Kortizol genellikle en basit tanımıyla ‘stres hormonu‘ olarak bilinir. Bununla birlikte ister düşük ister yüksek olsun, seviyesindeki herhangi bir dengesizlik vücutta bir dizi değişikliği tetikler.
Bu önemli hormona daha yakından bakacak olursak kortizol, adrenal bezlerde sentezlenir ve insanlar stres yaşadığında vücutta meydana gelen değişiklikleri ele almak için salınır. Ayrıca kan şekeri düzeylerini, yağ, protein ve karbonhidrat metabolizmasını, bağışıklık tepkilerini, antiinflamatuar etkiyi, kan basıncını, kalp ve kan damarlarının tonusunu ve kasılmasını ve merkezi sinir sistemi aktivasyonunu da kontrol eder…
Kortizol nasıl çalışır?
Tahmin edeceğiniz gibi kortizol bir insanın sokakta bir hırsızla karşılaşması gibi bir anda salgılanır. Bu durum bireyde strese neden olur. Adrenal bezler artan stres seviyelerine yanıt olarak kortizol üretir. Kortizol, kanı kasların enerji için kullanacağı glikozla doldurur. İnsülin kısıtlanmıştır, böylece glikoz depolanmak yerine kolaylıkla kullanılabilir. Kan basıncını artırmak için arterler daralır ve epinefrin kalp atış hızını artırır. Bu, kalbin daha fazla çalışmasını ve bireyin duruma hızlı tepki vermesini sağlar. Soyulan kişi ya soyguncuyla savaşacak ya da kaçacaktır. Her iki durumda da durum çözülür ve kortizol düzeyleri normale döner. Glikoz bir kez daha depolanabilir ve insülin artık kısıtlanmaz. Kortizol, stresin vücut üzerindeki etkisini azaltır ve onu homeostaz seviyelerine geri döndürür.
Kortizol seviyeleri doğru olmadığında…
Bu stres hormonunun yüksek seviyesi gibi düşük seviyesi de iyi değil. Kortizol, vücudun günlük enerjisi ve işleyişi için kesinlikle gerekli. Strese karşı koyar ve yakıt olarak yağları yakarak enerjiyi artırır. Peki kortizol seviyesi dengesiz olduğunda vücutta ne gibi sorunlar gelişir?
Kilo alabilirsiniz
Kortizol genel olarak kilo alımına neden olur. Ağırlığın belirlenmesine etki eden dört büyük hormondan biridir. Obezitede kortizol salgısı artar ancak devre dışı kaldığı için kandaki düzeyi normaldir.
Kortizol, ayrıca insülin direncini artırır, bu da uzun vadede insülin seviyesini yükseltir. Bu durum diyabete yol açmanın yanı sıra hücrelerin enerjisini de tüketir ve vücuda enerji depolarını yenilemesi için sinyal verir: ‘YE!‘
Hafıza sorunları başgösterebilir
Hipokampus (hafıza merkezi) birçok kortizol reseptörü içerir. Aşırı kortizol hipokampüsü baskı altına alır ve aslında onun bozulmasına neden olur. Yaşlılar üzerinde yapılan araştırmalar, yüksek kortizol düzeylerine sahip olanların önemli derecede hafıza kaybı sergilediğini göstermektedir. Hasar genellikle geri döndürülebilir. Stres aynı zamanda hafıza merkezlerimizde (hipokampus) nörojenezi veya yeni nöronlar yaratma yeteneğini de azaltır.
Bağışıklığınız düşebilir
Kortizol stresin neden olduğu iltihaplanmayı azalttığı için bağışıklık sistemini de zayıflatır ve bu da insanları hastalıklara karşı daha duyarlı hale getirir.
Kardiyovasküler hastalık riskiniz artar
Daralan damarlarda kan basıncının artması nedeniyle kortizolün kalp krizine neden olması mümkündür. Sürekli kortizol salınımı kan damarlarına zarar verir. 2010 yılında yapılan bir araştırma, kandaki kortizolün kalp hastalığından ölüm oranını artırdığını ortaya koymuştur.
Osteoporoz riskiniz artar
Kortizol kemik ve kollajen oluşumunu azaltır. Osteoblastları azaltır ve dolayısıyla kemik yoğunluğunun azalmasına neden olur. Ayrıca kalsiyum emilimini de azaltır, bu nedenle kalsiyum eksikliği yaşarsınız. Gerçekten de çeşitli çalışmalar, yüksek kortizolün insanlarda düşük kemik mineral yoğunluğuyla ilişkili olduğunu göstermektedir.
Cinsel işlev bozukluğu görülebilir
Çok yüksek kortizol seviyeleri, cinsel aktiviteyi engelleyebilir. Kortizol aşırı üretildiğinde, seks hormonları aynı yerde, adrenal bezlerde üretildikleri için normal miktarlarda üretilmezler. Kortizol üreme sistemini kapatarak düşük yapma olasılığının artmasına ve (bazı durumlarda) geçici kısırlığa neden olur.
Kas kaybedebilirsiniz
Kronik streste büyüme hormonu azalır. Kortizol kasların amino asit alımını azaltır ve protein sentezini engeller. Bu da kas geliştirmeyeceğimiz anlamına gelir. Kortizol ayrıca kasları da parçalar. Kolajen bağ dokusunu oluşturan bir moleküldür. Yapısal destek için hayati öneme sahiptir ve tüm vücudun yanı sıra kaslarda, tendonlarda ve eklemlerde bulunur. Kortizol kolajeni inhibe eder.
Yaralarınız geç iyileşir
Araştırmalarda, kortizoldeki artışların sağlıklı erkek yetişkinlerde yara iyileşme süresini uzattığı bulunmuştur. Buna göre, yaralanmayı takip eden gün en düşük kortizol seviyesine sahip olanlar en hızlı iyileşme süresine sahipti…
Anksiyete ve depresyon riskiniz artar
Kortizol, triptofanı serotonin yapmak yerine nöron kaybına, anksiyeteye ve depresyona neden olacak bir molekül (Kynurenine, Kinolinik asit) yapmaya yönlendiren ‘Kynurenine Yolu‘nu aktive eder.
Özetle kortizol stres yönetimi, kan basıncı ve kan şekerinin düzenlenmesi ve bağışıklık sistemi işlevi de dahil olmak üzere birçok bedensel fonksiyondan sorumlu olan adrenal bezler tarafından üretilen bir hormondur. Kortizol, stres ve bazı ilaçların kullanımına bağlı olarak artabilir… Ani kilo alımı (özellikle yüzde veya sırtta), cildinizde veya saçınızda değişiklikler, düzensiz adet dönemleri veya libido kaybı gibi üreme değişiklikleri, kas zayıflığı ve yorgunluk yaşarsanız, kortizol düzeyiniz yüksek olabilir ve bu durumu kontrol altına almanız gerekir.
Eğer bu sorunlardan herhangi birini yaşıyorsanız en kısa sürede bir sağlık uzmanından randevu alın…