İstanbul Üniversitesi’nden bilim insanlarının yürüttükleri TÜBİTAK destekli araştırmanın ilk verilerine göre müsilaj, Marmara’daki mercanları ve süngerleri olumsuz yönde etkiledi.
Marmara Denizi’nde dip yapısının yüzeye vurmasıyla ortaya çıkan müsilaj sorunu geçen yıl bir çevre felaketi olarak nitelendirilebilecek bir boyuta ulaşmıştı.
İÜ Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları Yönetimi Bölümü Deniz Biyolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nur Eda Topçu ve ekibi, yürüttükleri TÜBİTAK projesi kapsamında müsilajın Marmara Denizi Prens Adaları bölgesinde yaşayan yumuşak mercanlar ve süngerler üzerindeki etkisini araştırıyor.
Prens Adaları bölgesinde dokuz istasyonda dalış yaparak sünger, mercan ve hidrozoa gözlemleyen bilim insanları, “Müsilaj sonrası ne hayatta kalmış“, “Ne kadar var”, “Nerede dağılım gösteriyor” sorularının cevaplarını arıyor. Projeyi yürüten ekip, aynı incelemeyi önümüzdeki aylarda da tekrarlayacak.
Doç. Dr. Topçu, TÜBİTAK müsilaj araştırmaları özel çağrısı kapsamında desteklenmesine karar verilen 37 projeden biri olan çalışmanın detaylarını ve ilk bulguları AA’ya anlattı.
Marmara Denizi Prens Adaları bölgesinde ‘mercan bahçesi‘ olarak tanımlanabilecek kadar güzel alanlar bulunduğunu anlatan Doç. Dr. Topçu, dünyada sadece Akdeniz’de bulunan türlerin bu bölgede de yer aldığını söyledi.
Sıklığı bakımından orman denilebilecek bir görüntünün hakim olduğunu dile getiren Doç. Dr. Topçu, Marmara’nın kendine özgü bir oşinografik yapısı olduğundan bahsetti. Marmara’nın iki katmanlı bir yapısı olduğunu ifade eden Topçu “Müthiş bir zenginlik. Bunları gözümüz gibi korumamız gerekir” dedi.
‘Sünger ve mercanlarda toplu ölümler’
Doç. Dr. Topçu, 2015 yılında deniz zemininde yaşayan canlıları etkileyen bir kırılma yaşandığını, bu bölgede yapılan kıyı çalışmalarının artması nedeniyle sünger ve mercanlarda toplu ölümler gerçekleştiğini belirtti.
Bazı bölgelerde mercan kalmadığını anlatan Doç. Dr. Topçu şunları söyledi: “Özellikle kırmızı gorgon, balıkçılık etkisiyle 1970’lerden beri azalmakta olan bir tür. Sonradan başka etkilerle daha çok azaldı, özellikle kıyı faaliyetlerinden dolayı. Şimdi müsilajdan ötürü bitmek üzere artık. Kırmızı gorgon uzun ömürlü, yavaş büyüyen ve düşük üreme yeteneğine sahip bir tür. Aynı zamanda müthiş bir ekosistem inşacısı. Onun bulunduğu yerde biyolojik çeşitlilik artıyor. Sarı gorgon da aynı şekilde önemli anahtar türlerden biridir.”
‘Kırmızı gorgon bölgeden silinecek’
Kırmızı gorgon kayıplarının geri gelmediğini, bu türün yavaş yavaş bu bölgeden silineceğini ifade eden Doç. Dr. Topçu, yaptıkları dalış sonrası ilk gözlemlerini şöyle aktardı: “Az önce daldık. Ben bir tane bile göremedim ki bu bölge kırmızı gorgon açısından zengin olan bir bölgeydi. Sarı gorgonlar şimdilik hayattalar, umarım onları da kaybetmeyiz. Bir de derin deniz türleri var. Bunlar neyse ki diğer türler gibi o kadar uzun ömürlü ve yavaş büyüyen türler değiller. Hem ömürleri kısa hem de daha hızlı büyüyorlar. Küçük boylarda yılda 10 santimetreye varan bir büyüme tespit ettik. Dolayısıyla hızlı bir şekilde geri gelebiliyor fırsat verirsek. 2015’te bir tane bile kalmadı bazı yerlerde. Geçen sene görmeye başlamıştık, tam artmaya başladı derken üstüne müsilaj geldi. Şu anda müsilajın etkilerini anlamaya, bunlar ortama ne yaptı bunu takip etmeye çalışıyoruz. Projemiz kapsamında hem mercanlara hem süngerlere hem hidrozoalara bakıyoruz.”
Müsilajın denizin altında etkilerinin halen görüldüğünü vurgulayan Topçu, “Biz her aşağı indiğimizde müthiş bir müsilaj bulutunun içinde daldık. Yönümüzü şaşırdığımız zamanlar oldu. Olduğu gibi dibe de indi. Ama dibe inen müsilaj ne yazık ki çok sayıda mercanı, süngerler de dahil bentik canlıları öldürdü. Dolayısıyla tablo şu anda çok üzücü” dedi.
Doç. Dr. Topçu, Marmara’da mercanların bulunduğu alanların koruma altına alınması, balıkçılık faaliyetlerinin denetlenmesi gerektiğini belirterek şunları söyledi: “Daha her şey bitmiş değil, canlılık var. Marmara’ya fırsat verirsek, hızlı bir toparlanma olabileceğini düşünüyorum. Müsilaj gözümüzün önünden kalktı diye bunu unutmayalım. Çabalarımızı sürdürelim. Marmara ile ilgili toplumun bir beklentisi oluşmuştu temizlenmesi için. Bu beklentinin sürmesi ve baskı oluşturması lazım. Evvelki kış gibi durağan şartlar devam ederse, müsilaj tekrarlanabilir. Bu kış rüzgar ve yağışın yoğun olduğu, 2020-2021 kışına kıyasla daha sert bir kış geçirdik ve geçiriyoruz, henüz müsilaj oluşumu da gözlemlemedik. Bu durum daha önceki kadar geniş ölçekli ve yoğun müsilaj oluşmasını engelleyebilir. Elbette baharda daha küçük ölçekli de olsa müsilaj görülebilir. Büyük ölçekli müsilaj tekrarlanırsa, ilk önce bu yeni genç koloniler ölecektir.”
Bölgenin süngerler açısından zenginliğine de dikkat çeken Topçu, özellikle Büyükada’nın arkasında daldıkları noktayı örnek göstererek, “Küçücük bir alanda renk skalasındaki her rengi görebileceğiniz bir yerdi. Şu anda her şey kahverengi görünüyor. Süngerlerde de çok azalma var” dedi.
‘Dipte katliam yaşanmış gibi’
İÜ Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları Yönetimi bölümü Deniz Biyolojisi anabilim dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Bülent Topaloğlu da sualtında çektikleri fotoğraflarla süngerlerin kapladığı alanları tespit edeceklerini ifade ederek “Dipte adeta katliam yaşanmış gibi bir durum söz konusu. Görüntüler bunu gösteriyor. Analizlerden sonra daha net sonuç ortaya koymamız mümkün olacak” dedi.
Doç. Dr. Topaloğlu, Marmara Denizi’nde önceki çalışmalarda 20 sünger türü tespit ettiklerini, müsilaj sonrası durumun ne olacağının bu çalışma sonucunda ortaya çıkacağını ama azaldığını düşündüğünü dile getirdi.
Müsilajın dipte süzerek beslenen canlıların gözeneklerini tıkadığını anlatan Topaloğlu, “Bu deliklerin tıkanması demek, süngerlerin ölmesi demek” dedi.
‘Corona virüsünün antiviral maddesi belki de süngerlerdedir’
Süngerlerin, denizlerdeki en önemli süzerek beslenen canlılardan biri olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Topaloğlu sözlerini şöyle sürdürdü: “Kendi ağırlıklarının çok üzerindeki deniz suyunu süzebiliyorlar. Tabii ki bunu içindeki partiküllerden beslenmek amacıyla yapıyorlar, temizlemek amacıyla değil ama bir filtrasyon görevi var. Süngerler çok hücreli canlıların en ilkel grubudur. Bir yere bağlı olarak yaşarlar, dolayısıyla bir savunma organelleri yoktur. Bunu dengelemek için yüksek oranda antibiyotik madde üretirler. Denizlerde en çok antibiyotik maddenin var olduğu türlerdir süngerler. Ayrıca gözenekli yapısından dolayı içinde, küçük omurgasızlardan bir takım bakterilere kadar birçok canlıya da ev sahipliği yapar. Ne demek bu kadar çok antibiyotik madde üretmek? Çok net bir şekilde söyleyebilirim ki potansiyel ilaç hammadesi deposu demek. Bu konuda 15 yıldır sürdürdüğümüz çalışmalar var. Şu anda en büyük derdimiz olan corona virüsünün antiviral maddesi belki de süngerlerdedir.”