MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Sigara yasaklarını delme ve yeni kullanıcılar kazanma peşindeki tütün endüstrisinin her gün yeni modellerini piyasaya sürdüğü e-sigara ve ısıtılmış tütün ürünleri özellikle çocuk ve gençlerde bir ‘salgın’ gibi yayılıyor. Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, “Geçmişte sigara salgınını önleyemedik ama e-sigara salgınını durdurabiliriz” dedi.
Türkiye’de e-sigara ve ısıtılmış tütün ürünlerinin yasal olarak satışı mümkün değil. Ancak yasal düzenlemeler yetmiyor. Denetimsiz bırakılan bu alanda çeşit çeşit e-sigara, ısıtılmış tütün ürününü herkesin gözü önünde satılıyor ve kapıya kadar teslim ediliyor. Dolaylı veya dolaysız reklamları yine internet ortamında dolaşıyor. Dağlı, “Türkiye’nin kanunlarının bu kadar hiçe sayılması hekim olarak kanıma dokunuyor” diye konuştu.
Tütün endüstrisi yakın gelecekte tütün ve nikotin içeren ürün pazarlamayacağını açıkladı. Oyununu çocuk ve gençler üzerine kuran endüstri yeni müşterilerine, ‘yaşlarına uygun’ e-sigaralarla ‘gel-gel’ diyor. Son ürünlerden biri de ‘kullan-at’ e-sigaralar. Bazı okulların tuvaletleri, koridorları bu yeni nesil e-sigaraların çeşit çeşit aromaları kokuyor. Özellikle harçlığı yüksek çocuklar arasında giderek yayılıyor.
Sağlığa Evet Derneği büyüyen tehlikeye dikkat dikkat çekti. Bu yüzyıl içinde bir milyar kişinin sigaradan öleceğini belirten Dağlı, şöyle uyardı: “Yeni bir sigara salgınıyla karşılaşmak istemiyoruz. Bu salgını hep beraber durduralım. Sigara firmaları, ayakta kalabilmek için uydurdukları yeni ürünlerle başka insanlar öldürmesin. İlk kez elimizde bir imkan var. Salgını önleyebiliriz.”
Başlama yaşı ortalama 11
Avrupa’da 17 ülkede, 11-17 yaş arasındaki çocuklarla düzenlenen Küresel Gençlik Araştırması Küresel Gençlik Tütün Araştırması’na göre e-sigara kullanımı başlama yaşı ortalama 11.
2014’e kıyasla bazı ülkelerdeki kullanımında iki kat artış var. Erkek çocuklar ve cep harçlığı fazla olanlar daha çok içiyor. ABD verileri de benzer tehlikeyi işaret ediyor. Amerikan 2022 Gençlik Tütün Araştırma sonuçlarına göre ortaokul ve liselerde 2,5 milyon öğrenci (yüzde 9.4) e-sigara içiyor.
Gençler, en sık tek kullanımlık Puff Bar, Vuse, Hyde markalarını tercih ediyor. Son ayda e-sigara kullanım sıklığı ortaokul öğrencileri arasında yüzde 3,3, lise öğrencileri arasında yüzde 14,1. Öğrencilerin dörtte biri (yüzde 27) her gün e-sigara kullanıyor, yüzde 85’i aromalı ürünleri tercih ediyor.
‘Gençler ve çocuklar denetlenmeyen, yanıltıcı reklamlara devamlı maruz kalıyor‘
Türkiye’de e-sigara kullanımı giderek yaygınlaşıyor ve erken yaşlara iniyor. Dağlı ABD gençliğinin başına gelenlerin Türkiye’de yaşanmaması için yeterince önlem alınmadığını söyledi: “Gençler ve çocuklar denetlenmeyen, yanıltıcı reklamlara devamlı maruz kalıyor. E-sigara ve ısıtılmış tütün ürünlerinin pazarlanması yasal değilken, yüzlerce internet sitesinden serbestçe satılıyor, bildik kargo firmalarıyla gönderiliyor ve faturalandırılıyor. Neden buna izin verildiğini anlamıyoruz. Örneğin Puff Bar’ın Türkiye’de satışı yasak ama yasal olmayan bu ürünün de satışını yapan bir internet sitesi nasıl olabilir? O kadar satıyorlar ki web sitesinde bazı ürünleri tükenmiş. Özel nikotin seviyeleri, aromalar seçilebiliyor, nasıl kullanılacağı anlatılıyor. Bunların hedefi herhalde 50-60 yaşındakiler değil. Çocukları, genç nüfusu hedefliyorlar.
Fiyatlarına bakıyorum 4 bin 800 lirayı buluyor. Kolalı, şekerli, meyveli aromaları görünce hekim olarak dehşete düşüyorum. Bunları akciğere sokuyorlar. Çocuklarımızın içinde ne olduğu bilinmeyen sıvıları ciğerlerine göndermelerine izin veriyoruz. Bunların kısa dönem etkileri oldukça tehlikeli. Uzun dönem etkilerinin hafif olmayacağını şimdiden görebiliyoruz. 20-30 yıl beklemeyelim. Türkiye’de internet sitelerinin denetlenmesi zor değil. Bunların nerede satıldığı da belli. Peşine düşmek isteyen binlerce satış noktası bulabilir ve yok edebilir onları. Devletten rica ediyoruz.”
E-sigara daha erken kanser yapıyor
Endüstri ‘zararı azaltılmış ürün’ diye adlandırdıkları e-sigara ve ısıtılmış tütün ürünlerinin sigara kadar hastalık yapmadığını öne sürüyor. Ancak çalışmalar aksini gösteriyor. Dağlı, şöyle konuştu:“Her geçen gün artan bilimsel çalışmalar bu ürünlerin kullanıldıktan hemen sonra neden oldukları zararları ortaya koyuyor. Nikotin içeren ve içermeyen e-sigaralar reaktif oksijen molekülleri açığa çıkarır. Bu moleküller DNA harabiyeti yapar. Enzimleri etkisiz hale getirir. Tütün ve meyve aromalılar daha toksik.”
Dağlı’nın verdiği bilgilere göre hayvan deneyleriyle elde edilen veriler de endüstriyi yalanlıyor: E-sigara ve ısıtılmış tütün ürünleri, iltihap mekanizmalarını tetikliyor, DNA hasarı yapıyor, hücre tamiratını bozuyor, astım ilişkili kimyasalları uyarıyor, reaktif oksijen moleküllerini artırıyor, akciğer işlevini azaltıyor. Akciğer hücrelerinde iltihap öncül molekülleri arttırıyor. Akciğer hücrelerine mikrop yapışmasını kolaylaştırıyor. Bilinen mikropların akciğer enfeksiyonu yapmasını arttırıyor.
2015 – 2018 arası 154 bin 856 kanser hastasıyla yapılan bir araştırmaya göre yüzde 5’i e-sigara, yüzde 31.4 sigara içiyordu. Yüzde 63.6’sı sigara içmiyor. Sigara içenlerde kanser tanı yaşı ortalama 65 iken, e-sigara içenlerde 45.
Aromalar masum değil
E-sigaradaki tatlandırıcı ve aromalar da çok zararlı. Piyasada 15 bin farklı e-sıvı var. Bunların bini uçucu ve tahriş edici özelliği nedeniyle solunum sistemini tehdit ediyor. Meyve, tatlı, baharat, narenciye , çiçek aromaları akciğere daha fazla hasar veriyor. Sinnamaldehit tatlandırıcılar ve propilen glikolün genlere toksik etki yapması mümkün. Nikotin bulunmayan e-sıvılar da yüksek karbonil içeriyor.
E-sigara ve buharlı ürünler tüketimiyle ilişkili akciğer hasarı hastalığı EVALI giderek daha fazla görülüyor. Türkiye’de tespit edilmeye başlandı. Dünya verilerine göre 2 bin 800 vakada, 68 ölüm bildirildi. e-sigara sıvıları THC (tetrahidrokannabinol) ve kannabinoid yağ içerebiliyor.
Araştırmacılar THC içeren sıvılarda bulunan vitamin E asetat ile EVALI arasında ilişki buldu. THC esrarın etken maddesi. Dağlı, “EVALI’den hastaneye yatanların yüzde 82’si THC-içeren, yüzde 33 sadece THC içeren, yüzde 57 nikotin içeren, yüzde 14 sadece nikotin içeren ürün kullanıyor” dedi.
Avrupa Pediatri Akademisi: E-sigara nikotin bağımlılığının giriş kapısı
Avrupa Pediatri Akademisi’nin e-sigarayla ilgili önerileri şöyle:
1. Aksi ispat edilene kadar e-sigaraların tehlikeli kabul edilmelidir. Bu ürünlerin sıvıları kısa ve uzun dönem etkileri bilinmeyen on binlerce kimyasal içermektedir. Zararın ispat yükümlülüğü hekimlere ait değildir. Solunum yolundan alınan ilaçlarda olduğu gibi, üretici güvenli olduğunu ispat etmelidir.
2. E-sigaralar nikotin bağımlılığının giriş kapısıdır. Çocuklarda ve gençlerde nikotin bağımlılığı ve nikotinin tüm vücutta yapacağı zarar engellenmelidir.
3. E-sigaralara aromalar ürünün kullanımını arttırmak için katılmaktadır. E-sigaralar sigara bırakma aracı olarak kabul edilemez.
4. Nikotin içermeyen e-sigaralar zararı bilinmeyen veya kanser, iltihap yapıcı, bağışıklık baskılayıcı kimyasallar içerir. Çocuklar ve ergenler bu maddelerin zararlı etkilerinden mutlak korunmalıdır.
5. E-sigara ve benzeri ürünlerin cihazları esrar başta olmak üzere başka kimyasalların nefes yoluna çekilmesi için de kullanılır. Çocukların ve ergenlerin bu cihazlara ulaşımı engellenmelidir.
6. E-sigaraların akut (ani) zararları sigaralardan çok daha fazladır. Çocuklar ve ergenler e-sigaraların meydana getirdiği çok sayıda akut akciğer hastalığından korunmalıdır.
7. E-sigaralar ve diğer yeni ürünlerin uzun dönem zararlarını gösterecek çalışmalar henüz yoktur. Kısa dönem zararlarının tütün ürünlerinden fazla olduğu değerlendirildiğinde aksi ispat edilene kadar e-sigara sıvılarının uzun dönem etkilerinin tütünden daha fazla olacağı kabul edilmelidir.
8. Bilimsel çalışmalar e-sigara sıvılarının tütünün neden olduğu bütün toksik etkilerin yanı sıra, özgün zararları da ortaya koymuştur. E-sigara sıvıları tütünün hafifletilmiş şekli değildir.
9. Çocuklar ve ergenler e-sigara buharı maruziyetinden yasalarla korunmalıdır. Tütünde olduğu gibi e-sigara kullanıcılarının ve anne karnındaki bebekler dahil pasif etkilenenlerin halka açık alanlarda korunması elzemdir.
10. Sosyal medya çocukların ve gençlerin ürünleri tanıması, kullanmaya başlaması için bir araç olarak kullanılmaktadır. Benzeri girişimler için önlem alınmalıdır.
