MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Türkiye’ye özgü beslenme rehberi güncellenerek yayımlandı. Sağlık Bakanlığı Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER)- 2022’de yaşa, cinsiyete, fizyolojik duruma ve fiziksel aktivite düzeyine göre gereksinim duyulan enerji ve besin ögeleri yer alıyor. Rehberde beş ayrı temel besin grubundan oluşan sağlıklı beslenme tabağı ve yine Türkiye’ye özgü beslenme ve fiziksel aktivite piramidi öneriliyor.
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA) 2017 araştırmasının verilerin ışığında Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER)-2015 güncellenerek, besinlere ve tüketim miktarlarına dayalı “Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER)-2022” hazırlandı. Rehber halk sağlığını iyileştirmek ve geliştirmek, bulaşıcı olmayan kronik hastalık riskini azaltmak, besin ögeleri gereksinmelerini karşılayabilmek için tüketilmesi önerilen besinler ve içecekler hakkında bilime dayalı önerilerde bulunuyor.
Bireylerin ve toplumun beslenmesinde öngörülen iyileşmelerin izlenmesi, beslenme ile sağlık konusunda bilgi kirliliğinin önlenmesi ve rehbere uyumun değerlendirilmesi de halk sağlığı açısından önem taşıyor.
Beslenme rehberleri bireyin ve toplumun sağlıklı besin seçimi ve beslenmesi için temel oluşturuyor. Ayrıca sağlık ve tarım politikalarının geliştirilmesi, sağlıklı beslenme davranışı ve yaşam biçiminin sağlanması için beslenme eğitimi programlarının hazırlanmasına ve uygulanmasına, toplumun sağlığını iyileştirme ve geliştirme ve kronik hastalıkların önlenmesi için gerekli besin ögelerinin sağlanmasına yardımcı.
Sağlıklı yemek tabağı
Sağlıklı yaşamın bireyler ve toplumda farkındalığının arttırılması, kolay anlaşılır olması amacıyla beş besin grubundan ‘Besin Gruplarına göre Tabak Modeli’ tanımlandı. Besin gruplarına göre sağlıklı beslenme tabağında, besin çeşitliliğine dayalı olarak yiyecek grupları, içerdikleri enerji ve besin ögelerine göre oluşturuldu.
Tabakta saatin işleyiş yönünde sırasıyla; süt ve ürünleri (yoğurt, ayran, peynir vb.) grubu, et ve ürünleri (tavuk, balık, yumurta ve kuru bakliyat -mercimek, kuru fasulye, nohut vb.-) ile yağlı tohumlar (ceviz, fındık, badem) grubu, taze sebzeler grubu, taze meyveler grubu, ekmek ve tahıllar (bulgur, pirinç vb.) grubu yer alıyor. Bu gruplardaki yiyeceklerden sağlıklı seçim yapılabilmesi için onların renk çeşitliliğine, yapısal özelliklerine, bireyin sağlık ve hastalık durumuna, yaşına ve cinsiyetine, fiziksel aktivite ve fizyolojik (gebe ve emziklilik) durumunun özelliklerine dayalı olarak, bunlara ilaveten posa, yağ, tuz ve eklenmiş şeker içeriklerinin dikkate alınması gerekiyor.
Hedef bütün öğünlerde tabaktaki her gruptan bir yiyeceğin seçilerek tüketilmesi. Tabağın yanında yer alan suyun da günlük beslenmede önerilen miktarda içilmesi. Yine günlük beslenmede zeytinyağının yer alması ve aktif yaşamın desteklenmesi sağlıklı yaşamın tamamlayıcısı olarak önem taşıyor.
Türkiye’nin piramidi
Rehberde, Türkiye beslenme ve fiziksel aktivite piramidi de yer alıyor. Piramitte, besin çeşitliliği ile sağlıklı beslenme ilkesine dayandırılarak, günlük tüketilmesi önerilen porsiyon miktarları var. Ayrıca tüketiminin arttırılması ve azaltılması gereken besin ve besin ögeleri belirtiliyor. Günlük sıvı özellikle su alımı yaşamsal önem taşıyor ve piramidin yanında.
Piramidin tabanında temel besin kaynağı olan ve enerji gereksinmesinin karşılanmasında önemli yer tutan, günlük alınması gereken tahıl grubu (ekmek, bulgur, pirinç, makarna vs.) bulunuyor. Yine beslenmede her gün yer alması gereken süt, yoğurt, peynir grubu ile et türleri (kırmızı et ve ürünleri, tavuk, balık), yumurta ve kuru bakliyat grubunda yer alan besinler önemli protein içerikleri nedeniyle aynı grup altında toplanıyor.
Akdeniz modeli beslenmenin ana öğesi zeytinyağına piramitte yer veriliyor. Piramidin en tepesinde seyrek ve daha az tüketilmesi önerilen eklenmiş şeker ve fazla yağ içeren besinler var. Piramidin fiziksel aktiviteye ilişkin bölümü Türkiye Fiziksel Aktivite Rehberi (2014) önerilerine göre geliştirildi.. Piramidin tabanında yetişkin bireylere her gün yapılması önerilen aktiviteler (günlük 30 dakikalık yürüyüş) öneriliyor. Orta kısmında ise haftada en az üç kez (tercihen her gün) yapılması önerilen dayanıklılık (aerobik) egzersizleri ve haftada iki kez beş ila 10 dakika olarak önerilen kuvvet ve denge egzersizleri var. Hareketsiz yaşam (televizyon izlemek, bilgisayar kullanımı vb.) tıpkı şekerli ve aşırı yağlı besinler gibi piramidin en tepesinde ve azaltılması gereken alışkanlıklar olarak bulunuyor.
Güncel gelişmeler yer aldı
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı tarafından, üniversitelerin beslenme ve diyetetik bölümlerindeki akademisyenlerle hazırlanan rehberde güncel gelişmeler de dikkate alındı. Yeni rehbere, 2015’deki TÜBER’de yer almayan fermente besinler (prebiyotik/probiyotik), besin destekleri, hazır öğünler, popüler diyetler, besin eliminasyon diyetleri, geleneksel besinler (pekmez, tarhana, şalgam, şıra, boza gibi), yeni nesil besinler, pseudo tahıllar (chia, kinoa vs.) ve sürdürülebilir beslenme konuları da eklendi. Öncekinde olduğu gibi vejetaryen ve vegan beslenenler için de bir bölüm ayrıldı. Sürdürülebilir beslenme, rehberde yer bulan konular arasına girdi.
