MESUDE ERŞAN
@mesudersan
mesudeersan@diken.com.tr
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol, bu yüzyılda kuduzdan ölümlerin kabul edilemez olduğunu söyledi: “Ortaçağ hastalıklarıyla karşılaşıyoruz.”
Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde, yaklaşık bir ay önce köpeğinin ısırması sonucu kuduz şüphesiyle tedaviye alınan mimar Lütfü Seray tüm çabalara rağmen kurtarılamadı. Seray’ın ölümü kuduzu bir kez daha ülke gündemine taşıdı.
Yılda 250 bin kuduz riskli temas oluyor
Kuduz bazı ada ülkeleri hariç tüm dünyada görülüyor. Her yıl yaklaşık 59 bin insan kuduzdan ölüyor. Olguların çoğu Asya ve Afrika ülkelerinde görülüyor. Yüzde 99’u kuduz köpek ısırıkları sonucu gelişiyor. Kuduz nedenli ölümlerin yüzde 80’ni kırsal bölgede yaşayanlar, yüzde 40’ını da 15 yaştan küçük çocuklar oluşturuyor. Türkiye halen kuduz yönünden endemik bir bölge. Yılda yaklaşık 250 bin kuduz riskli temas bildirimi yapılıyor ve yılda ortalama 1-4 arasında kuduz vakası görülüyor.
Kuduz hayvanların yüzde 90’ı evcil
Sağlık Bakanlığı Kuduz Profilaksi Rehberine göre, Türkiye’de kuduza yakalanma ihtimali olan hayvan türleri, köpek, kedi, sığır, koyun, keçi, at, eşek gibi evcil hayvanlar ile birlikte kurt, tilki, çakal, domuz, ayı, sansar, kokarca, gelincik gibi yabani hayvanlar. Türkiye ve dünyada bugünkü verilerle fare, sıçan, sincap, hamster, kobay, gerbil, tavşan ve yabani tavşan ısırıklarında insana kuduz geçişi gösterilmedi.
Yine rehbere göre, kuduz hayvanların yüzde 90.17’si evcil hayvanlar. İlk sırada yüzde 43.62 ile köpekler geliyor. Bu vakalar coğrafik olarak, Ege, Marmara, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde daha çok görülüyor. 2014 itibariyle İç Anadolu Bölgesinde de vakalar görülmeye başlandı. Ülke dışından getirilen ve ülke faunasında yer almayan bazı memeli hayvanlar da (maymun vb.) kuduz açısından risk oluşturuyor.
‘Kuduz bir sistem sorunu’
İnsan kuduzunun bazı Afrika ve Asya ülkelerinin ücra köşelerinde görüldüğünü vurgulayan Şenol, “Türkiye’de kuduzdan ölüm olması çok korkunç. Kuduz bir sistem sorunu. ‘tek sağlık’ (çevre, canlılar ve insan) olarak ele alınmalı. Çevre ve hayvan sağlığı için alınacak sistematik önlemlerle insandan uzak tutulabilir. Yabani hayat saha ve evcil hayvan aşılaması, sahiplenmeyle ilgili düzenleme ve kurallarla baş edilebilir. Topyekun çalışmak lazım” dedi.
Bölgedeki uzmanların verdiği bilgiye göre, Seray’ın köpeği bir süre kayboldu. Seray köpeği bulunduktan sonra kuduz aşısının zamanı geçen köpeğini veterinere götürdü. Köpeği tarafından baş ve boyun bölgesine yakın ısırılan Seray, gecikerek kendi kuduz aşısı için başvurdu. Dört doz kuduz aşısı yaptırdı. Antikor da verilip verilmediği bilinmiyor.
Kuduz aşısı her yıl tekrarlanmalı
Kuduz virüsü (Rabies) en ölümcül virüs. Merkezi sinir sisteminde enfeksiyon gelişimine neden olur. Tedavi edilmezse hemen hemen yüzde 100 ölümle sonuçlanır. Kuduz aşısının, sokaktaki küpeli hayvanlar dahil her yıl tekrarlanması gerektiğini belirten Şenol, büyük ısırıklarda, evcil hayvanların aşısı altı aydan eskiyse kişilerin hızla tüm dozlarını yaptırmaları gerektiğini vurguladı.
İnsan kuduzunun en önemli nedeni köpekler ama bütün memelilerde görülebiliyor. Üçte birinin de nedeni büyükbaş evcil hayvanlar. Şenol, devamında şunları kaydetti:
“Dolayısıyla tüm evcil hayvanların her yıl kuduz aşılarının tekrarlanması lazım. Veterinerlik hizmetlerinin koordinasyonuna geliyor. Hem evcil hem de yaban hayvanların aşılanması görevi Tarım ve Orman Bakanlığı’nda. Böyle bir işlev ve plan görmedim ben. Yaban hayatta kuduz sürer. Yaban hayattaki kuduz mücadelesinin masrafı büyük ki bunu yapmış ülkeler var. Türkiye, koruyucu sağlık hizmetleri ve çevre sağlığına büyük para ayırmıyor. Toplumda yayılımının engellenmesi için, yayılıma en sık neden olan evcil köpeklerin en az yüzde 70’inin aşılanması lazım.”
Şanlıurfa ve çevresindeki bütün duyarlı hayvanların taranması ve aşı kayıtlarının kontrol edilmesi gerektiğini vurgulayan Şenol, şöyle devam etti: “Türkiye’de büyük bir kayıtsızlık ve denetimsizlikle baş başayız. Özellikle pandemi sürecinden itibaren bütün birinci basamak, koruyucu sistemler kırılgan hale geldi. Yangın söndürür gibi hasta bakıyoruz sadece.”
Isırıldıysanız hemen aşıya koşun!
Kuduz aşısı zamanında yapıldığında yüzde 100 etkili. Aşının bağışıklığının gelişmesi iki haftayı bulabiliyor. Büyük yaralanmalarda kuluçka süresinin beş güne düşebildiğini belirten Şenol, “Aşılanmaya çok erken başlanması önemli. Ancak büyük yaralanmalarda antikor da verilmesi şart. Kuduz merkezlerinin sayısı çok azaltıldı. Hepimiz kuduz merkeziydik. Bir senedir bu hale getirildi. Nedeni de aşı tedarik sıkıntısı. Merkez iller dışında, kuduz merkezleri ve haliyle aşıya ulaşmak güçleşti. Bu merkezlerin yaygınlaşması gerekiyor” diye konuştu.
Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) konuyla ilgili bugün yaptığı açıklamada, kuduz şüpheli temas vakalarının artması nedeniyle kaygılı oldukları ifade edildi. Açıklamada mücadele için şu öneriler yer aldı:
*Köpek ve kedi başta olmak üzere evcil hayvanlar ile çiftlik hayvanlarının kayıt altına alınması ve kuduz aşılarının her yıl yapılması,
*Bu süreci hızlandırmak için gerekli görüldüğünde kitlesel kuduz aşılamaları yapılması,
*Aşı maliyetinin devlet bütçesinden desteklenmesi,
*Sahipsiz hayvanların kontrolsüz üremelerinin ve hareketlerinin sınırlandırılması, aşılanması ve sahiplendirilmesi,
*Kuduz şüpheli teması olan insan vakalarına müdahale ile ilgili sağlık personeli eğitimlerinin aralıklı güncellenmesi, aşı-immumglobülin gibi tıbbi malzeme eksikliklerinin oluşmasına izin verilmemesi.
Kuduz insanlara nasıl bulaşır?
Kuduz virüsü infekte bir hayvanın tükürük veya sinir sistemi dokusu ile doğrudan temas (cilt bütünlüğü bozulmuş deri ve mukoza teması, tırmalama, çizilme vb.) ile bulaşır. İnsanlara genellikle tükürük, ısırık ve çizikler yoluyla geçer. İnsandan insana bulaşma, yalnızca enfekte doku veya organların nakli gibi istisnai durumlarda doğrulandı. Enfekte bir kişiden gelen ısırık ve ısırık dışı temaslarda kuduz bulaşma riski var. Ancak böyle bir vaka bildirilmedi. Kuduzlu bir kişiye dokunma veya enfekte kabul edilmeyen vücut sıvıları veya dokuları (idrar, kan, dışkı) ile temas sonucunda kuduz bulaşması da bildirilmedi.