MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Covid-19’a yol açan ‘Kraken’ adı verilen XBB.1.5 varyantı, dünyada hızla yayılmaya devam ediyor. Şimdiye kadar saptanmış en bulaşıcı varyant olan Kraken’in Türkiye’ye gelip gelmediğini henüz bilmiyoruz. Çünkü Sağlık Bakanlığı bu bilgiyi paylaşmıyor. Uzmanlar varyant takibin yapıldığından bile kuşku duyuyor.
Bir yıldan uzun süredir baskın olan Omicron’un varyantı XBB.1.5, Ekim 2022’de ABD’de ortaya çıktı ve hızla yayıldı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) XBB.1.5’in bulaşıcılığına dikkat çekmek için ‘Kraken’ adını verdi. Kraken, resmi bir isimlendirme değil, İskandinav kökenli, çok büyük, kafadan bacaklı efsanevi bir deniz canavarı. Virüs yapısını değiştirmeye devam etse de halen bilimsel olarak Omicron varyantı deniyor. XBB.1.5 alt varyantı, Omicron BA.2’nin iki alt tipinin rekombinantı XBB’nin bir alt tipi.
Türkiye altı aydır DSÖ’ye veri yollamıyor
DSÖ dün yayınladığı haftalık Covid-19 raporu pandeminin sürdüğünü söylüyor. Dünya genelinde 26 Aralık – 22 Ocak arasında 11 milyon vaka, 55 bin Covid-19’dan ölüm tespit edildi. Önceki bir aya göre vakalar azalsa da ölümler yüzde 25 arttı.
Türkiye’deki pandeminin güncel seyriyse muamma. Bakanlık Covid Bilgilendirme Platformu’nda en son 14-27 Kasım 2022 haftasının verisini paylaştı. Aradan geçen iki ayda koronavirüsten kaç kişinin öldüğünü, hasta sayıları ve hangi varyantların dolaşımda ya da etkili olduğunu bilmiyoruz. Bakanlık altı aydır DSÖ’ye de veri göndermiyor.
‘Bakanlık kapalı kutu’
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol, Sağlık Bakanlığı’nın yazdan beri Covid-19 verilerini ara ara açıkladığını söyledi.
Kraken’in Türkiye gelip gelmediğinden büyük olasılıkla bakanlığın da haberinin olmadığını düşünen Şenol, Covid-19 testlerinin az sayıda yapıldığını söyledi.
Varyantların analiz edilmediğini anlatan Şenol, şöyle konuştu: “Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nün laboratuvarlarında bu işi yürüten, deneyimli çalışanlar son zamanlarda görevlerinden ayrıldılar. Yerlerine kimler geldi, yürütebiliyorlar mı bilmiyoruz. Bakanlık tam anlamıyla kapalı kutu gibi. Hiçbir bilgi akışı yok. ABD, İngiltere gibi virüsü izleyen ülkelerde vakaların yarıdan fazlasının Kraken olduğunu biliyoruz.”
Varyantların izlenmesi önemli. Ona göre gerekiyorsa aşı hatırlatma dozu önerilebilir. Şenol şöyle devam etti: “Varyantları bilirsek yolumuzu bulabiliriz. ‘Artık fırtına bitti’ deyip, bütün radarları, hava durumunu kapattılar. Yağmur yağacaksa da bilmiyoruz, fırtına habercisi olacaksa da bilmiyoruz. Bakanlık aşı önerilerini zaten güncellemiyor. Oysa ki belli gruplara önerip önermeyeceğimizi anlamamız gerekiyor. Aşılamalarının üzerinden 6-8 aydan uzun süre geçmiş, kırılgan ve ileri yaş gruplarında ciddi seyirlerle acil başvurusu, acilden yoğun bakıma geçiş oluyor. Örneğin Çin’deki gibi hatırlatıcı doz aşılanması düşük oranda olduğunda 75 yaş üstünde özellikle ölüm çok fazla oluyor. Bugün ABD’de Gıda ve İlaç Kurumu (FDA) toplanıyor. Oradan yıllık kovid aşısı önerisine geçmeleri kararını bekliyoruz.”
‘Maske ve 10 gün izolasyon gerekiyor’
Forum Sağlık 2023’de pandemiyle ilgili güncel verileri paylaşan klinik mikrobiyoloji ve enfeksiyon hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Özlem Kurt Azap, Covid-19 enfeksiyonunun gündemdeki yeri gerilere düşse de görülmeye ve risk grubundakileri olumsuz etkilemeye devam ettiğini hatırlattı.
Krakenin hızlı yayılsa da yol açtığı hastalığın ağır seyretmediğini belirten Azap, şöyle devam etti: “Aslında birçok kişi artık maskenin m’sini duymak istemiyor ama DSÖ, virüsün bulaşıcılığına ve özellikle risk grubundakiler için önemine dikkat çekerek maske kullanımının gerekli olduğunu vurguladı. DSÖ açıklamasında Kovid için etkinliği kanıtlanmış altı tedavi seçeneğinin olduğu belirtti. Ancak ülkemizde sadece, hafif-orta hastalıkta kullanılması önerilen molnupiravir bulunuyor. Örgüt izolasyon süresini de yakınmaların başlangıcından itibaren 10 gün olarak güncelledi. Yani kovid hastalarının 10 gün boyunca toplumdaki diğer kişilerle temas etmemesi gerekiyor. Türkiye’de bu konuda hiçbir düzenleme yok.”
‘Özellikle risk grubundakiler aşılarını ihmal etmesin’
Türk Toraks Derneği İkinci Başkanı Prof. Dr. Nurdan Köktürk, DSÖ’nün 10 günlük izolasyon süresinin kaldırılmasında hızlı antijen testlerinin kullanımının yararlı olacağı ve rutin kullanıma girmesinin öneminin de ayrıca vurguladığını söyledi. Özellikle risk gruplarının hatırlatma dozlarını olması gerektiğini belirten derneğin Solunum Sistemi Enfeksiyonları Çalışma Grubu sekreteri Dr. Nursel Türkoğlu Selçuk ise şöyle uyardı: “Virüsün bulaşıcılığı göz önünde bulundurulduğunda maske kullanımı ve aşılama, hastalık gelişimine karşı başlıca korunma yöntemi olmaya devam ediyor. Kapalı ve kalabalık yerlerde özellikle de risk grubundakilerin (50 yaş üzeri, kronik akciğer ve kalp hastalığı olan veya bağışıklığı baskılanmış kişiler) maske takması çok önemli. Özellikle de mRNA aşısı ile aşılanma ve hatırlatma dozlarının tamamlanması toplum sağlığı için oldukça önemli.”