Yiddiş’in Yahudiler tarafından İpekyolu üzerinde ticari faaliyette bulundukları süre içinde ‘icat edilmiş’ bir dil olduğu ortaya kondu.
Fotoğraflar: Reuters
Daily Mail’de yer alan habere göre, yaklaşık bin yıldır konuşulduğu düşünülen Aşkenazi Yahudilerinin dili Yiddiş’in kökenleri, diller arasında uzun yıllar boyunca yaşanan karşılaşmalara dayanıyor.
Yiddiş konuşanların DNA analizlerinin, kökenlerinin kuzeydoğu Anadolu’daki dört antik yerleşime dayandığını ortaya koyan araştırmacılar, dilin İranlı ve Aşkenazi Yahudileri tarafından İpekyolu üzerinde icat edildiğine inanıyor ki bu iddia Yiddiş’in Almancanın bir lehçesi olduğu genel kanısını çürütüyor.
Kuzeydoğu Anadolu’daki dört yerleşimde doğdu
Sheffield ve Tel Aviv Üniversiteleri’nden araştırmacılar, DNA verilerini atalara ilişkin koordinatlara çevirmek için Coğrafi Nüfus Yapısı (GPS) adlı bir araç kullandı. Bu onlara bahsi geçen dört yerleşimi belirleme şansı verdi: Iskenaz, Eskenaz, Ashanaz ve Ashkuz. Bu yerleşimlerin tümü tarih boyunca Çin ile Akdeniz arasında ticaretin yürüdüğü İpekyolu üzerinde yer alıyor.
Araştırmacılar bu yerleşimlerin isimlerinin de 1500 yıldır bilinen ‘Aşkenaz’ kelimesinden türediğini düşünüyor.
Sheffield Üniversitesi’nden Dr. Eran Elhaik şunları söyledi: “Coğrafya, genetik ve dil birbiriyle bağlıdır. Yiddiş konuşanlar ile konuşmayanlar arasında yapılan GPS analizi, dilbilimcilerin uzun zamandır tartıştıkları, bu dilin bin yıl önce nerede ortaya çıktığına dair bir tahmin yapmamızı mümkün kıldı. Kuzeydoğu Anadolu bu isimde yerleşimlerin bulunduğu dünyadaki tek yer. Bu güçlü bir şekilde ima ediyor ki Yiddiş bin yıl kadar önce, Yahudiler bu bölgede ticaret hayatını ellerinde tutarlarken yerleşti. Bu Yahudiler tarafından kendilerinin anlayabildiği gizli bir dil olarak icat edilmiş. Bulgularımız, Yiddiş’in Farsça, Türkçe ve Slav dillerinden türediğini iddia eden alternatif teoriyle de uyumlu ve dilin ‘almak’ ve ‘satmak’la ilgili neden 251 kelimeye sahip olduğunu da açıklıyor.”
Aslında Slavik bir dil
Elhaik’in bahsettiği alternatif teori, Tel Aviv Üniversitesi’nden Prof. Paul Wexler tarafından öne sürülmüştü. Wexler Yiddiş’in aslında Slavik bir dil olduğunu, zamanla Slavik sözcüklerin yerini Almanca kelimelerin aldığını iddia ediyordu.
Çalışmanın bulguları, Aşkenazilerin 1000’li yılların sonlarında, 500 yıl sonra Avrupa’ya hareket etmezden önce Hazar kıyılarına yerleştiklerini düşündürüyor. Bu aynı zamanda dönemin uluslararası ticaret ağlarının da yok olduğu dönemdi.
Yiddiş’in Aşkenazi Yahudilerinin yaygın dili haline gelmesiyle, diğer dillerden kelimeler de Yiddiş’e girmeye başladı, ancak Slavik gramer yapısı korundu.
Elhaik, “Yiddiş Alman gramerine sahip olmayıp Almanca kelimelerin hakimiyetinde olduğundan haksız yere ‘kötü Almanca’ diye çağrılsa da aslında harika ve kompleks bir dil. Örneğin Star Wars’ün Yoda’sının diliyle benzeşiyor. Yoda dili de İngilizcedeki ‘wookie’ ya da ‘jedi’ gibi yaygın kelimelerden oluşuyor ama bambaşka bir gramere sahip. Kelimeler alışkın olduğumuzdan başka bir sırada kullanılıyor” dedi.
Türkiye’de de konuşuluyor
Yiddiş, halen Türkiye’de yaşamaya devam eden Doğu ve Orta Avrupa kökenli Aşkenazi Yahudilerinin kullandığı dil; İbranice ile başta Almanya olmak üzere Yahudilerin yaşadığı Avrupa ülkelerinin dillerinin melezi olarak görülüyor.
Düzensiz bir gramatik yapıya sahip ve İbrani alfabesiyle yazılıyor. Bir yüzyıl önce 11 milyon insan tarafından konuşulan Yiddiş’i günümüzde ise konuşan az sayıda insan kaldı.
