkü her başarılı genç sırf ders çalışmıyor. Partiliyor, geziyor tozuyor. Bunun dengesini sağlayanlar bunu nasıl yapıyor? Bu sorulara cevap vermeye çalışacağız.
Ki öbür çocuklar da öyle olmaya çalışsın diye mi?
Bu çok önemli ve zor bir nokta. Kendi içimizde de tartıştığımız bir konu, çok normatif bir izlenim vermek istemiyorum. Herkes üniversiteye gitmeli mi? Herkes iş sahibi olmalı mı? Herkes başarılı olmalı mı? Bunlar zor sorular.
Hatta daha da zor sorular var: ‘Başarılı olmak’ ne demek? Topluma faydası olan kişi kimdir? Herkes başkalarına yardım etmeli mi? Yoksa başkalarına zarar vermemek yeterli mi?
Başkalarına yardım etmek zorunda değilsin ama başkasının malına mülküne zarar vermenin topluma her anlamda maliyeti var. Belki bu örnekte kafalar daha net olabilir ama başarı, eğitim gibi konular daha çetrefil.
Bir de herkesin kapasitesi farklı. Herkesin varması gereken yer aynı olmak zorunda değil. Dolayısıyla orada biz de dengeyi bulmaya çalışıyoruz. İstediğimiz sonuç nedir, zor bir soru. Bu araştırma çerçevesinde bu sorulara gençlerle beraber cevap arayacağız. Araştırmamızın odak noktası olan gençleri araştırmanın ilk adımından itibaren fokus grupları çerçevesinde bizimle diyaloga geçmeye davet edeceğiz. Onların gelişimi hakkındaki keşfettiğimiz cevapları bilmek kadar soruları sorarken de gençlerin katkıda bulunma hakkı var.
Bu normatif fikirlerden uzak durmaya çalışıyoruz ama hepimizin hemfikir olduğu nokta, gençler sağlıklı ve mutlu yetişkinler olsunlar, kendilerini iyi hissetsinler… Mümkünse topluma topluma maliyetleri daha az katkıları daha çok olsun. Ama o katkı çok farklı şekillerde olabilir tabii ki.
