• ROTA
  • 9 SORUDA
  • DİKEN ÖZEL
  • GÜNÜN 11’i
  • DİKENLİK
  • AKŞAM POSTASI
  • VPN HABER
  • ENGLISH

Diken

Yaramazlara biraz batar!

  • VİTRİN
  • AKTÜEL
  • EKONOMİ
  • ANALİZ
  • DÜNYA
  • MEDYA
  • KEYİF
  • YAZARLAR
  • SANAT
  • SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Ölüp giden taşıt arkası yazılarının son temsilcileri

19/06/2022 11:15


Tarihçi Eray Yılmaz yavaş yavaş tarihe karışan taşıt arkası yazılarında gözden kaçan detaylara bakıyor.

ERAY YILMAZ

Merhum filozof Ömer Naci Soykan, ilk baskısını 1993’te yapan ‘Türkiye’den Felsefe Manzaraları’ adlı kitabına, ‘Türkiye Gerçekliği Üstüne Çözümlemeler I, Taşıt Yazıları’ adlı bir denemesini de almıştı. Yazısında taşıt yazılarını-simgelerini ve ağırlıklı bir biçimde minibüs yazılarını çözümlemiş, Türkiye kültürünün gerçekliğine yaklaşmaya çalışmıştı.


Soykan, söz konusu yazısında, şehirlerarası ulaşımın yoğunlaşmasıyla artan kamyon ve otobüs gibi uzun yol araçlarının yazılarını-simgelerini ‘birinci kuşak taşıt yazıları’ olarak adlandırıyordu.

Simgelerin de yer aldığı birinci kuşak yazılarda ‘maşallah’, ‘Allah’ın dediği olur’ gibi kır insanının zihniyetini anlatan kaderci-teslimiyetçi yazılar egemenlik kurmuştu.

Yüzeysel bir şizofreni

1970’lerden itibaren görülen minibüs yazılarınaysa ‘ikinci kuşak yazılar’ diyordu. Burada kadercilik-teslimiyetçilikle beraber Soykan’ın ifadesiyle ‘sürücüler ve minibüs insanları, söylensel (dini) bilinçle kentlerde bilimsel bilinç arasında kalmış’, ‘bir tür yüzeysel şizofreniye kapılmışlardı’.

Minibüs yazıları, arabeskin süslemeci ve teslimiyetçi unsurlarını taşımış, yaşanmamış sahte duygulara dayanan eğri bir bilinci yansıtmışlardı.

Üçüncü kuşak-ölüm kuşağı

Soykan’ın yazısının üzerinden yaklaşık 40 yıl geçti, bugün artık bir ‘üçüncü kuşak’ yazıdan söz etmenin zamanı geldi, hatta biraz da geçti. Bu vasıtayla merhum Soykan’ı da hatırlamak ve hatırlatmak istedim.

Soykan yazısının temelinde minibüsleri görmüş, gecekondu semtleriyle merkez semtler arasında ulaşımı sağlayan bu araçlara aynı zamanda toplumbilimsel bir imgelemde de bulunmuştu.

40 yıl sonra gecekonduların merkezileşmesiyle ve minibüslerin artık kentin bir parçası haline gelmesiyle taşıt yazılarının merkezi özelliğini sürdürdüğünü, eski ağırlığını taşıdığını söylemek zor görünüyor.

Bununla birlikte ‘üçüncü kuşak-ölüm kuşağı’ denebilecek yazılara da rastlanıyor.

Bugün taşıt yazılarında ilk dikkat çeken kategori, ülkede yaşanan sert siyasal kutuplaşmanın unsurları.

2000’li yıllardan itibaren ülkenin keskin bir biçimde kamplaşması, yazı ve simge mücadelesini de keskinleştirdi. Araçlar yollarda İslamcı-Osmanlıcı veya Atatürkçü biçimlerde seçilir hale geldi.

Simgesel mücadelenin bir ucunda Osmanlı tuğrası veya tuğra biçiminde yazılmış bir besmele, diğer ucundaysa Atatürk imzası, bazen Atatürk çıkartmasıyla birlikte çeşitli biçimlerde yer aldı. İslamcılığın yükselişi, 2010’lara kadar ordudan yargıya müesses nizamı tasfiye etmesiyle daha da görünürlük kazandı.

Eskiden müesses nizamın simgeleri, Atatürk büst ve heykelleriyse bu defa başka bir biçimde, daha sivil bir biçimde taşıt yazılarında-simgelerinde yoğunlaştı.

‘Susan kurtulur’

Son yıllarda spor salonlarından stadyumlara, konserlerden üniversite mezuniyetlerine veya bahar şenliklerine kadar duyulan Cumhuriyet’in ilk yıllarında bestelenmiş marşlar da bir başka tepkiyi ifade ediyor. Atatürkçülük sivil-asker bürokrasinin sultasından çıktıkça daha coşkulu bir hal alıyor ve otoriterleşmeye duygusal bir tepkiyi meydana getiriyor. Gençler Atatürk’ün adını, imzasını bedenlerine dövdürüyor.

Taşıt yazılarındaysa eski minibüs yazılarının kaderci-teslimiyetçi anlayışının bir uzantısı görünüyor. Mesela, bir hadis olan “Susan kurtulur” deniyor.

‘Susan kurtulur’ hadisi bireysel sorunlar içinde ancak bireysel çözümlerin üretilebilmesi için kullanılabilir. Oysa bu hadisin bir taşıt yazısı biçiminde kullanılması, olayları, bireysel ilişkileri dışta bırakıp toplumsal yaşama bir ilke getiriyor, susmayı bir erdem biçiminde gösterip kişisel ve toplumsal edilgenliği klişeleştirip bunu bir yaşam düsturuna çeviriyor, ne olduğu belirsiz ama mutlak bir itaati ve siyasal-toplumsal düzene bir bakıma sadakati öneriyor.

“Kul kaderini yaşar, bahtına ne çıkarsa” yazısı da hemen hemen aynı anlayışı dile getiriyor. Bir kamyonette görünüyor, dolayısıyla örgütsüz hizmet sektörünün bir parçası olduğu düşünülebilir. Kaderci-teslimiyetçi zihniyet burada da devreye giriyor ve eğri bir bilinçle yine edilgenliği ve itaati tavsiye ediyor.

Zehir bile parayla…

Üçüncü kategoride yine minibüs yazılarının devamı denilebilecek gerçekliği eğirilmiş ‘özlü sözler’ yer alıyor. “Zehir bile parayla, mutluluk nasıl bedava olsun” yazıyor. Bu yazı bir yandan her şeyin bir bedeli olduğunu anlatıyor, diğer taraftan mutlu bir sürücünün mutluluğu nasıl satın aldığını veya alamadığını gösteriyor.

Bu yazı belki de mutsuzluğu anlatıyor, belki de sürücü arabayı satsa mutluluğu satın alabilecek! Sürücü paranın bir geçim ve yaşam aracı değil de mutluluk satın alabilecek bir nesne olduğunu düşünüyor. Kavramsız dünyasında parayı tek geçer akçe görüyor.

Müslüm Baba’nın çıkartmasının altında “Yaşanmadan geçen yıllar utansın” yazısının altında, “Aşk bir hatıradır, maziden kalan.. Bir gün gitsen bile hatıran yeter…” denmiş.

Bu yazıda bir taraftan yılların yaşanmadan geçtiği ifade ediliyor, diğer taraftan aşkın bir hatıraya dönüşebileceği belirtiliyor. Eğer bir yaşanmışlık yoksa aşkın da yaşanmadığı, aşk bir yaşanmışlıksa ancak hatıranın bir anlamı olduğu söylenebilir. Dolayısıyla bu yazı ‘Müslüm Baba’ya da atıfla yaşanmamış bir yüzeyselliği, sahte bir duyguyu Soykan’ın ifadesiyle ‘yüzeysel bir şizofreni’yi gösteriyor.

Belki de ölüp giden minibüs yazılarının son temsilcisine dönüşüyor.

Filed Under: Diken'e takılanlar, Vitrin-mobil

SON HABERLER

Yüzlerce saatlik arşiv görüntüsünden hayata geçirildi: Prenses Diana belgeseli

Oscar adayı yönetmen Ed Perkins yüzlerce saatlik görüntüyü tarayarak … Devamı...

Kılıçdaroğlu, Erdoğan’a ‘NATO taahhütleri’ üzerinden yüklendi: “Bastın imzayı, geldin”

İlk etapta İsveç ile Finlandiya’nın NATO’ya üyeliğine ‘Terör örgütlerine … Devamı...

Düşen leylek yavrusunu itfaiye ekibi yuvasına bıraktı

Osmaniye'nin Kadirli ilçesinde yuvasından düşen leylek yavrusu, itfaiye … Devamı...

Bağımsızlık kahramanının ‘dişi’ defnedildi: Ondan kalan tek şey

Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin (DKC) suikaste kurban giden eski … Devamı...

CHP’de istifaya götüren paylaşımlar yargıya taşınıyor: ‘Hesaplar sahteydi’

CHP’den İstanbul milletvekiliyken partisinden istifa eden Aykut Erdoğdu'nun … Devamı...

Cumartesi Anneleri’nden kendilerini gözaltına alan polislere suç duyurusu

Gözaltında kaybedilen yakınlarının akıbetini soran Cumartesi Anneleri, … Devamı...

Diyarbakır’da tutuklanan gazeteciler için Çağlayan’da Adalet Nöbeti

Cumhuriyet gazetesini susturma amaçlı açılan dava sürecinde 6 Nisan 2017’de … Devamı...

Amazon baskılara boyun eğdi: BAE’de arama sonuçları artık ‘renksiz’

E-ticaret devi Amazon Birleşik Arap Emirlikleri'nden (BAE) gelen baskıya … Devamı...

Sahildeki çifte, cübbeli sarıklı saldırı: Nikahsız oturamazsınız, cemaati kötülüyorsunuz

İstanbul-Balat’ta sevgilisi G.B. ile piknik yapan A.B., sarıklı ve … Devamı...

Temassız ödeme limitine ‘enflasyon ayarı’

Kartlı ödemelerde temassız işlem limiti 1 Temmuz'dan itibaren geçerli olmak … Devamı...

Mutsuzluk salgınından nasıl korunabiliriz?
Bir araştırma daha ‘AKP yüzde 30’un altında’ dedi

Ara

DİKEN’İ TAKİP EDİN

Osman Kavala 1703 gündür hapiste

YAZARLAR

AKP neden oy kaybediyor?

İhsan Dağı

Cüneyt Arkın’ın ardından: Baş ucundaki ekmeğe bakarak uyumak

Azime Acar

Başka bir Cüneyt Arkın: Oğlum, İkinci Yenicilerle düştük kalktık biz gençliğimizde

Mustafa Dağıstanlı

Aradığınız motivasyona ulaşılamıyor

Psk. Dr. Feyza Bayraktar

Selamünaleyküm asker, aleykümselam bin Selman

Bahadır Kaynak

Rahmet dilemek, tarikatsız yapamamak ve siyasetçi olmak…

Murat Sevinç

Tarikat lideri ve ikiyüzlü siyaset

Levent Gültekin

GÜNÜN 11’İ

Kürşad Zorlu: Zirve öncesinde seslendirilen adımların atılabileceği ihtimali hayli düşük

Zeynep Gürcanlı: Rumların NATO’ya üyeliği için Ankara’ya baskı beklemek yanlış olmaz

Barış Terkoğlu: AKP cemaatleri sahipsiz bırakmak istemiyor

Akif Beki: Zafer elde ettiysek niye heyetimizin yüzüne vurmuyordu?

Ali Bayramoğlu: Kürt oyları kime?

Orhan Uğuroğlu: Erdoğan diplomasi-akrobasi anlayışıyla Amerika’ya itaat etti

Can Ataklı: Görev Bahçeli’ye düşüyor

Ege Cansen: Piyasa aktörleri yan yollara sapar

Yusuf Karadaş: Erdoğan kazandı mı ya da aslında kim kazandı?

Yılmaz Özdil: Türkiye’ye bilinçli olarak yıllardır bunu yapıyorlar

Fikri Sağlar: İkircikli davranış ülkeye zarar veriyor!

Kadın rektörden kadın personele: Kısa etek, açık yaka, yırtmaç, kot, tayt, askılı bluz giymeyin

Cameron Diaz Netflix’le dönüyor

‘Friends’in yaratıcısından 4 milyon dolarlık özür

O artık ‘Profesör Banksy’

New York parkında keçilerin ot mesaisi başladı

Tamire götürülen kanepeden altın çıktı

Kafası vagona sıkışan yavru kedi zeytinyağıyla yağlanarak kurtarıldı

Ekonomistler Beyonce’yi tartışıyor: Yeni şarkısı istifa çağrısı mı, şimdi iş bırakmanın sırası mı?

Bette Midler’dan kürtaj yasağı tepkisi: Viagra yasaklansın, sertleşme sorunu da ‘Tanrı’nın iradesi’

  • VİTRİN
  • AKTÜEL
  • EKONOMİ
  • ANALİZ
  • DÜNYA
  • MEDYA
  • KEYİF
  • YAZARLAR
  • SANAT
  • SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
  • AGORA
  • DİKEN’E TAKILANLAR
  • BİRİNCİ SAYFALAR
  • GÜNÜN 11’i
  • AKŞAM POSTASI
  • BU GAZETE…
  • DİKEN 5 YAŞINDA
  • KÜNYE
  • İLETİŞİM
  • E-mail
  • Facebook
  • Google+
  • Pinterest
  • RSS
  • Twitter
  • Vimeo
  • YouTube

"Genç gazeteci arkadaşlarıma! Bu meslek yorucu bir meslektir. Ama, insan büyük bir zevkle çalışır. Kalemine daima efendi kal, uşak olmamaya gayret et. Mecbur kalırsan kır, sakın satma." Sedat Simavi