MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Satış Noktalarında Tütün Ürünlerinin Ticari Teşhiri ve Reklam İhlalleri Hakkında Gölge Rapor 2022, tütün ve tütün ürünlerine yönelik yasa ve düzenlemelerin göz göre göre ihlal edildiğini bir kez daha ortaya koydu. Türkiye’de satışı yasak e-sigara (puff bar dahil), mentol topları gibi tütün endüstrisinin yeni nesil ürünleri tezgaha çıktı.
2015’den beri her yıl hazırlanan ve 26’ıncı Türk Toraks Derneği Kongresi’nde sunulan raporda, 2022’de satış noktalarında tütün ürünlerinin reklam yasaklarını düzenleyen yasaya ve ilgili mevzuata uyumu araştırılıyor. Sözkonusu raporu Sağlığa Evet Derneği ile Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı’ndan Ümmühan Peçe Sönmez, Murat Güner, Tanzer Gezer, Osman Elbek, Banu Salepçi, Pınar Bostan, Pınar Ay, Füsun Yıldız, Elif Dağlı hazırladı.
2022 Aralık ayında İstanbul’un Şişli, Beşiktaş, Beyoğlu, Kadıköy ilçelerinde, toplam 199 satış noktası ziyaret edildi. 1 km yarıçaplı merkez bölgelerinde yürüme turu ile belirlenen satış noktalarında gözlem yapıldı. Gözlem formları dolduruldu ve fotoğraflarla belgelendi.
Tütün reklamları, promosyonu ve sponsorluğunun tütün kullanımını artırdığı biliniyor. Yine tütün reklamları, promosyonu ve sponsorluğuna yönelik kapsamlı yasaklar tütün kullanımını azaltıyor.
Tespitlere göre, ne tütün endüstrisi ne satış yapanlar ilgili yasalara ve mevzuata uyuyor. Saptanan ihlallerin oranının her geçen yıl artması, ilgili kamu kurumlarının denetim görevini yerine getirmediğini, endüstrinin başı boşluğu agresif pazarlama stratejileriyle değerlendirdiğini gösteriyor.
Her geçen yıl denetim azalıyor, ihlal artıyor
Raporu hazırlayanlardan Göğüs Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Osman Elbek, satış noktalarının başta çocuk ve gençler olmak üzere hedef gruplarına yönelik reklam ve tanıtım aracı olarak kullanılmaya devam edildiğini söyledi: “Önceki yıllarda yapılan çalışmalar satış noktalarında yasaya uyumun denetlenmediğini, teşhir ve sunumun sigara şirketlerinin müdahale ve taktikleriyle şekillendirdiğini ortaya koymuştu. Son çalışmamız, ihlalin artarak devam ettiğini gösterdi. 2015’de süper marketlerin sadece yüzde 5’inde bir tütün ürünü satılırken, 2022’de yaklaşık dörde katlanarak yüzde 19’a çıktı. Mevzuatımıza göre, müşteriler tütün ürünlerine doğrudan ulaşamaz, dükkan sahibi verebilir. Çocukların erişememeli. 2015’de tütün ürünlerine müşterilerin erişebildiği yer oranı yüzde 29’ken, 2022’de yüzde 81’e çıktı. Tütün ve tütün ürünlerinin reklamı yasak. 2015’de tütün satış ürünleri satan yerlerin yüzde 62’sinde reklam ve tanıtım vardı, 2022’de yüzde 94’ü buldu. Yine mevzuatımıza göre tütün ürünlerinin dükkanın dışından görünmemesi lazım. Görünme oranı 2015’de yüzde 72’ydi, yüzde 95’e çıktı.”
Yasak mentol topları, e-sigaralar tezgahta
Son inceleme yapılan dükkanlarda iki yeni ve önemli detay dikkati çekti. Yüzde 65’inde e-sigara ve puff bar vardı. Yüzde 64’ünde ise sigaranın içine konulmak üzere satılan mentol topu. Bunların hiçbirinin Türkiye’de satışı yasal değil. Mentol toplarını ilk kez bir yıl önce farkettiklerini anlatan Elbek, “Bir yıl önce mental topuna rastladığımız dükkanların oranı yüzde 10’lardaydı. Bir yılda bu oran yüzde 64’lere çıkmıştı. Türkiye’de 2020’den itibaren mentollü sigara satışı yasak. Mentol topu kendi özel apareyi ile sigaranın içine yerleştiriliyor. Böylece mentollü sigara yasağı deliniyor. Tek kullanımlık e-sigaralardan puff bar da raflarda açıkça satılıyordu” dedi.
Sözkonusu satış noktalarının:
*Yüzde 100’ünde fiyat bildirimleri mevzuata uygun olmadığı,
*Yüzde 96’sında tütün ürünlerinin çocukların göz hizasında bulunduğu,
*Yüzde 94,5’inde paketlerin endüstrinin önerdiği düzende yerleştirildiği,
*Yüzde 93,5’inde bir markanın ön plana çıkarıldığı,
*Yüzde 93,0’ünde dolaplarda dizilimin yasaya uygun olmadığı,
*Yüzde 93’ünde paketlerin resimli uyarılarının görünür şekilde dik sergilenmediği,
*Yüzde 91,5’inde satış ünitelerinde reklam/tanıtım unsuru bulunduğu,
*Yüzde 87,9’unda satış ünitelerinin ön yüzünün açık olduğu,
*Yüzde 87,4’ünde firmaların marka ibarelerinin bulunduğu fiyat listelerinin asılı olduğu,
*Yüzde 87,4’ünde ayrı ve tek bölümde sergilenmediği,
*Yüzde 84,9’unda fiyat farklılaştırması ile reklam/tanıtım yapıldığı ve 18 yaş uyarı levhasının bulunmadığı,
*yüzde 83,4’ ünde işyeri genelinde reklam unsuru bulunduğu,
*Yüzde 80,9’ unda müşterilerin ürünlere fiziki erişimi olduğu,
*Yüzde 80,4’ünde firma ürün standı bulunduğu,
*Yüzde 80,4’ ünde tezgâh üzeri teşhir ve satış yapıldığı,
*Yüzde 79, 4’ ünde açık, puro, sigarillo satışı yapıldığı,
*Yüzde 71,4’ünde tütün ürünleri satılan diğer ürünlerin arasına yerleştirilmiş olduğu,
*Yüzde 65,3 ünde e-sigara, puff bar, nargile tütünü, mentol topu gibi ürünlerin de satıldığı,
*Yüzde 64,3 ünde farklı renk ve aromalarda sigaraların filtrelerine yerleştirilebilir aparatı ile birlikte satılan mentol topları satıldığı,
*Yüzde 42,7’sinde tabelada “Tekel” ibaresini reklam ve tanıtım unsuru olarak kullanıldığı,
*Yüzde 30,7’sinde özel yapım markanın bir ürününü temsil eden renklerde genellikle ışıklı ve ahşap tütün ürünü satış dolapları bulunduğu,
*Yüzde 21,6’sında farklı aroma, yüksek nikotin içerikli puff bar çeşitleri satıldığı, yüzde 4’ünde ürünlerin gruplar halinde sergilendiği gözlemlendi.