MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Türkiye’de yenilikçi ilaç tedavilere erişim giderek güçleşiyor. Erişim oranı son dört yılda yüzde 20’den yüzde 6’ya geriledi. 2023 itibariyle sadece 10 yenilikçi tedaviye erişim sağlanabiliyor.
Türkiye İlaç Sektörü Raporu 2023 raporu yayımlandı. Raporda 2018-2021 arasında Avrupa İlaç Ajansı (EMA) tarafından ruhsat onayı alan ilaçların, 2023 Ocak ayı itibariyle ülkelerdeki erişilebilirlik oranları da incelendi.
Yenilikçi ilaç nedir?
Benzeri olmayan, uzun süren araştırmalar ve klinik çalışmalarla belli bir hastalık üzerinde tedavi edici etkisi olduğu kanıtlanmış ilaçlara yenilikçi ilaç deniyor. Örneğin kanser, Alzheimer, MS, kalp ve damar, Parkinson için geliştirilen bazı yeni ilaçlar böyle. Yenilikçi ilaçların en önemli özelliklerinden biri belli bir tedaviye özel, kaynağı patentli bir moleküle dayanması. Bu ilaçlar önemli çünkü yaşam kalitesini artırma ve yaşam süresinin uzamasına yardımcı. Ameliyat, sakatlık riski ve hastanede yatarak tedavi oranlarını azaltıyor. Daha güvenli ve düşük yan etkili tedavi olanağı sağlıyor. Zamandan tasarruf ve hastalığın tedavisi için harcamayı düşürüyor.
2018-2021’de EMA’dan ruhsat onayı alan 168 yenilikçi tedavi değerlendirildi. Bu tedavilerin ülkelerdeki erişilebilirlik oranları kıyaslandığında, 147 ilacın erişilebilir durumda bulunduğu Almanya yüzde 88 erişilebilirlik oranıyla ilk sırada yer alıyor. Onu İtalya, Avusturya, Danimarka, İsviçre, Fransa, İngiltere gibi gelişmiş ülkeler takip ediyor. Türkiye’de hastalar yenilikçi ilaçlara ulaşma açısından batılı ülkelerdekiler şanslı değil. 2020-2021’de EMA onayı alan yenilikçi ürünler içerisinde Türkiye’de geri ödemede olan ürün yok.
10 üründen altısı ruhsatlı, dördü ruhsatsız
Türkiye yenilikçi tedavilere en az erişen ülkelerden biri. 10 yenilikçi üründen altısı ruhsatlı ve kamu geri ödeme listesinde bulunuyor. Kısıtlı erişilebilir olan dört ilaçsa ruhsatlı değil. Hastaların erişimi yurt dışı ilaç listesi aracılığıyla sağlanabiliyor. 168 yenilikçi ilaç içerisinde Türkiye’de kamu geri ödemesi bulunmayan yüzde 7’lik kısmaysa özel pazarda özel sigorta ya da cepten ödeme yoluyla erişilebiliyor.
2018-2021 arasında EMA’dan 61 yetim ilaç ruhsat aldı. Bunlardan 2023 itibariyle Türkiye’de geri ödemeli erişim sağlanabilen ilaç sayısı dört. Bunlardan üçüne yine yurt dışı ilaç listesi aracılığıyla kısıtlı erişim sağlanabiliyor.
Kişi başı ilaç satışı düşük
2022’de ABD’de kişi başı 1.901 dolar değerinde ilaç satışı yapıldı. İsviçre 834, Kanada 764, Almanya’da 715 dolar değerinde kişi başı ilaç satışı var. Türkiye 91 dolarla aynı yılda kişi başı ilaç satışının en düşük gerçekleştiği OECD ülkesi oldu.
İlaç satışının gayrı safi yurt içi hasıla (GSYH) içinde en yüksek pay aldığı ülke yüzde 2,5 ile ABD. Onu Yunanistan, İspanya ve Portekiz’de ilaç satışının GSYH’ye oranı sırasıyla yüzde 2,3, yüzde 2,1 ve yüzde 1,8 olurken OECD ortalaması yüzde 1,2. Türkiye yüzde 0,9 ile OECD ülkeleri arasında 29’uncu sırada.
Türkiye’de ilaç satışlarının GSYH içindeki payı 2019- 2020’de yüzde 1,1 seviyesindeyken, 2022’de yüzde 0,9’a geriledi. Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre 2021’de perakende satış ve diğer tıbbi malzeme sunanlar altında tanımlanan sağlık harcamalarının yüzde 75,6’sı kamu tarafından karşılandı.
Raporda yer alan sair veriler özetle şöyle:
*Türkiye’de ise 2022 yılı ilaç pazarı büyüklüğü 7,7 milyar dolar (7,3 milyar avro). Buna göre Türkiye, ilaç pazarı büyüklüğü sıralamasında Yunanistan, Portekiz gibi ülkelerin önünde yer alırken, nüfus bakımından daha benzer olduğu Almanya, Fransa gibi ülkelerin gerisinde kalıyor. 2020-2022 arasında ilaç pazarında kutu satışları yüzde 7,9 büyüyen Türkiye, seçili ülkeler arasında kutu bazında en çok büyüyen ülke olsa da dolar bazında pazarın daraldığı tek ülke.
*Türkiye ilaç pazarı 2022’de önceki yıla göre yüzde 78 artış göstererek 121,6 milyar TL büyüklüğe ulaştı. Kutu bazında bakıldığındaysa 2022’de önceki yıla göre yüzde 8,5 artışla 2,8 milyar kutu satış gerçekleşti.
*İlaç fiyatlarının belirlenmesinde uygulanan farklı politikalar, ülkelerdeki ortalama ilaç fiyatlarının da farklı seviyelerde olmasına yol açıyor. 2022’de ortalama kutu fiyatı 16,9 dolar olan Britanya’da, seçili ülkeler arasında ilaç pazarında ortalama fiyat seviyesinin en yüksek olduğu ülke. Onu 10,4 dolarla İspanya ve 10,1 dolar ile İtalya takip ediyor, Ortalama kutu fiyatı 2,6 dolar olan Türkiye’deyse ilaç fiyatları diğer ülkelerdeki fiyat seviyelerinin çok altında kalıyor. Bu durumun nedenleri arasında referans fiyat sistemi ile ilaç fiyatlamasında kullanılan sabit avro kuru uygulaması, zorunlu kamu iskontoları ve yüksek maliyetli yenilikçi tedavilerin pazara geç erişimi gibi etkenler sayılıyor..
*2022’deki pazar büyüme performanslarına bakıldığında Vietnam, Arjantin, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Rusya önceki yıla göre en çok büyüme gösteren pazarlar oldu. Diğer yandan üçüncü en büyük ilaç pazarı olan Japonya, son yıl yüzde 13,7 küçüldü. Türkiye yaklaşık 7,7 milyar dolarlık ilaç pazarı büyüklüğü ile 22’inci sırada yer aldı. Türkiye ilaç pazarı yerel para birimine göre yüzde 78,1 büyüme gösterse de dolar bazında pazarın önceki yıla göre yüzde 4,8 daraldığı görülüyor.
*İsviçre’de şirketler tarafından gerçekleştirilen toplam Ar-Ge harcamasının yüzde 33,4’ü ilaç endüstrisine ayrılmış. Ar-Ge harcamalarında ilaç endüstrisinin payının yüksek olduğu diğer ülkeler Belçika ve Danimarka. 2020’de ilaç Ar-Ge faaliyetleri, toplam Ar-Ge harcamalarının içerisinde yüzde 16,8 paya sahip olan ABD, ilaç endüstrisinde Ar-Ge yatırımı değerinin (92 milyar dolar) en yüksek gerçekleştiği ülke. Türkiye’de ise ilaç yatırımlarının toplam Ar-Ge yatırımı içerisindeki payı yüzde 1,6. Bununla çoğu OECD ülkesinin gerisinde kalıyor.
Not: Rapor, Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği (AİFD) ve Avrupa İlaç Endüstrileri ve Birlikleri Federasyonu (EFPIA) sponsorluğunda veri bilim şirketi IQVIA tarafından hazırlandı.