‘Partili cumhurbaşkanlığı’nı içeren anayasa değişikliği teklifi görüşmelerinin ikinci turunda bütün maddeler Meclis’te kabul edildi.
Teklifin tümü, 339 kabul oyuyla Meclis’ten geçti. Toplam 488 oyun, 339’u kabul, 142’si ret, beşi boş, ikisi geçersiz olarak sayıldı.
Fotoğraf: DHA
Teklifteki 18 maddenin tamamı ilk turda Meclis’te kabul edilmişti. İkinci turda tek tek maddeler ve teklifin tümü yeniden oylandı; görüşme ve konuşma yapılmadı, sadece değişiklik önergeleri ele alındı. Referandum için maddelerin yanısıra teklifin bütününün 330 oyla kabul edilmesi gerekiyordu
Partili cumhurbaşkanı
Teklifin 18’inci maddesine 343 kabul, 142 ret, iki boş oy verildi. Üç oy ise geçersiz sayıldı.
Seçim tarihi 3 Kasım 2019
Teklifin 17’inci maddesine 341 kabul, 139 ret oyu verildi. İki oy boş çıktı, üç oy da geçersiz sayıldı.
17’inci maddeye göre bir sonraki genel seçim ve cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019 tarihinde yapılacak.
Seçimin yapılacağı güne kadar milletvekillerinin ve cumhurbaşkanının görevi devam edecek. Meclis’in seçim kararı alması halinde, 27’nci genel seçim, cumhurbaşkanı seçimiyle beraber yapılacak.
TBMM, anayasa değişikliği teklifinin kanunlaşıp yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay içinde değişikliklerin gerektirdiği Meclis içtüzüğünü ve kanuni düzenlemeleri gerçekleştirecek. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde cumhurbaşkanı tarafından düzenlenecek.
Önerilen hükümet sistemine uyum
Teklifin 16’ncı maddesinin oylamasına 486 milletvekili katıldı. Oylamada 342 kabul, 141 ret oyu kullanıldı, iki oy boş, bir oy geçersiz çıktı.
16’ıncı maddeyle önerilen hükümet sistemine uyum için anayasanın farklı maddelerinde bulunan bazı ibareler değiştiriliyor ya da metinden çıkarılıyor.
Cumhurbaşkanına bütçe yetkisi
Anayasa değişikliği teklifinin 15’inci maddesi 342 kabul, 141 ret ve iki boş oyla kabul edildi. Bir oy geçersiz sayıldı.
Söz konusu madde cumhurbaşkanının bütçe yetkisini düzenliyor: “Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malî yılbaşından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunar. Bütçe teklifi bütçe komisyonunda görüşülür. Komisyonun 55 gün içinde kabul edeceği metin genel kurulda görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır. Bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanır.”
HSYK’nın yapısının düzenlenmesi
Teklifin 14’üncü maddesi 342 oyla kabul edildi.
Söz konusu madde Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) yapısını düzenliyor: “Kurulun, üç üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, bir üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından cumhurbaşkanınca; üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi Danıştay üyeleri, üç üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir.”
Askeri mahkemelerin kaldırılması
Anayasa değişikliği teklifinin 13’üncü maddesi 343 oyla Meclis’ten geçti. Oylamada 343 kabulün yanı sıra 136 milletvekili ret, üç vekil de boş oy kullandı. İki oy ise geçersiz sayıldı.
Söz konusu madde disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemelerin kurulamayacağını öngörüyor: “Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamaz. Ancak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir.”
Cumhurbaşkanına OHAL yetkisi
12’nci madde 342 oyla kabul edildi. 484 milletvekilinin katıldığı oylamada 138 ret, iki boş, iki de geçersiz oy çıktı.
Maddeye göre cumurbaşkanına OHAL yetkisi verilecek. OHAL gerekçelerine seferberlik hali de eklenecek. Cumhurbaşkanı bu kapsamda temel haklar ve siyasi haklar konularında sınırlayıcı kararname çıkarma yetkisine sahip olacak: “Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.”
İlk 11 madde kabul edilmişti
Anayasa değişikliği teklifi görüşmelerinin ikinci tur ilk gün görüşmelerinde ilk yedi madde kabul edilmişti.
* Teklifin ilk maddesine 345 kabul, 140 ret oyu verilmiş; bir oy ise boş çıkmıştı. Yargıyla ilgili ilk maddede yargının ‘bağımsızlık’ ilkesine ‘tarafsız’ ibaresi de eklenerek “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır” denmişti.
* Teklifin milletvekili sayısını 550’den 600’e çıkartacak ikinci maddesi de 342 oyla kabul edilmişti. Oylamada 139 ret, dört de boş oy çıkmıştı.
* Üçüncü madde 345 kabul, 137 ret oyuyla kabul edilmişti. Oylamada üç boş oy kullanılırken üç oy da geçersiz sayılmıştı. Madde, seçilme yaşının 25’ten 18’e düşürülmesini öngörüyor.
* Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerinin aynı anda ve beş yılda bir yapılmasını içeren dördüncü madde, 342 kabul, 138 ret oyuyla kabul edilmişti. Oylamada bir çekimser, dört boş oy çıkarken bir oy da geçersiz sayılmıştı.
* Anayasa değişikliği teklifinin Meclis’in görev ve yetkilerine ilişkin beşinci maddesi 342 kabul oyuyla Meclis’ten geçmişti. 486 milletvekilinin katıldığı oylamada 140 ret oyu kullanılmış, 4 boş oy çıkmıştı.
Beşinci madde, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararıyla genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasa’nın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir” ifadelerini içeriyor.
* 485 milletvekilinin katıldığı altıncı maddenin oylamasında, 342 kabul, 138 ret oyu kullanılmış; üç oy boş, iki oy geçersiz oy çıkmıştı.
Maddeyle, anayasanın TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yollarına ilişkin maddesindeki değişiklik yapılarak yasamanın belli bir konuda Meclis araştırması yapması, genel görüşme açarak genel kurulda görüşmesi ve milletvekillerinin, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların cevaplaması istemiyle yazılı soru sorması yeniden düzenleniyor.
Buna göre, TBMM, ‘Meclis araştırması’, ‘genel görüşme’, ‘Meclis soruşturması’ ve ‘yazılı soru’ yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak, ‘gensoru’ denetleme yetkisinden çıkarılacak.
* Teklifin, cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiğinin kesilmesine yönelik yedinci maddesi de 340 kabul oyuyla kabul edilmişti.
484 milletvekilinin katıldığı oylamada 136 ret oyu kullanılmıştı; bir oy çekimser, üç oy geçersiz, dört oy boş çıkmıştı.
Değişiklikle, cumhurbaşkanının seçilme şartları da belirleniyor.
* Sekizinci madde 339 kabul, 138 ret oyuyla kabul edilmişti. Oylamaya katılan 483 milletvekilinden biri çekimser, ikisi boş oy kullanırken üç oy da geçersiz sayılmıştı. Sekizinci madde, cumhurbaşkanına ‘devlet başkanı’ sıfatı getirerek yürütme yetkisi veriyor.
Anayasa’nın ‘cumhurbaşkanının görev ve yetkilerine’ ilişkin maddeyle, cumhurbaşkanına kararname çıkarma yetkisi, bakanlar kurulunu atama ve görevden alma, milli güvenlik politikalarını belirleme gibi yetkiler verilecek.
* Dokuzuncu madde 341 kabul oyla Meclis’ten geçmişti. 137 ret oyu kullanılırken dört oy boş çıkmış; bir oy da geçersiz sayılmıştı.
İlgili madde, cumhurbaşkanının yargılanmasını kapsıyor. Buna göre Meclis üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla cumhurbaşkanı Yüce Divan’a sevk edilebilir.
* Meclis’te kabul edilen 10’uncu maddeye göre cumhurbaşkanı bir veya daha fazla yardımcı atayabilecek. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde cumhurbaşkanı seçimi yapılacak. Yenisi seçilene kadar yardımcısı, cumhurbaşkanlığına vekalet edecek ve cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanacak. Bir yıl ve daha az bir süre kalmışsa, cumhurbaşkanı seçimiyle birlikte genel seçim de yapılacak. Aksi takdirde yeni cumhurbaşkanı, genel seçime kadar görevine devam edecek. Bu süre dönemden sayılmayacak. Genel seçim tarihinde her iki seçim birlikte yapılacak.
Cumhurbaşkanının geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, yardımcısı vekalet edecek ve cumhurbaşkanlığı yetkilerini kullanacak.
* Teklifin 11’inci maddesi 342 oyla kabul edilmişti. Oylamaya 481 milletvekili katıldı. Oylamada 135 de ret oyu kullanılmış; bir oy çekimser, üç oy boş çıkmıştı.
11’inci maddeye TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Milletvekili ve cumhurbaşkanı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanının, seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde de iki seçim birlikte gerçekleştirilecek.
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilecek.
Ne olmuştu?
‘Başkanlık sistemi’ni de içeren anayasa değişikliği teklifine ilişkin maddeler, Meclis’te kurulan komisyondan AKP ve MHP’lilerin işbirliğiyle 29 Aralık 2016’da geçmişti. Komisyona 21 madde olarak gelen teklif, 18 maddeye düşerken, değişiklik teklifi 9 Ocak’ta Meclis’te görüşülmeye başlamıştı.
Anayasa değişikliği teklifinin ilk turunda maddeler yedi gün içinde oylamaya sunulup kabul edilmişti.