Referandumda kabul edilmesinin ardından bugün yapılan seçimle birlikte hayata geçecek cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde cumhurbaşkanı yürütmenin başı olarak kararname çıkarma ve bütçe yapma hakkına sahip olurken, TBMM’yi çok partili bir dönem bekliyor.
Fotoğraf: DHA
16 Nisan 2017’de yapılan referandumuyla Türkiye’nin yeni bir yönetim sistemine geçmesi kabul edilirken, içinde ‘cumhurbaşkanının bir partiye üye olabilmesine ilişkin’ düzenlemenin de bulunduğu bazı değişiklikler referandumun ardından hemen uygulamaya girmişti. Yeni yürütme sistemi ve parlamento yapısıyla ilgili çoğu düzenlemenin hayata geçmesi için ise genel seçimin yapılması gerekiyordu.
‘Devletin başı’ cumhurbaşkanı
Yeni sistemde başbakanlık kaldırılırken, yerine ‘devletin başı’ sıfatıyla cumhurbaşkanı yürütme yetkisini kullanacak.
Cumhurbaşkanı bu çerçevede kendi yardımcılarının yanısıra bakanları da atayacak, yürütmeye ilişkin konularda da ‘cumhurbaşkanlığı kararnamesi’ çıkarabilecek.
Ancak temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle, siyasi haklar ve ödevler cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyecek. Anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda ve kanunda açıkça düzenlenen konularda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamazken, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanacak.
TBMM’nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelecek.
Cumhurbaşkanı, ‘doğal afet, ağır ekonomik bunalım, savaş, savaşı gerektirecek durumların baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, kuvvetli kalkışma, şiddet hareketlerinin yaygınlaşması’ gibi hallerde OHAL ilan edebilecek.
Ancak TBMM gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek.
OHAL döneminde çıkarılacak cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönemdeki sınırlamalara tabi olmayacak ve bu çerçevede cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetlerle ilgili de kararname düzenleyebilecek.
Öte yandan OHAL sırasında çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin üç ay içerisinde Meclis’te görüşülerek, karara bağlanması gerekiyor. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararnameleri kendiliğinden yürürlükten kalkıyor.
Bütçe yetkisi cumhurbaşkanında
Yeni sistemde bütçeyi de cumhurbaşkanı yapacak. TBMM, cumhurbaşkanının hazırladığı bütçeyi kabul etmezse, bir önceki yılın bütçesi ‘yeniden değerleme oranı’ ölçüsünde artırılarak izleyen yılda uygulanacak. Eski sistemde bütçeyi başbakan başkanlığındaki hükümet Meclis’e sunuyordu.
Hem milletvekilliği hem bakanlık yok
Yeni sistem kişilerin aynı anda hem bakan hem milletvekili olmasını engelliyor. Bu nedenle cumhurbaşkanı kabineye milletvekillerinden birini atarsa, o kişinin milletvekilliği düşecek.
Vekil sayısı 600
TBMM’deki sandalye sayısı referandumda kabul edildiği üzere artık 550 değil 600 olacak. Vekillerin görev ve yetkilerinde de bazı değişikliklere gidilecek.
Cumhurbaşkanı Meclis’i fesih yetkisini kullanırsa, TBMM seçimlerinin yanısıra cumhurbaşkanlığı seçimlerinin de yenilenmesi gerekecek.
Cumhurbaşkanına soruşturma için 360 oy lazım
Seçimle yürürlüğe girecek yeni sistemde Meclis tam sayısının yarıdan bir fazlası olan 301 vekilin vereceği önergeyle cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılması istenebilecek.
Meclis, cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılmasına üye tamsayısının beşte üçünün yani 360’ının oyuyla karar verebilecek.
Üye tam sayısının üçte ikisi olan 400 vekilin gizli oyuyla cumhurbaşkanı hakkında Yüce Divan’a sevk kararı alınabilecek.
Çok partili dönem
İttifak yasası çerçevesinde seçimde ittifak yapan partilerin baraj sorunu kalmadığı için TBMM’de artık daha çok parti temsil edilecek. AKP ve MHP ‘cumhur ittifakı’; CHP, İyi Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Parti ise ‘millet ittifakı’ çatısı altında seçime girme kararı almıştı.
27’nci yasama döneminde Meclis’te AKP, CHP, MHP, İyi Parti ve barajı aşması halinde hiçbir ittifakta yer almayan HDP’nin yanısıra ‘millet ittifakı’nda yer alan Saadet Partisi ve milletvekili adaylarına AKP listelerinde yer verilen Büyük Birlik Partisi’nin de yer alması bekleniyor.
Yasa yapımında değişiklik
Yeni sistemle yasaların yapılma şekli de değişime gidecek. Eski sistemde bakanlıklarda hazırlanan tasarılar başbakanlık tarafından TBMM başkanlığına sunuluyor, ilgili komisyon ve TBMM genel kurulunda görüşüldükten sonra da yasalaşıyordu.
Yeni sistemde başbakanlık olmayacağı için cumhurbaşkanlığı tarafından hazırlanan tasarı yerine teklif TBMM başkanlığına sunulacak ve yine aynı şekilde komisyon ve genel kurulda görüşüldükten sonra yasalaşacak.
Anayasa değişikliği için 400 oy lazım
‘Millet ittifakı’nın seçim vaatleri arasında yer alan parlamenter sisteme dönüş için anayasa değişikliği gerekiyor.
Yeni sistemde anayasa değişikliğinin 600 sandalyeli yeni Meclis’te referanduma sunularak yapılması için 360, referandumsuz yapılması için 400 oy gerekiyor.
Muhalefetin eleştirerek, hemen sona erdirilmesini istediği OHAL’in kaldırılması için ise TBMM’de 301 oy yeterli olacak. Bu çerçevede seçimde muhalefet blokunun HDP ile birlikte çoğunluğu kazanması durumunda OHAL’i kaldırması ve yeni seçilecek cumhurbaşkanının OHAL kararnamesi çıkarmasını engellemesi teknik olarak mümkün. (Derleyen Gülsen Solaker/Reuters)
