Brezilya Donanması’nın emekliye sevk ettiği NAe Sao Paulo adlı geminin söküm için İzmir Aliağa’ya gelmesine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın mayısta onay verdiğinin ortaya çıkmasıyla asbest tartışmaları başladı.
Muhalefet ve çevre örgütleri, gemi asbest barındırdığı gerekçesiyle işleme karşı çıkarken, iktidarsa tüm gerekliliklerin yakından takip edileceğini söylüyor. Öte yandan güney yarımkürenin en büyük savaş gemisi unvanına sahip geminin müze yapılmak istendiği ama izin verilmediği belirtildi.
NAe São Paulo adlı savaş gemisi, Clemenceau sınıfı bir uçak gemisiydi. São Paulo ilk olarak 1960’da denize indirildi ve 1963’te Fransız Donanması’na FS Foch adıyla hizmet vermeye başladı. Son olarak 2000’de Brezilya’ya transfer edildi ve burada Brezilya Donanması’nın yeni amiral gemisi oldu.
Gemi, Brezilya Donanması’nda sorunlu süreçler yaşadı ve bakımda geçen süresi denizlerde geçen süreden fazla oldu. 2017’de yenilenmesi planlandı ama maliyetinin yüksekliği nedeniyle bu işlemden vazgeçildi. En sonunda kalıcı olarak devre dışı bırakılmasına karar verildi. Brezilya Donanması verilerine göre denizde 206 gün geçirdi ve toplamda 85334 km mesafe aldı.
Müzeye dönüştürülmek istendi
Tüm bunların ardından geminin tasfiye işlemlerine başlandı. 12 Mart 2021’de çıkarıldığı açık artırmada SÖK Denizcilik ve Ticaret AŞ adlı bir Türk şirketi tarafından satın alındı. Aynı yıl, uçak gemisinin Türkiye’de eğitimler için kullanılması tartışıldı ama uygun görülmedi. Brezilya’da Foch-São Paulo Enstitüsü, geminin müzeye dönüştürülmesini istese de başarısız oldu.
Geminin sökülmesi için son seçenek Türkiye
En nihayetinde geminin sökümüne karar verildi. Ama Fransa ile Brezilya arasındaki sözleşme uyarınca bu işlemin güvenli ve çevreye saygılı bir şekilde sökülmesi gerekliliği ortaya çıktı. Bunun içinse söküm işleminin Avrupa Birliği tarafından akredite edilmiş geri dönüşüm tesisinde yapılması gerekliydi.
Sözleşmenin bu maddesi nedeniyle gemi Hindistan gibi AB akreditasyonu olmayan yerlerdeki hurdalıklara gidemedi ve son seçenek Türkiye oldu. Zira Brezilya’nın NAeL Minas Gerais adlı gemisi Hindistan’ın Alang adlı kasabasında sökülmüştü. Alang Ship Breaking Yard dünyanın en büyük gemi söküm tersanesi ve dünyadaki gemilerin yarısı burada sökülüyor. Uydu görüntüleri de bu kasabadaki çalışmaları ve kirliliği gösteriyor.
Brezilyalı çevreciler bu süreçte geminin satış sürecine dair şeffaflık talep etse de iddialara göre bu girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. ONG internacional Shipbreaking Platform bu sürede gemideki tehlikeli maddelerin envanterinin bilinmediğini iddia ederek Türkiye’yi de uyardı. Platformun iddiasına göre gemide 900 ton asbest veya asbest içeren malzeme bulunuyor. Türkiye’deki farklı çevre grupları da bu sayının 600 ton olduğunu belirtiyor. Çevreci örgütler, bu sürecin yeteri kadar denetlenmediğini, raporların olmadığını ve incelemesiz adımlar atıldığını düşünüyor.
‘Halk sağlığı için büyük risk’
Türk Tabipleri Birliği (TTB), bünyesinde 600 tondan fazla asbest olduğu iddia edilen geminin İzmir Aliağa’da sökülmesinin ‘halk sağlığı için büyük risk’ oluşturduğunu bildiriyor.
Öte yandan Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’sa Hürriyet’ten Fatih Çekirge’ye açıklamasında bu miktarın dokuz ton olduğunu belirtti. Kurum, geminin Türkiye’ye gelmeden uluslararası kontrolden geçeceğini söyledi. Ayrıca gemi Türk karasularına girdiğinde ayrıca kontrol edileceğini ve uygunsuzluk halinde geri gönderileceğini iddia etti.
