MESUDE DEMİR
@mesudedemirr
Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) küresel olarak acil durum ilan ettiği (DSÖ) Mpox (maymun çiçeği virüsü) nasıl bulaşıyor? Belirtileri ne? Korunmak için ne yapmalı?
Sağlık Bakanlığı süreci takip ettiğini belirterek henüz herhangi bir kısıtlama ya da ek önleme ihtiyaç duymadığını açıkladı. Buna karşılık Türk Tabipler Birliği’ne (TTB) göre Türkiye’de şimdiye kadar 12 kişiye maymun çiçeği enfeksiyonu tanısı konuldu.
Mpox’la ilgili merak edilenleri İstanbul Araştırma ve Eğitim Hastanesi’nden acil tıp uzmanı Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu’na sorduk.
Maymun çiçeği virüsü yeni mi?
Maymun çiçeği virüsü, zoonotik (hayvanlardan insanlara geçen) bir hastalık. İlk olarak 1958’de laboratuvar maymunlarında keşfedildi. İnsanlardaki ilk tespit, 1970’de Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde kaydedildi. Bulguları çiçek hastalığına benzediğinden ‘maymun çiçeği‘ olarak adlandırıldı. Aslında maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare gibi kemirgenlerden insana geçen bir hastalık. Günümüzdeki görülen salgınlardaki bulaşma yolu insandan insana.
Bildiğimiz çiçek virüsüyle aynı mı?
Maymun çiçeği virüsü, çiçek virüsü ile aynı aileden gelir (orthopoxvirus) ve enfekte hayvanlardan insanlara bulaşır. İnsandan insana bulaşması ise uzun süreli yüz yüze temas veya vücut sıvılarıyla temas yoluyla gerçekleşebilir.
Nasıl bulaşır? Korunmak mümkün mü?
Oral, anal ve vajinal seks veya cinsel organlarla (penis, testisler, labia ve vajina veya anüs) temas, sarılma, masaj ve öpüşme bulaşıyor. Ayrıca hastanın kullandığı, dezenfekte edilmemiş kumaşlara ve nesnelere (yatak takımları, havlular ve seks oyuncakları gibi) dokunmakla da virüs geçiyor. Enfekte anneden bebeğine plasenta veya doğum sırasında geçebilir.
Korunmak mümkün. Döküntüsü olan biriyle yakın temas, seks dahil olmak üzere ten temasından kaçınmak gerekiyor. Hastanın yatak takımlarına, kıyafetlerine veya havlularına dokunmamak önemli. Özellikle virüse sahip kişilerle temas ettikten sonra elleri sık sık sabun ve suyla yıkamak veya alkol bazlı el dezenfektanı kullanmak da bulaşmayı engeller.
Öldürür mü?
Şu ana kadar bulaşlarda izole edilen türde (suş) yüzde 3-4 oranında ölüm var. Hastaneye yatan grip olgularında yüzde 6 ölüm olduğu düşünülürse daha hafif bir hastalık olduğunu söyleyebiliriz.
Hastalığın belirtileri nedir?
Ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, lenf bezlerinde şişme ve vücutta döküntülerle kendini gösterir. Döküntüler zamanla kabuklanır ve genellikle 2-4 hafta içinde iyileşir.Tanıyı kesinleştirmek için döküntülerden PCR yöntemi (virüse ait DNA’nın örneklerde gösterilmesi) ve diğer bazı laboratuvar testleri yapılmalı. Yine de riskli bölgeden yolculuk ve klinik şüphenin yüksek olması bundan daha önemli.
Tedavisi var mı?
Özel bir tedavisi olmasa da belirtilere yönelik tedavi uygulanır.
Çiçek aşısı korur mu?
Çiçek hastalığı ortadan kalkana kadar aşısı yapıldı. Artık uygulanmıyor. Bu aşısı bulunanlar, maymun çiçeğine karşı kısmen de olsa korunuyor. Halen çocukların rutin aşılama programında yer alan yapılan çiçek aşısı ile bunun ilgisi yok. Şu anda yapılan “suçiçeği aşısı”. Bu arada yeri gelmişken hatırlatayım, çiçek ve maymun çiçeğinde etkili olan zayıflatılmış (atenüe) aşı, Modifiye Vaccinia Virus Ankara suşu ile Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Aşı Laboratuvarları’nda geliştirilmişti. Daha sonra Münih Üniversitesi’ndeki araştırıcılar tarafından daha güvenilir bir aşı sağlamak amacıyla elde edildi. Aşı temastan sonra da uygulanabilir. ABD’de maymun çiçeği hastalığı için kullanılmak üzere 2019’da FDA tarafından onaylanmış bir aşı var. Bu zayıflatılmış aşı, çiçek ve maymun çiçeğine karşı etkili ve içinde Modifiye Vaccinia Virus Ankara suşu bulunuyor.
COVID-19 ya da grip (influenza) kadar kolay bulaşır mı?
COVID-19 ve grip solunum yoluyla bulaşıyor. Dolayısıyla yayılmaları daha kolay. Ancak maymun çiçeği bunlar kadar kolay bulaşmıyor. Bir pandemiye dönüşmesi beklenmiyor.
Afrika’da ciddi bir yayılma var. Türkiye için bir tehdit söz konusu mu?
Ülkemizde de yakın-orta vadede bu düzeyde bir tehdit söz konusudur. Bunun yanında aşılama stratejilerinin tekrar ele alınması gerekmektedir. Uluslararası işbirliği ve etkili müdahale stratejileri, bu tür zoonotik hastalıkların kontrolü için kritik önemdedir. Sınır kapılarında riskli bölgeden gelenlere özel bazı tedbirler (ateş kontrolü gibi) risk düzeyini düşürecektir.