MESUDE ERŞAN
mesudeersan@diken.com.tr
@mesudersan
Uzun ve sağlıklı yaşamak isteyen kistik fibrozis (KF) hastaları, tedavide çığır açan ve henüz Türkiye’de bulunmayan yeni ilaçlara ulaşabilmek için Sosyal Güvenlik Kurumu’yla (SGK) davalık oluyor. KF hastalarının kaderini değiştiren bu ilaçların yıllık tutarı 300 bin doları (4 milyon lira) buluyor.
Her üç bin kişiden birinde görülen KF kalıtsal/genetik bir hastalık. KF, akciğerler, pankreas, karaciğer, bağırsaklar, sinüsler ve üreme sistemindeki salgı bezlerini etkiliyor. Hastalardaki gen bozukluğu (mutasyon) nedeniyle, vücutlarındaki bütün salgıları koyu ve yoğun kıvamlı üretiliyor. Tıkanmaya, sık tekrarlayan akciğer (zatürre, bronşit) ve sinüs enfeksiyonlarına, hasarlara yol açıyor. Balgam oluştuğunda hastalar durmadan öksürüyor, nefes darlığı çekiyor ve hastaneye yatmaları gerekiyor. Akciğer tutulumu hastalığın klinik ağırlığını, yaşam süresi ve kalitesini belirleyen en önemli faktör. Türkiye’de yaklaşık 3 bin 500 KF hastası bulunuyor. Bunların yaklaşık 1500’ünün yeni tedavilerden yararlanabileceği düşünülüyor.
Modülatörler diye sınıflandırılan ve ABD’de geliştirilip üretilen yeni ilaçlar, KF hastaların ortalama yaşam süresi ve kalitesinde, geceyle gündüz kadar fark yarattı. Ancak hastalardaki genetik mutasyona göre verilen bu ilaçlar çok pahalı. Ayrıca ilaçlar SGK tarafından karşılanmıyor ve Türkiye’de bulunmuyor.
Hastalar, yakınları, hekimleri, ilgili dernekler söz konusu yeni ilaçların SGK kapsamına alınması için uğraşıyor. Ancak çabaları henüz karşılık bulamadı.
500 aile dava açtı
Türk Toraks Derneği Çocuk Göğüs Hastalıkları Çalışma Grubu yürütme kurulu, Sağlık Bakanlığı İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü’ne bir yazı yazarak ilaçların geri ödeme kapsamına alınmasını istedi.
Kistik Fibrozis Derneği ise en son 14 Ocak 2022’da SGK’ya başvurarak talebini yineledi.
Moderatör ilaçlara sadece dava açan hastalar ulaşabiliyor. Davaysa zahmetli ve maliyetli bir süreç. KF hastalarının hekimleri üç ayda bir ilacın kullanılması için rapor yazıyor. Rapor SGK’ya gönderiliyor. SGK, ilaçlar geri ödeme listesinde bulunmadığı için bu talebi reddediyor. Talepleri reddedilen aileler birer birer SGK’ya dava açıyor. Kistik Fibrozis Derneği’nden aldığımız bilgiye göre şimdiye kadar yaklaşık 500 aile dava açtı. 100 kadarı da davayı kazanarak, ilaçlarına kavuştu.
‘Gülmek bile zordu’
Dava açanlardan biri Kistik Fibrozis Derneği Başkanı İlknur Görgün’ün 20 yaşındaki kızı Selin. Doğduğu günden beri yaşamını hastalığının belirlediği Selin, durduramadığı öksürüğü, hapşırıkları, bitmeyen hastane yatışları nedeniyle arkadaşlarından, okulundan, yaşıtları için olağan hemen her şeyden uzak kaldı. Üniversiteye hazırlanırken akciğerleri kötüleşmeye başladı. Odasından salona, mutfağa giderken dahi zorlanıyordu. Doktorları yeni ilaçlardan fayda göreceğini söyledi. İlaca ulaşmak için SGK’ya açtığı davayı kazandı.
Geçen yazın ortasında ilacına kavuştu: “İlacı aldığım ilk ay bile bütün hayatım bir anda değişti. 20 yaşındaki diğer bireyler gibi yaşamaya başladım. Arkadaşlarımla buluştum, gülebildim. İlaçtan önce gülmek bile benim için zordu. Çünkü arkasından nefes darlığı, öksürük krizi gelirdi. İlacım benim mucizem oldu.”
Kargo süreçlerinde yaşanan gecikme nedeniyle ilaca ara vermek zorunda kalan Selin, “Gelip gelmeyeceği stresini yaşadım. Beklerken nefes darlıklarım tekrar geri geldi, gece uyanmaya başladım. Çok fazla öksürdüğüm için okula gitmeye utanıyordum. Umuyorum ki her hasta bu ilacı kullanma şansına sahip olur” dedi.
Akciğer nakli sırasından hasta kurtardı
Kistik Fibrozis Derneği Başkanı İlknur Görgün, hastalardaki mutasyonlara göre verilen bu ilaçlarının akciğer nakli sırasından hasta kurtardığını söyledi.
İlaçtan fayda gören hastaların, herkes gibi yaşamaya başladığını belirten Görgün, “Yeni ilaçlar kesin tedaviden bir önceki adım. KF’nin 2015’de yeni doğan tarama programına alınmasıyla çok fazla bebeğin hayatı kurtuldu. Şimdi ikinci aşamadayız. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’ya sesleniyoruz, ilaçları geri ödeme kapsamına alırsa, çok fazla hayat kurtarabilir. Lütfen kayıtsız kalmasın. Bakanlığın ilacı üreten firmayla masaya oturması fiyatını da çok düşebilir” dedi.
Dört ilaç bekleniyor
İlaçları kullanan tüm hastaların solunum fonksiyonlarında ve kilo alımında artış, ter testi ve alevlenmelerinde düşüş olduğunu belirten Görgün, şöyle devam etti: “Hayat kaliteleri ve yaşam enerjilerindeki değişikliği hepimiz açıkça görüyoruz. 2012 yılında ilki kullanıma sunulan modülatör ilaç olan ivacaftor, sonrasında sırayla kullanıma giren lumacaftor/ivacaftor, tezacaftor/ivacaftor ve elexacaftor+tezacaftor+ivacaftor+ivacaftor kombinasyonlarını, hasta bazlı ödeme sistemi olan yurt dışı ilaç listesi EK-4/C’ye alınması ve mutasyonu uyan hastaların ilaca erişiminin acil olarak sağlanmasını bekliyoruz.”
Yeni ilaçlar oyunu değiştirdi
Türk Toraks Derneği Çocuk Göğüs Hastalıkları Çalışma Grubu Yürütme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Yasemin Gökdemir, KF hastalarının söz konusu ilaçlara ulaşımı için acil desteğe ihtiyaçları bulunduğunu söyledi.
Bu ilaçların Avrupa ve ABD’de kullanıldığını hatırlatan Gökdemir: “Yeni ilaçlar oyunu değiştirdi. Hayat kurtarıyor ve kullanıldığı sürece etkili. Hastaların yaşam süresini, genel ortalamaya çıkaracak. Ülkemizdeki hastaların genetik incelemeleri büyük bölümünün bu ilaçlar için uygun olduğunu gösterdi. İlaçları alan hastalardaki düzelme çok açık. İlaç öncesi ile sonrası, gece ile gündüz kadar farklı. İlaçlara ulaşamayıncaysa geriye düşüyorlar. Bu hem bizler için hem de hasta için çok üzücü bir durum. İlacın devamlılığı çok önemli. Davalarla ilaçlarını alabilseler de her üç ayda bir, hastalar, aileleri ve biz doktorları ‘ilaç gelecek mi’ stresine giriyoruz.”
Zaten SGK ödüyor, neden davalar bekleniyor?
Mahkeme süreçlerinin aileler için ciddi masraf anlamına geldiğini belirten Gökdemir, “Avukat tutamadığı için dava açamayan çok hastamız var. Davaları kazananlara ilaçların parasını zaten SGK ödüyor. Hasta sayısı belli. Neden geri ödeme kapsamına alınıp her hastamız bu tedaviden yararlandırılmıyor anlayamıyoruz” dedi.