PROF. DR. M. NURPERİ GAZİOĞLU
Türk nöroşirürjisinin öncülerinden, ülkemizin ilk kadın beyin cerrahı, Op. Dr. Aysima Altınok, 5 Ağustos’ta vefat etti. Aysima hanımın Türk nöroşirürji camiasında ve özellikle kadın beyin cerrahlarının kalbinde saygın bir yeri vardır.
1959’da ‘Türkiye’nin ilk kadın beyin cerrahı.‘
929 Erzincan doğumlu Altınok, İstanbul Kız Lisesi’nde okuduğu yıllarda anatomiye ilgi duymaya başladı ve İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne üçüncülük derecesiyle girdi. Mezun olduktan sonra Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nin III. Cerrahi Kliniği’nde gönüllü asistan olarak çalışmaya başladı. Dr. Sadi Sun ile dünyada da ilk uygulamalardan ‘hibernasyon anestezisi’ üzerine çalışmalar yürüttü.
Beyin cerrahisinin İstanbul Üniversitesi’nde henüz ayrı bir uzmanlık dalı olarak kurulmamış olduğu yıllarda Aysima hanım iki yıl cerrahi kliniğinde çalıştı. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Beyin Cerrahisi Kliniği’nin kurucusu, ABD’den beyin cerrahisi uzmanı olarak yurda dönmüş Prof. Dr. Feyyaz Berkay’ında teşvikiyle beyin cerrahisi uzmanlık eğitimi almak için ABD üniversitelerine başvurduysa da ‘kadın doktor’ olduğu için kabul edilmedi.
Cerrahpaşa’nın henüz uzmanlık eğitimi vermemesi nedeniyle, Fransa’da nöroşirürji uzmanı Dr. Hami Dilek’in Haydarpaşa Numune Hastanesi’nde kurduğu, Türkiye’deki ilk uzmanlık eğitimi veren nöroşirürji kliniğinde ihtisasa başladı. 1959’da ‘Türkiye’nin ilk kadın beyin cerrahı’ oldu. Dünyada da ilkler arasındadır.
Erkek işi!
Aysima hanımın Türk ve dünya nöroşirürji tarihindeki öncü yerini tam olarak değerlendirebilmek için beyin cerrahisinin tarihine ve kadınların beyin cerrahisindeki yerlerine kısaca değinmek gerekir. Beyin cerrahisinin ayrı bir uzmanlık dalı olarak kabul edildiği ilk ülke İngiltere’dir (1898, Sir Victor Horsley’in kliniği). Başlangıçta, bütün dünyada ‘erkek işi’ kabul edilen bu cerrahi alana kadınlar yıllar boyunca kabul edilmedi. Yine İngiltere’de Dr. Diana Beck 1920’de dünyadaki ilk kadın beyin cerrahisi uzmanı oldu. Günümüzde de beyin cerrahisi, kadınların azınlıkta olduğu bir alan.
Altınok, uzmanlık jürisinde sınavdaki başarısını takdir eden Dr. Fahri Celal Göktulga’nın önerisiyle Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Nöroşirürji Kliniği’ne atandı. Ayrıca SSK İstanbul Hastanesi, Şişli Etfal Hastanesi ve Taksim İlk Yardım Hastanesi’nde de konsültasyonlara ve acil vakalara baktı. 1968’de klinik şefi oldu, aynı yıl Türk Nöroşirürji Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer aldı.
Uzun yıllar Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nin nöroşirürji şefi olarak görev yaptı, birçok eğitim toplantısı düzenledi ve çok sayıda beyin cerrahı yetiştirdi.
Aysima Altınok 1990’de Sağlık Bakanlığı tarafından ‘Yılın En Başarılı Uzman Hekimi’ seçildi. 1992’de emekli oldu, bununla birlikte yakın zamana kadar mesleki toplantılara katılarak gelişmeleri izledi.
‘Lider ve eğitimci’
Beyin cerrahisinin saygın uluslararası dergilerinden ActaNeurochirurgica’da meslektaşlarımızın yazdığı biyografisi (1) 2007’de yayınlandığında Alman Prof. Dr. Gabriele Schackert’in eklediği yorum çok önemlidir: “Dr. Aysima Altınok’un mesleki kariyeri 1950’lerde başlamıştır. O yıllarda bir kadının doktor olması olağanüstüydü, hele beyin cerrahı olarak kabul görmesi çok daha güçtü. Beyin cerrahisi eğitimini 1959 yılında tamamlamış olan Dr. Aysima Altınok’un beyin cerrahisi becerilerinin yanı sıra liderliğinin ve eğitimci kimliğinin erkek meslektaşları tarafından kabul görmüş olması takdire şayandır.“
Türk Nöroşirürji Derneği’nin ve Sinir Sistemi Cerrahisi Derneği’nin ‘Hizmet Ödülleri’yle de ödüllendirilen Altınok, Bakırköy Akıl Hastanesi Vakfı kurucu üyesi, Türk Nöroşirürji Cemiyeti kurucu üyesi, Türk Cerrahi Derneği, Türk Nöropsikiyatri Derneği, Türk Nöroşirürji Akademisi, Türk Nöroşirürji Derneği ve Sinir Sistemi Cerrahisi Derneği’nin onursal üyesidir.
Avrupa Nöroşirürjiyenler Birliği’nin (EANS) web sayfasında liderler arasında kısa biyografisi yer alır (2). Yine bir başka uluslararası yayında dünyadaki ilk kadın beyin cerrahları arasında tanımlanmıştır (3).
TRT’nin başarılı prodüksüyonu ‘NİSVAN, Tarihe Adını Yazdırmış Kadınlar’da kendisinin ve çok yakın dönemin bir başka beyin cerrahı öncü kadın figürü Op. Dr. Yıldız Yalçınlar’ın bölümleri tarihe düşülmüş anlamlı notlardır.
Bütün bu kronolojik mesleki bilgiler Aysima hanımı tam olarak tanımlamam için yeterli değil. Kendisi, narin fiziğine karşın çok güçlü bir irade sahibiydi. İşinde son derece titiz, çalışkan, disiplinli, insan ilişkilerinde özenli, kibar ve hastalarına karşı sevecendi.
Cumhuriyetle kazanılmış kadın haklarının bilincinde ve kendisi gibi gençlerin yetişmesi için STK’ların destekçisiydi. Bunları dile getirmeyecek kadar mütevazıydı. Aynı klinikte çalışma fırsatım olmadıysa da bu öncü ve saygın meslektaşımı, büyüğümü tanıma fırsatı bulduğum için şanslıyım. Onun örnek kişiliği ve mesleki saygınlığı kendisinden sonra gelen bizlerin kabul görmesini kolaylaştırdı.
Ailesine, yakınlarına ve beyin cerrahisi camiasına başsağlığı diliyorum. Nur içinde yatsın, mekanı cennet olsun.
1. Balak N, Elmaci I. A pioneering female neurosurgeon: Dr. Aysima Altinok. Acta Neurochir (Wien). 2007;149(9):943-8; discussion 948. doi: 10.1007/s00701-007-1252-8. Epub 2007 Aug13. PMID: 17700990.
2. https://www.eans.org/page/AysimaAltnok-Bio
3. Hernández-Durán S, Murphy M, Kim E, Al-Shehhi N, Broekman M, de Praeter M, Dubuisson A, Emery É,Gazioglu N, Grossman R, Janssen IK, Karampouga M, Khorbaladze L, Lambrianou X, Lippa L, Magnadottir H, Mihaylova S, Pajaj E, Rabiei K, Rodríguez-Hernández A, Tasiou A, Vayssiere P, Rosseau G. European women in neurosurgery: I -A chronology of trailblazers. J Clin Neurosci. 2021 Apr;86:316-323. doi: 10.1016/j.jocn.2021.01.026. Epub 2021 Feb 4. PMID: 33551325.