Türkiye’de Covid-19 salgınının etkisiyle tüberküloz (verem) hastalarının yaklaşık üçte birine tanı konulamadı. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre pandemiye kadar uzun yıllardır hastaların yüzde 85’i kayıtlıyken 2020’de bu oran yüzde 69’a kadar düştü.

Tüberküloz, Covid-19’dan sonra en fazla kişiyi etkileyen, ikinci bulaşıcı hastalık. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 2019 yılında tüberküloz tanısı koyulan hasta sayısı 7,1 milyon iken 2020’de 5,8 milyona düştü. Türkiye’de ise 2019 yılında 11 bin 401 tüberküloz hastası varken, 2020’de 8 bin 925 hasta bildirildi.
Türk TORAKS Derneği 75’inci Verem Eğitim ve Farkındalık Haftası kapsamında Covid-19’un tüberküloz tanısı ve tedavisi üzerindeki olumsuz etkisine dikkat çekti.
Türkiye’de tüberküloz takip ve tedavi hizmetleri tüm sağlık kuruluşlarında ücretsiz. Tüberküloz ve dirençli tüberküloz hastalarının tedavisinde kullanılan tüm ilaçlar Sağlık Bakanlığı tarafından temin edilerek hastalara ücretsiz olarak ulaştırılıyor. Türkiye’deki diğer ülke doğumlu ya da yabancı uyruklu tüberküloz hastaları da ücretsiz olarak tedavi ediliyor.
Sağlık Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı arasında imzalanan protokolle tüberküloz hastalarına 2018 yılı Ocak ayından itibaren nakdi yardım sağlanıyor. Bu uygulamada, ‘ekonomik güçlük yaşayan tüberküloz hastalarına’ aylık olarak tedavi süresince ve tedavi bitiminden sonra altı ay daha ödeme yapılıyor.
‘2020’de muayene, temaslı muayene ve incelemede büyük düşüş oldu‘
Türk TORAKS Derneği Tüberküloz Çalışma Grubu açıklamasında şunlar kaydedildi: “2005 yılında Türkiye’de tüberküloz hastası sayımız 20 bin 535 iken, 2019 yılında 11 bin 401 olarak tespit edilmiştir. Yıllar içinde nüfusun artmasına ve göç almamıza karşın hasta sayısı düşmüş, toplam olgu hızı yüz binde 29,8’den 13,7’ye gerilemiştir. Bu ciddi bir başarıdır ve bu başarıda iyi bir tüberküloz kontrol programının yürütülmesinin yanı sıra, hastalığı bilen ve özveriyle çalışan verem savaş dispanserlerimizin de önemli bir payı vardır.”
Covid-19 salgını, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tüberküloz kontrolünü olumsuz yönde etkiledi: “Verem savaş dispanserlerinde 2019’a göre 2020 yılında yapılan muayene sayısı, korumaya alınan kişi sayısı, yapılan temaslı muayene sayısı ve bakteriyolojik inceleme sayıları yaklaşık yüzde 40-50 düzeyinde azalırken yeni kayıt edilen tüberküloz hastası sayısı yüzde 20 oranında azaldı.
Toplam kayıtlı tüberküloz hastası sayımız 2020 yılında 8 bin 925 olarak bildirilmiş, olgu hızı 100 binde 10,7 olarak hesaplandı. Dünya Sağlık Örgütü, 2020’de Türkiye’de tüberküloz hastalarının yüzde 69’unun kayıtlı olduğunu belirtmektedir. Bu oran uzun yıllardır yüzde 85’in üzerinde idi. Yani, Covid-19 salgınının etkisiyle tüberküloz hastalarının yaklaşık üçte birine tanı konulamamıştır.”
Gerileyen hizmetler
Derneğin açıklamasında, Covid-19 salgını nedeniyle Türkiye’de tüberküloz kontrol hizmetlerinde yaşanan aksaklıkları şöyle sıraladı:
– Hastalar sağlık kurumlarına ya geç başvurmakta ya da hiç başvurmamaktadırlar.
– Hastanın ailesi ve yakın temaslılarının muayenesinde yetersizlikler yaşanmaktadır.
– Tüberküloz hastalarına gerektiği kadar zaman ayrılamamaktadır.
– Tüberkülozla ilgili sağlık personeli, Covid-19 salgını için görevlendirilmektedir.
– Tüberküloz laboratuvar işlemlerinin sayısında ciddi azalma olmuştur.
– Hastaların düzenli takiplerinde sıkıntılar yaşanmaktadır.
‘10 yıldır ilk kez ölümler arttı‘
Dünya Sağlık Örgütü tarafından ekim ayında ‘2021 Küresel Tüberküloz Raporu’ yayımlandı. Rapora göre 10 yıldan uzun bir süredir ilk kez tüberküloz ölümleri arttı. Bu artışa Covid-19 pandemisi yol açtı. Rapora göre:
– Tüberküloz, Covid-19′ dan sonra en fazla kişiyi etkileyen ikinci önemli bulaşıcı hastalık ve dünyada ölüm nedenleri içinde 13’üncü sırada. 2020’de 1,5 milyon insan tüberkülozdan öldü (HIV pozitif olan 215 bin tüberküloz hastası dahil olmak üzere).
– Covid-19 salgını temel tüberküloz hizmetlerine erişimi ciddi şekilde etkilemiştir. 2020 yılında 2019’a kıyasla çok daha az sayıda kişiye tanı konularak tedavi edildi: Dünyada 10 milyon tüberküloz hastası var. Fakat kayıtlı tüberküloz hastaları, 2019’da 7,1 milyon iken 2020’de 5,8 milyona düşmüştür. Tüberkülozdan koruyucu tedavi verilenlerin sayısında da yüzde 21 düşüş görülmüştür.
‘Tedaviye başlanan hasta sayısı düştü‘
– İlaca dirençli tüberküloz bir halk sağlığı krizi olmaya devam etmektedir. Tedavisi zor ve pahalı olan bu hastalıkta tedavi başlanan hasta sayısı 2019’da 177 binden 2020’de 150 bine düşerek yüzde 15 azalmıştır.
– 2015 ve sonrası için hazırlanan Tüberkülozu Bitirme Stratejisi’ndeki 2020 yılı hedeflerine de ulaşılamamıştır. Hastalıkta azalma hedefi olan yüzde 20 yerine yüzde 11 başarı sağlanmıştır. Ölümlerde yüzde 35 düşüş yerine yüzde 9,2 başarı sağlanmıştır. Yıkıcı maliyetle karşılaşmayanların oranı yüzde 0 hedeflenirken hastaların yüzde 47’si bu ekonomik etkiyle karşılaşmaktadır.
– Tüberküloz mücadelesine taahhüt edilen bütçeler de çok yetersiz kalmaktadır. Tüberkülozdan korunma, tanı, tedavi ve bakım için yıllık 13 milyar ABD doları gerekirken yıllık harcanan miktar 5,3 milyar dolardır. Bu konuda araştırmalara yıllık 2 milyar ABD doları sağlanması gerekirken yıllık 0,9 milyar dolar sağlanmıştır.