‘Partili cumhurbaşkanlığı’nı içeren anayasa değişikliği teklifi görüşmelerinin ikinci turunda 11’nci madde de Meclis’te kabul edildi.
Fotoğraf: Reuters
Teklifteki 18 maddenin tamamı ilk turda Meclis’te kabul edilmişti. İkinci turda tek tek maddeler ve teklifin tümü yeniden oylanıyor; görüşme ve konuşma yapılmıyor, sadece değişiklik önergeleri ele alınıyor. Referandum için maddeler ve teklifin 330 oyla kabul edilmesi gerekiyor.
Cumhurbaşkanına üçüncü dönem kapısı açılıyor
Teklifin 11’inci maddesi 342 oyla kabul edildi. Oylamaya 481 milletvekili katıldı. Oylamada 135 de ret oyu kullanıldı; bir oy çekimser, üç oy boş çıktı.
11’inci maddeye TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Milletvekili ve cumhurbaşkanı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanının, seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde de iki seçim birlikte gerçekleştirilecek.
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilecek.
Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlar…
10’uncu maddeye göre, cumhurbaşkanı bir veya daha fazla yardımcı atayabilecek. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde cumhurbaşkanı seçimi yapılacak. Yenisi seçilene kadar yardımcısı, cumhurbaşkanlığına vekalet edecek ve cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanacak. Bir yıl ve daha az bir süre kalmışsa, cumhurbaşkanı seçimiyle birlikte genel seçim de yapılacak. Aksi takdirde yeni cumhurbaşkanı, genel seçime kadar görevine devam edecek. Bu süre dönemden sayılmayacak. Genel seçim tarihinde her iki seçim birlikte yapılacak.
Cumhurbaşkanının geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, yardımcısı vekalet edecek ve cumhurbaşkanlığı yetkilerini kullanacak.
Yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından cumhurbaşkanı tarafından atanıp azledilecek. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erecek. Yardımcıları ve bakanlar, cumhurbaşkanına karşı sorumlu olacak.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında, görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşecek ve üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilecek.
Soruşturma açılmasına karar verilirse, Meclis’teki partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından, her parti için ayrı ayrı ad çekerek kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılacak.
Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis başkanlığına sunacak. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilecek.
Rapor, başkanlığa verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde dağıtılacak, dağıtımından itibaren 10 gün içinde Genel kurulda görüşülecek. TBMM, üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk kararı alabilecek.
Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanacak. Bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus üç aylık ek süre verilecek, yargılama bu sürede kesin olarak sonlandırılacak. Bu kişilerin görevde bulundukları sürede, görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen suçlar bakımından, görevleri bittikten sonra da Yüce Divan’da yargılanacak.
Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan mahkum edilen cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakanın görevi sona erecek. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, göreviyle ilgili olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanacak.
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ve merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.
Meclis üye tam sayısının üçte ikisi…
Dokuzuncu madde 341 kabul oyla Meclis’ten geçti. 137 ret oyu kullanılırken dört oy boş çıktı. Bir oy da geçersiz sayıldı.
İlgili madde, cumhurbaşkanının yargılanmasını kapsıyor. Buna göre Meclis üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla cumhurbaşkanı Yüce Divan’a sevk edilebilir.
Geniş yetkiler
Sekizinci madde 339 kabul, 138 ret oyuyla kabul edildi. Oylamaya katılan 483 milletvekilinden biri çekimser, ikisi boş oy kullanırken üç oy da geçersiz sayıldı. Sekizinci madde, cumhurbaşkanına ‘devlet başkanı’ sıfatı getirerek yürütme yetkisi veriyor.
Anayasa’nın ‘cumhurbaşkanının görev ve yetkilerine’ ilişkin maddeyle, cumhurbaşkanına kararname çıkarma yetkisi, bakanlar kurulunu atama ve görevden alma, milli güvenlik politikalarını belirleme gibi yetkiler verilecek.
İlk yedi madde kabul edilmişti
Anayasa değişikliği teklifi görüşmelerinin ikinci tur ilk gün görüşmelerinde ilk yedi madde kabul edilmişti.
* Teklifin ilk maddesine 345 kabul, 140 ret oyu verilmiş; bir oy ise boş çıkmıştı. Yargıyla ilgili ilk maddede yargının ‘bağımsızlık’ ilkesine ‘tarafsız’ ibaresi de eklenerek “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır” denmişti.
* Teklifin milletvekili sayısını 550’den 600’e çıkartacak ikinci maddesi de 342 oyla kabul edilmişti. Oylamada 139 ret, dört de boş oy çıkmıştı.
* Üçüncü madde 345 kabul, 137 ret oyuyla kabul edilmişti. Oylamada üç boş oy kullanılırken üç oy da geçersiz sayılmıştı. Madde, seçilme yaşının 25’ten 18’e düşürülmesini öngörüyor.
* Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerinin aynı anda ve beş yılda bir yapılmasını içeren dördüncü madde, 342 kabul, 138 ret oyuyla kabul edilmişti. Oylamada bir çekimser, dört boş oy çıkarken bir oy da geçersiz sayılmıştı.
* Anayasa değişikliği teklifinin Meclis’in görev ve yetkilerine ilişkin beşinci maddesi 342 kabul oyuyla Meclis’ten geçmişti. 486 milletvekilinin katıldığı oylamada 140 ret oyu kullanılmış, 4 boş oy çıkmıştı.
Beşinci madde, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararıyla genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasa’nın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir” ifadelerini içeriyor.
* 485 milletvekilinin katıldığı altıncı maddenin oylamasında, 342 kabul, 138 ret oyu kullanılmış; üç oy boş, iki oy geçersiz oy çıkmıştı.
Maddeyle, anayasanın TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yollarına ilişkin maddesindeki değişiklik yapılarak yasamanın belli bir konuda Meclis araştırması yapması, genel görüşme açarak genel kurulda görüşmesi ve milletvekillerinin, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların cevaplaması istemiyle yazılı soru sorması yeniden düzenleniyor.
Buna göre, TBMM, ‘Meclis araştırması’, ‘genel görüşme’, ‘Meclis soruşturması’ ve ‘yazılı soru’ yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak, ‘gensoru’ denetleme yetkisinden çıkarılacak.
* Teklifin, cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiğinin kesilmesine yönelik yedinci maddesi de 340 kabul oyuyla kabul edilmişti.
484 milletvekilinin katıldığı oylamada 136 ret oyu kullanılmıştı; bir oy çekimser, üç oy geçersiz, dört oy boş çıkmıştı.
Değişiklikle, cumhurbaşkanının seçilme şartları da belirleniyor.
Ne olmuştu?
‘Başkanlık sistemi’ni de içeren anayasa değişikliği teklifine ilişkin maddeler, Meclis’te kurulan komisyondan AKP ve MHP’lilerin işbirliğiyle 29 Aralık 2016’da geçmişti. Komisyona 21 madde olarak gelen teklif, 18 maddeye düşerken, değişiklik teklifi 9 Ocak’ta Meclis’te görüşülmeye başlamıştı.
Anayasa değişikliği teklifinin ilk turunda maddeler yedi gün içinde oylamaya sunulup kabul edilmişti.
