GÜLBEN ÇAPAN
[email protected]
@istanbulartsnob
Akşam vakitlerinde içmekteyiz sabahın kapkara sütünü
ve öğlenlerle sabahlarda bir de geceleri
hiç durmaksızın içmekteyiz, içmekteyiz
bir mezar kazıyoruz havada, rahat yatılıyor
Bir adam oturuyor evde yılanlarla oynayıp yazı yazan
hava karardığında Almanya’ya senin altın saçlarını yazıyor
Margarete.
Paul Celan’ın 1948 tarihli ‘Death Fugue’ şiirinden ‘Ölüm Fügü’ olarak Ahmet Cemal tarafından çevrilmiştir.
Lütfi Özkök (1923-2017), travma dolu yaşamı ve karanlık şiirleriyle bildiğimiz Paul Celan’ın, 1963 yılında Fransa’nın başkenti Paris’te fotoğraflarını çektiğinden tam yedi yıl sonra Celan kendini Seine nehrine bırakarak intihar etmişti.
Yahudi bir ailenin oğlu olarak Romanya’da doğan Celan, 2’nci Dünya Savaşı’nda annesi ve babasıyla toplama kampına gönderildi. Hayatta kalmayı başaran fakat ruh ve sinir hastalıkları hastanesinde uzun süre tedavi gören ve nihayetinde yaşamını sonlandıran Celan, Fransa’da yaşamasına ve Rusça ve Fransızca bilmesine rağmen ilginçtir ki ailesinin ölümüne sebep olan Almanların dilinde yazmayı tercih etmişti. Sergideki fotoğrafı, belki de şairin ölümünden önce çekilen son profesyonel fotoğrafıydı.
“Florentino Ariza, daha önce birkaç kez başına gelen, ama bilincine varmadığı bir şey öğrendi ondan; insanın, tümü için de aynı acıyı çekerek, hiçbirine ihanet etmeksizin birkaç kişiye birden aşık olabileceğini…”
Kolombiyalı yazar Gabriel Garcia Marquez’in 1982 yılında İsveç’in başkenti Stockholm’de Özkök tarafından portresi çekildiğindeyse 51 yıl, dokuz ay ve dört gün süren büyük aşkın hikayesi henüz yayınlanmamıştı.
“Herkes bilsin, çok mutlu bir hayat yaşadım…”
Orhan Pamuk, henüz Füsün ve Kemal’in aşkını bu cümleyle noktalamadan önce, 1995 yılında Lütfi Özkök’e Hollanda’nın Rotterdam kentinde poz vermişti.
İstanbul Modern, yazar ve sanatçı portreleriyle 1950’li yıllardan itibaren uluslararası alanda tanınan fotoğraf sanatçısı Lütfi Özkök’ün İsveç’teki 1500 fotoğraflık arşivinden bir portre seçkisini sunuyor. 3 Mayıs 2020’ye dek müzenin fotoğraf galerisinde görülebilecek, ‘Lütfi Özkök: Portreler’ adlı serginin küratörlüğünü galerinin yöneticisi Demet Yıldız yaptı.
Sergide fotoğraflara eşlik eden metin, obje ve belgeler aracılığıyla; Lütfi Özkök’ün portrelerini çektiği kişilerle ilişkisi izleyiciye gösteriliyor ve sanatçının kişisel hikayesi üzerinden bir dönemin okuması da yapılıyor.
2010 yılında Nobel Müzesi’nde Nobel Ödülü kazanmış 35 yazarın portresinin yer aldığı sergisi açılan Özkök, 2017’de, Stockholm’de hayatını kaybetti.
Sanatçıyı anmak amacıyla özenle bu seçkiyi hazırladığını söyleyen Yıldız, sanatçının hiçbir fotoğrafçılık eğitimi olmaksızın, Sorbonne’da okurken tanıştığı eşinin amatör fotoğraf makinesiyle ilk çekimleri yaptığını anlatıyor: “Lütfi Özkök’ün ilk portresi şair arkadaşı Lasse Söderberg’e ait. Özkök bu fotoğrafı, Türkiye’deki yayıncısı Hüsamettin Bozok’un talebiyle, eşi Anne-Marie’nin amatör fotoğraf makinesiyle çeker. Maddi gelir elde ettiği ilk portresini ise 1957 yılında Söderberg’in bir gazete için söyleşiye giderken fotoğrafçı olarak kendisini çağırmasıyla, Kübalı sanatçı Wifredo Lam’ı çekerek gerçekleştirir ve böylelikle profesyonel fotoğrafçılığa adımını atar.”
Özkök 1923 yılında İstanbul, Feriköy’de doğdu. Fransa’da, Sorbonne’da okuduğu sırada sınıf arkadaşı İsveçli Anne-Marie Juhlin ile evlenerek, eşinin ülkesine yerleşti. 1953 yılında Lasse Södeberg ile ‘Ekmek ve Sevda’ (Brödet och Kärleken) adlı Türk Şairleri Antolojisi’ni hazırladı.
Antolojide Orhan Veli, Melih Cevdet Anday, Fazıl Hüsnü Dağlarca ve Oktay Rifat’ın şiirleri yer aldı. Özkök, 1977 yılında İsveç Kraliyet Akademisi’nin Sanat Ödülü’nü kazandı. 1986 yılında Meksiko’da 37 ülkeden 207 yazar portresi sergisini düzenledi. Bundan bir yıl sonra, Beyoğlu Yapı ve Kredi Bankası Sanat Galerisi’nde 20’si Türk 100 yazar portresini içeren sergisi açıldı.
1996 yılında İsveç Akademisi Ödülü’nü alan Özkök’ün, 1998’de İstanbul Maçka Sanat Galerisi’nde ‘Çağdaş Yazar Portreleri’ sergisi açıldı. Nobel ödüllerinin dağıtıldığı hafta, ödül kazanan 30 yazarın portresi, İsveç Akademisi Kütüphanesi’nde sergilenmeye başladı. 2002 yılında İsveç Hükümeti tarafından Illis Quorum Liyakat Madalyası’yla onurlandırıldı.
İstanbul Modern seçkisinde 80 ismin portresine yer veriliyor. Özkök’ün edebiyat dergilerinde yayımlanan yazılarına eşlik etmesi için fotoğraf çekmeye başladığı 1950’lerden 1990’ların sonuna uzanan döneme ait fotoğraflardan oluşan sergide, 24 Nobel Ödüllü yazarın aralarında bulunduğu 89 portre bulunuyor.
Çok az sayıda kadının ve İrlandalı yazar Samuel Beckett hariç bütün isimlerin siyah beyaz fotoğraflarının sergilendiği seçkinin tamamı sanatçının ailesi tarafından İstanbul Modern’in daimi koleksiyonuna bağışlandı.
Özkök, özellikle Nâzım Hikmet, Beckett ve Fransız şair René Char gibi isimlerle uzun yıllar dostluğunu devam ettirmiş. Onun, Foucault, Sartre, Neruda, Borges, Duchamp gibi bunca önemli isimle portre çektiği yıllarda henüz internet çağı başlamamıştı. Yani e-posta ve Facebook yok. Mektuplaşıyorlardı belki de tek tük telefonlaşmalar vardı.
Avrupa’dan Güney Amerika’ya uzanan bütün bu insanlarla iletişim kurup, randevulaşıp, çekimleri yapıp ve daha sonrasında da dostlukları devam ettirebilmek için, samimiyet ve tutku yeterliydi. Bugün hepimiz bir tıkla, olmadı iki tıkla istediğimiz kişiye ve bilgiye ulaşabildiğimiz bir çağın samimiyetsizliğinin bedelini ödüyoruz.
