AYŞEGÜL KASAP
aysegulkasap@diken.com.tr
@aysegul_kasap
Çanakkale’nin Çan ilçesindeki en az 50 köyü besleyen, tarım ve hayvancılıkta önemli bir rolü bulunan Kocabaş çayı, Cengiz Holding’in markajında.
Şirket, Kazdağları’ndaki Halilağa Bakır Madeni projesi için çayın suyunu taşımak istiyor. Bilirkişinin ‘Suyun taşınması riskli’ görüşü Devlet Su İşleri’ne (DSİ) takıldı. ‘Şirket lehine kararlara imza attığı’ belirtilen DSİ, madenin ÇED raporu iptal edildiği dönemde bile muhtarlıklar ve belediyeye bu yönde yazılar göndermiş.
Cengiz Holding, Halilağa Bakır Madeni projesini 2019’da Kanadalı Liberty Gold’dan 55 milyon dolara devralmıştı. Projenin işletme ruhsat alanı yaklaşık 51 bin 660 dönüm, yani 7 bin 380 futbol sahası büyüklüğünde.
Proje uğruna 55 köyün su kaynağı kuruma riskiyle karşı karşıya. Kocabaş çayı, Çan ve Biga ilçelerinin yanısıra, Marmara Denizi’ne döküldüğü 80 kilometre yol boyunca can suyu. Çaydaki suya Kazdağları’ndaki maden projesi yüzünden el konulmak isteniyor. Bu amaçla köylülerin tarlaları kamulaştırılıyor.
Hatta bu kamulaştırma Türkiye yastayken yapılmış. İki yıkıcı depremle 11 şehrin enkaz altında kaldığı 6 Şubat’tan sadece iki gün sonra, 8 Şubat’ta DSİ, Cengiz Holding için vatandaşlara kamulaştırma yazısı göndermiş.
DSİ ‘gerçeği kamufle ediyor’
ÇED raporunda yıllık öngörülen su 5,5 milyon metreküp. Bunun 1,5 milyon metreküpü göletten sağlanacak. Kalan 4 milyon metereküpünse Kocabaş’tan alınması planlanıyor.
DSİ ‘altı aylık kış suyu alınacağını, yaz suyunaysa dokunulmayacağını’ savunuyor. Ama yöre halkının avukatı Ümran Aydın’a göre bu,‘gerçeği kamufle etmek için’ söylenen bir şey: “Yaz suyu zaten yok. Burada bir-iki aya kadar kuruma noktasındaydı. Çok ciddi susuzluk var.”
Bu çaydan halihazırda hem Çan belediyesi hem de Çanakkale seramik fabrikası su alıyor. Bölgedeki iki termik santral de bu çaydan su almaya başlamış.
Şimdi de suyun kalan kısmının madene taşınması planlanıyor. Avukat şöyle devam etti: “Aslında tek bir damlası çiftçiye kalmayacak şekilde çayın önüne bent çekilip kapalı boru sistemiyle su madene taşınacak.”
Bilirkişi DSİ’ye takıldı
En az 50 köyü ilgilendirmesine rağmen Kocabaş çayı için ÇED yapılmadı. Entegre ÇED yapılmadığı için bu bölgeden alınacak suyun Çan’da nasıl bir susuzluğa neden olabileceği incelenmedi.
Geçen yıl bu nedenle TEMA Vakfı, Kazdağı Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Derneği ile birlikte yöre halkı ÇED’in iptali için dava açtı. Bu dava için bilirkişi heyeti araştırma yaptı ve ‘suyun taşınmasıyla birlikte bölgede çok ciddi su stresinin oluşacağı’nı bildirdi.
Buna karşılık DSİ ek raporda ‘her şeyin planlandığını, yeterli su debisinin olduğunu’ savundu. Aydın bunun üzerine ‘bilirkişinin görüş değiştirdiğini’ söyledi: “Bilirkişi, DSİ’nin debinin yeterli olduğunu bildirmesi üzerine yapacak bir şeyin olmadığını belirtti.“
Rapor yokken DSİ’den ‘rapor var’ yazısı
Yine de Halilağa Bakır Madeni’nin ‘ÇED olumlu’ kararı Aralık 2022’de iptal edildi. Edildi ama DSİ’nin bu kararı ‘takmadığı’ 8 Şubat 2023’teki kamulaştırma kararıyla anlaşıldı.
Aydın şunları söyledi: “Kamu yararı kararı aldırdı şirket lehine. Bu dönemde maden projesi iptal edilmişti. İptal edilmiş bir projenin yeniden ruhsat alacağı, yeniden ÇED alacağından o kadar emindi ki bir saniye bile durmadan kamulaştırma kararlarını aldı ve işleme devam etti. DSİ muhtarlığa ve belediyelere gönderdiği yazıda ÇED olumlu raporunun verildiği, bakanlıktan izinlerin alındığı yazılıydı. Halbuki o tarihte bunlar iptal edilmişti. Böyle bir şey söz konus değildi.”
Cengiz Holding 2023 genel seçimlerinden hemen sonra ‘çok hızlı bir şekilde’ ruhsatı yeniledi. Yeniden ÇED aldı. Bunun üzerine TEMA Vakfı, Kazdağı Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Derneği, Çan Çevre Derneği, Ayvalık Tabiat Derneği, Ege ve Marmara Çevreci Belediyeler Birliği ile birlikte 90 kadar yöre halkı DSİ aleyhine bir dava daha açtı.
Bu dava kapsamında yeni bir bilirkişi keşfi yapıldı. Şimdi bu keşfin raporu bekleniyor.
Yöre halkı hem toprakları hem de çay için direnmeye devam ediyor. Ama ‘karamsarlar.’ Zira genel seçimlerden sonra ‘idari mahkemelerin lehte karar vermediğine’ tanıklık etmişler.