MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Yaklaşık 50 yıl önce uzaydaki astronotları Dünya’dan ameliyat edebilmek için geliştirilmeye başlayan robotik cerrahiyle bugün yılda yaklaşık 1 milyon 800 bin ameliyat yapılıyor. Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) hayali henüz gerçekleşmese de yöntem artık pek çok cerrahın gözdesi.
Robotik cerrahi, ‘kansız cerrahi’ olarak bilinen laparoskopinin en gelişmiş hali. Bir cerrah tarafından yönetilen, bilgisayar ve yazılım temelli bir cihazla yapılıyor. Bugüne dek dünyada 12 milyon, Türkiye’de 50 binden fazla robotik cerrahi ameliyatı yapıldı.
8 binden fazla Da Vinci ameliyathanede
Adını Rönesans döneminde İtalya’da yaşayan ve farklı alanlarda eserler yaratan Da Vinci’den alan robotik cerrahi sistem Türkiye’de 20 özel, dokuz üniversite, 11 kamu hastanesinde bulunuyor. Ülkemizde 300’den fazla cerrahın robotik sistemi kullanma eğitimi var.
Dünyada 8 bin 42 adet kurulu robotik cerrahi sistem var. Yüzde 60’ı Amerika, yüzde 18’i Avrupa, yüzde 15’i Asya, yüzde 7’si de geriye kalan bölgelerde. ABD, Japonya, Çin, İtalya, Almanya ve Fransa en yüksek sayıda robotik cerrahi sistemine sahip ülkeler. Her üç ayda bir dünyada yaklaşık 320- 330 Da Vinci ameliyathanelere yerleşiyor. Da Vinci’yle 70’den fazla ameliyat türü yapılabiliyor. Türkiye’de en sık üroloji, genel cerrahi, kalp ve damar cerrahisinde kullanılıyor.
Dünyada kullanım sıklığı açısından ilk sırada genel cerrahi geliyor. Üroloji, jinekoloji, göğüs, baş-boyun, pediatri, obezite, kalp damar cerrahisiyle organ nakli diğer sık kullanım alanları arasında yer alıyor.
Cerrah konsolun başında
Robot üç ana bölümden oluşuyor; Hasta başı ünitesi, cerrah konsolu ve görüntüleme kulesi. Bölümler fiber optik bağlantılarla birbirine bağlı.
Sistem başta hayal edildiği gibi astronotlar ya da binlerce kilometre uzaklıktaki askerler için kullanılacak kadar henüz gelişmedi. Ameliyatı yapan cerrah, ameliyathanede olsa da hastanın değil konsolun başında. Cerrah konsolu bir kontrol ünitesi. Hasta başı ünitesindeki kolları hareket ettirmeye yarıyor ve cerrahın tüm el hareketlerini kesintisiz aktarıyor. 3D (üç boyutlu) görmeyi sağlayan stereo görüntüleyici, cerrahın ergonomik ayarlarını yapmayı sağlayan sağ-sol panel, zoom ve görüntü ayarları yapabileceği dokunmatik orta panel de var. Ayak pedallarıyla enstrümanlar arasına geçiş ve enerji ünitesinin aktivasyonu sağlanıyor.
Robotik kollar, hastanın ameliyat edilecek dokusuna göre, belirli noktalardan açılan üç ila beş adet, yaklaşık 0.5 -1 cm. çapındaki deliklerden vücuda sokuluyor. Bu kollardan birinden vücut içine robotun gözleri, yani teleskop, başka bir koldan ise teleskobun görüntülerini ileten yüksek çözünürlüklü kamera yerleştiriliyor. Diğer kollarla ameliyat yapılıyor.
Bilek becerisi ve deneyim
Görüntüleme kulesi, endoskopun takıldığı ve sistemin işlemcisinin bulunduğu ünite. Dokunmatik ekran ve enerji ünitesi var. Cerrahlar, robotik cerrahi sistemleri kullanırken tam bilek becerisine sahip bir dizi hassas, çok işlevli alet arasından seçim yapabiliyor. Bunlar standart laparoskopik eşdeğer aletleri, zımbalayıcıları, polimer klip uygulayıcıları, damar mühürleyicileri, emme irrigatörleri, iğne sürücüleri, monopolar ve bipolar enerji aletleri, makasları, tutucu ve kavrayıcılar. 30’dan fazla alet çeşitliliği sayesinde cerrah hasta için en uygun aleti seçerek operasyonu gerçekleştirebiliyor.
Teleskop cerrahın önüne üç boyutlu, yüksek çözünürlüklü (HD), kat be kat büyütülmüş görüntüyü yolluyor. Robotik kollarsa insan kol ve ellerinden daha becerikli. İnsan elinin bilek hareketlerini taklit edebiliyor, kendi eksenleri etrafında 540 derece dönebiliyor. Çok dar ve derin bölgelere ulaşabiliyorlar. Cerrahın operasyon anındaki olası el titremesi aletlere iletilmiyor. Sistemin her yeni jenerasyonuna, ameliyat güvenliğini artıran yeni yeni yetenekler ekleniyor.
Da Vinci’nin teknolojik avantajları, cerrahın yeteneklerini by-pass etmiyor. Cerrahın tekniğe yatkınlığı, geçmişteki cerrahi eğitimi ve özellikle laparoskopik temelli deneyimi önemini koruyor. Avantaj sağlıyor.
1.8 milyon ila 2.6 milyon dolar
Hastanelerin “Bizde ameliyat robotu var” diyerek halkla ilişkiler çalışmaları için de sahip olmayı önemsediği Da Vinci’nin bugün dördüncü jenerasyonu satışta. Sahip olmak için hastanelerin, 1.8 milyon ila 2.6 milyon doları gözden çıkarması gerekiyor.
Uzaktan yönlendirme
Da Vinci ameliyat robotonu Türkiye’ye getiren Cordamed Biomedikal Mühendislik A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Volkan Uyanık’tan aldığımız bilgiye göre şu anda mevcut teknolojiyle uzaktan ameliyat yapılması teknik olarak mümkün: “Artık data, 5G ve daha hızlı yöntemlerle, çok hızlı transfer edilebiliyor. Uzaktan ameliyat mümkün ancak yerel ve global olarak alt yapı ve regülasyonlar izin verdiğinde. Ülkemizde uzaktan proktorluk hizmeti yani ameliyat sırasında, gerçek zamanlı bilgi, fikir paylaşımı için bir portal oluşturuldu. Böylece dışarıdaki cerrah, ameliyathanedeki cerraha yönlendirme yapabilecek. Bu sistem halen Avrupa ve Amerika’da kullanılıyor. Uzaktan yönlendirme bugün için ameliyatı içermese de çok yakında ameliyata direk müdahale etme noktasına gelecek. Çok şey vaat ediyor.”
İstanbul’da iki eğitim merkezi var
İstanbul’da iki Da Vinci robotik cerrahi sistemi eğitim merkezi bulunuyor. Dünyanın farklı ülkelerinden cerrahlar burada eğitim alıyor. Volkan Uyanık, “Bu iki eğitim merkezi üretici onaylı. Bizler için büyük şans. Sadece kendi hekimlerimize değil, Doğu Avrupa, Rusya ve tüm Ortadoğu’ya eğitim hizmeti veriyor. Dünyada aynı şehirde iki eğitim merkezine sahip olabilen tek kent İstanbul. Sadece geçen yıl 50’den fazla yabancı cerrah burada eğitim aldı” diyor.
Kamu ve şehir hastanelerinde ücretsiz
Merak ettiğim konulardan biri SGK’nın robot yardımıyla yapılan ameliyatları karşılayıp karşılamadığı. Uyanık’ın yanıtı şöyle: “SGK direkt olarak Da Vinci robotik cerrahi sistemiyle yapılan ameliyatları hiçbir kurumda karşılamıyor. Geri ödeme olarak SUT’un açık ve laproskopik olarak ödediği paket tutarı kadar geri ödemeyi yapabiliyor. Kalan tutar ise ya hastadan alınıyor ya da hastanenin sermayesinden ödenmiş oluyor. Ancak devlet hastanelerinde ve şehir hastanelerinde ücretsiz ve fark ödemeksizin robotik cerrahi ameliyatları yapılıyor.”
15 yaşında Da Vinci’miz var
Türkiye’de en eski çalışır haldeki Da Vinci, ikinci jenerasyon, 15 yıldır çalışıyor. Ayrıca üçüncü ve dördüncü nesil Da Vinci robotik cerrahi sistemleri de bulunuyor. Dördüncü neslin öncekilerden en önemli farkı, yazılımı ve görüntüleme yetenekleri. Robotik cerrahiye yakın gelecekte yapay zeka eklenmesiyle daha da güçlenmesi hedefleniyor.
‘10 yılda standart tedavi yöntemi olur‘
Bu ay başında İstanbul’da Robotik Cerrahi Zirvesi yapıldı.
Harvard Üniversitesi’nden genel cerrahi uzmanı Doç. Dr. Yusef Kudsi, robotik sistemlerin maliyetleri yüksek olsa da hastanede kalış sürelerini en aza indirmek, komplikasyon oranlarını düşürmek ve daha hızlı iyileşmeyi sağlamak gibi avantajları bulunduğunu söyledi: “Bu maliyet tasarrufu sağlayan faktörler zamanla robotik cerrahiyi finansal açıdan uygun bir seçenek haline getirebilir. Dijital teknolojilerin ve yapay zekanın eklenmesi cerrahlara karar vermede yardımcı olabilir. Verileri gerçek zamanlı olarak analiz edebilir ve cerrahi teknikleri optimize edebilir.”
Genel cerrahi uzmanı Prof. Dr. Bilgi Baca, Türk cerrahların robotik ameliyatlarının ve ilgili bilimsel çalışmalarının çok önemli kongreler ve dergilerde sunulduğunu, yayımlandığını anlattı: “Farklı ülkelerden hastalar daha çok üroloji, genel cerrahi, jinekoloji, baş-boyun cerrahisi, pediatrik cerrahi, kalp cerrahisi ve organ nakli için ülkemize gelerek robotik ameliyat oluyor. Robotik cerrahi, karın ve göğüs boşluğundaki tüm organların ameliyatlarında kullanılabiliyor.”
Genel cerrahi uzmanı Prof. Dr. Emre Balık, robotik cerrahinin genel cerrahi ameliyatlarında payının artacağını, hatta 10 yılda standart tedavi yöntemi olacağını söyledi: “Temel genel cerrahi eğitiminin bir parçası olacağına kesin gözüyle bakabiliriz. Mevcut teknolojisine yapay zekanın eklenmesi de gelecekte bu alandaki payını artıracak.”