BERİL KÖSEOĞLU
Tarihi boyunca Avrupa’yla Rusya arasında sıkışıp kalan Ukrayna, stratejik konumunun ‘bedel’ini bu kez kanlı bir biçimde ödedi. Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in Rusya’yla iyice yakınlaşmak için AB’yle ortaklık ve serbest ticaret anlaşmasını son anda askıya almasına tepki olarak Kasım 2013’te başlayan protestolar, iki günde 100’e yakın can aldı.
Tarafların 21 Şubat tarihli uzlaşması kısa sürdü. Yanukoviç Kiev’i terk etmek zorunda kaldı. İstifa etmeyeceğini açıklayıp olup biteni ‘darbe’ olarak niteleyince muhaliflerin çoğunluğundaki parlamento tarafından görevden alındı. Rusya’nın, Yanukoviç’e destek çıkması Ukrayna’daki istikrarsızlığın kısa sürede sona ermeyeceğinin işareti.
Peki temel anlaşmazlık ne? Çözüm mümkün mü?
1. PROTESTOLAR NE ZAMAN BAŞLADI?
Viktor Yanukoviç’in, AB’yle ortaklık ve serbest ticaret anlaşması müzakerelerini askıya aldığı 21 Kasım 2013’te.
Yanukoviç.
Rusya’yla Batı yanlıları arasında bölünen Ukrayna’da Avrupa yanlıları, 2004’te Yanukoviç’i deviren Turuncu Devrim’le siyasi üstünlük sağlamıştı. 2010’daysa Yanukoviç’in yeniden seçilmesiyle Rusya yanlıları güçlenmiş ve Batı yanlısı eski başbakan Yulya Timoşenko yolsuzluk suçlamasıyla hapse atılmıştı.
Timoşenko.
Brüksel, Kiev’le anlaşma için Timoşenko’nun tedavi görmek üzere özgür bırakılmasını şart koşuyordu. Fakat Ukrayna parlamentosu önce Timoşenko’nun bırakılması tasarısını reddetti, hemen ardından da AB’yle anlaşmanın hazırlıklarını dondurdu. İşte bu kararın ardından, binlerce Avrupa yanlısı Kiev’deki Bağımsızlık Meydanı’nda kamp kurarak barışçıl gösterilere başladı.
2. YANUKOVİÇ BRÜKSEL’E NEDEN ‘POSTA KOYDU’?
Moskova’nın Kiev’i Batı’ya ‘kaptırmamak’ için kendi gümrük birliğine almayı istediği bilinirken, Ukraynalı yetkililer de Rusya’nın ekonomik ve ticari ilişkileri kesme tehdidinin etkisini saklamadı. AB’yle serbest ticaret anlaşması Rusya’yla ilişkilerin kesilmesinden gelecek zararı telafi edecek çapta değil. Dahası, eski bir Sovyet ülkesi olan Ukrayna’da kapitalist sisteme ‘tam entegrasyon’a karşı çıkanların sayısı da azımsanamayacak kadar fazla.
3. AB NE TEPKİ VERDİ?
Yanukoviç’in anlaşmayı askıya alması, Brüksel’in Doğu Avrupa’daki altı eski Sovyet ülkesiyle yakınlaşma amaçlı ‘Doğu Ortaklığı Projesi’ için ağır bir darbe oldu. Ancak Rusya 2009’da Batı yanlısı Yuşçenko-Timoşenko hükümetini kısmen siyasi kısmen ekonomik nedenlerle cezalandırmak amacıyla Ukrayna’ya doğalgaz akışını kış ortasında kestikten sonra Avrupa’da yaşanan yakıt sıkıntısı da hafızalardan silinmemişti.
Dolayısıyla AB ilk başta ‘politik’ davranarak Kiev’e yaptırım çağrıştıracak kadar keskin bir tepki göstermedi. Ancak çatışmaların iki gündür alevlenmesi sonrasında, Avrupa Birliği Kiev’e yaptırım kararı aldı.
4. İLK ŞİDDET OLAYLARI NE ZAMAN PATLAK VERDİ?
Yanukoviç’in hükümeti, bir haftayı aşkın süredir Bağımsızlık Meydanı’nda kamp kuran ve eylemleri Gezi Parkı protestolarına benzetilen Avrupa yanlılarına karşı ilk stratejik hatayı 10 Aralık gecesi yaptı.
5. PROTESTO EYLEMLERİ NASIL KİTLESELLEŞTİ?
‘Berkut’ adı verilen çevik kuvvet güçleri meydana baskın düzenledi. Göstericilerin dayak yediği görüntüler infial yarattı; protestolara katılanların yelpazesi genişledi.
6. RUSYA YANUKOVİÇ’İ NASIL ‘ÖDÜLLENDİRDİ’?
17 Aralık’ta, iki ülke devasa bir anlaşma imzaladı. Buna göre, Rusya Ukrayna’nın 15 milyar dolarlık dış fon açığını kapatacak ve Kiev’e satılan doğalgazın faturasını neredeyse üçte bir oranında indirecek.
7. GÖSTERİLER NİÇİN ALEVLENDİ?
Ocak ayının sonunda yeniden tırmanan gerilim, son haftalarda sakinleşmiş görünüyordu. Ancak muhalifler protesto kamplarını kaldırmazken, devlet başkanının istifa etmesi ısrarını da sürdürdü.
En son 18 Şubat sabahı, polis göstericilerin parlamento binasına yürümesini engelledi. Çevik kuvvetin Bağımsızlık Meydanı’ndaki çadırları kaldırma girişimin ardından da çatışmalar patlak verdi. Gece boyu süren protestolarda, dokuzu polis, biri gazeteci en az 26 kişi hayatını kaybetti. Polisin meydana, tam da Rusya’nın yardım anlaşmasının 2 milyar dolarlık ilk taksidi göndermesinden hemen sonra girmesi dikkat çekti.
Bu gerilim ardından gece saatlerinde sağlanan kırılgan ateşkes, bu sabah Bağımsızlık Meydanı’ndan silah seslerinin yükselmesiyle bozuldu. Kiev’de bir gün içinde en az 42 kişinin daha öldüğü belirtiliyor.
8. PROTESTOCULAR KİM?
Avrupa yanlısı göstericiler, çoğunlukla ülkenin AB’yle daha yakın ilişki içindeki batısından ve başkent Kiev’den geliyor. Bağımsızlık Meydanı’na her yaştan gösterici akın ediyordu.
9. ÖNDE GELEN MUHALEFET LİDERLERİ KİM?
Ukrayna muhalefeti tek bir çatı altında toplanmış değil. Meydan’da ‘boy gösteren’ muhalefet liderleri ve hareketler şöyle:
Kliçko.
VİTALİ KLİÇKO: AB yanlısı eski dünya ağırsıklet boks şampiyonu. Udar (Darbe) hareketinin lideri; 2015’te başkan adayı olmayı planlıyor.
Yatsenyuk.
ARSENİ YATSENYUK: Ülkenin ikinci büyük partisi, liberal çizgideki Vatan’ın meclis grup başkanı. Timoşenko’nun eski müttefiki.
SVOBODA (ÖZGÜRLÜK) HAREKETİ: Aşırı sağcı hareket, yılbaşı günü birçoklarının Nazi işbirlikçisi olarak gördüğü Stepan Bandera için anma töreni düzenleyince Bağımsızlık Meydanı’nda gerilim çıktı.
SAĞ SEKTÖR: Aşırı sağcı, son şiddet olaylarından kısmen sorumlu tutulan grup.