CANAN COŞKUN
canancoskun@diken.com.tr
@canancoskun
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın ‘İnadına yapacağız’ dediği ‘çılgın projesi’ Kanal İstanbul için İstanbul’un Karadeniz kıyısındaki Çiftalan köyüne çimento limanı yapılması planlanıyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın onay verdiği limanın inşa edilmek istendiği alan, balıkların yumurtlama, barınma ve beslenme alanı çıktı. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporunda liman çalışmalarının yapılacağı bölgedeki zeminin habitat yapısının olumsuz etkileneceği belirtildi. Bu duruma çözüm olarak “Bulgaristan sınırına kadar olan kesim deniz canlıları için oldukça uygun” denildi.
İstanbul’un Eyüpsultan ilçesine bağlı Çiftalan köyüne yapılması planlanan Marmara Çimento limanı için YD Madencilik şirketi 30 Aralık 2021’de ÇED başvurusunda bulunmuştu. BirGün gazetesinden İsmail Arı’nın haberine göre Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı başvurudan bir buçuk yıl sonra, 2 Haziran 2023’te proje için hazırlanan ÇED raporuna olumlu yanıt verdi. Rapordan limanın Kanal İstanbul için yapılacağı kısım çıkarılmıştı.
Çimento limanını yapmak isteyen YD Madencilik şirketinin kimlere ait olduğuna baktıktan sonra ÇED raporunun detaylarına değinelim.
Ağaoğlu ve Ülker yönetimdeymiş
YD Madencilik A.Ş., 2007 yılında kurulmuş. Kurucu ortakları arasında sonradan AKP’den milletvekili aday adayı olan Metin Yerlikaya ve Dergah Akça yer almış.
Nisan 2009’da yönetim kuruluna sonradan İhlas Holding’in CEO’su olacak Cahit Paksoy girmiş, ancak Haziran 2011’de görevinden istifa etmiş. Bu sırada şirketin yönetim kurulu başkanlığına Yıldız Holding’in de yönetim kurulu üyesi olan Murat Ülker gelmiş ve yönetim kurulunun yapısı da değişmiş. Ülker’in yeğeni Ahmet Özokur, bir dönem Yıldız Holding’in icradan sorumlu yönetim kurulu başkan yardımcısı Cem Karakaş ve Yıldız Holding yönetim kurulu genel sekreterliği yapan Hüseyin Avni Metinkale de yönetim kuruluna girmiş. Ağustos 2013’te yönetim kuruluna Murat Ülker’in yeğeni Ali Ülker de dahil olmuş.
Temmuz 2014’e geldiğimizde şirketin yönetim kurulu Ali Ağaoğlu’na geçmiş. Ağaoğlu’nun kardeşi Hüseyin Ağaoğlu ve Ağaoğlu şirketler grubunun finans direktörü Yurdagül Korkmaz’ın dahil olduğu yönetim kurulu, 2017’ye kadar yapısını korumuş. Ağaoğlu grubu Aralık 2017’de şirketten istifa edince yönetim kurulu Üstyapı isimli şirketin sahipleri Gündoğdu ailesine geçmiş.
Şirketin Samsun’un Kavak ilçesinde, Düzce’nın Yığılca ilçesinde ve Zonguldak’ın Alaplı ilçesinde de beton santralleri bulunuyor. Şirket, yol ve köprü yapıyor.
Milli Emlak’tan kiralamışlar
Gelgelelim, Kanal İstanbul için yapılması planlanan Çiftalan Marmara Çimento Limanı’na. YD Madencilik, söz konusu alanı Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nden kiralamış. Çiftalan sahiline inşa edilmek istenen proje kapsamında denize 400 metre uzunluğunda iskele ve 2 bin 863 metrekare gemi yükleme-boşaltma alanı yapılmak isteniyor. Kara tarafına da 5 bin 484 metrekare liman alanı inşa edilmesi planlanıyor. Limanda, genel kargo ve dökme yük gemilerine de hizmet verilecek.
Cari açık kapatan ‘çevreci’ proje
ÇED raporuna göre, liman projesi yatırımı cari açığın azalmasında rol oynayacak. Raporda, İstanbul’un Avrupa yakasında çimento temininin sıkıntılı ve yüksek maliyetlerde olduğu aktarılarak, projenin ‘çevreci’ ve ‘ekonomik’ olduğu savunuldu.
Rapora göre, beton santralinde çalıştırılacak transmikserlerin yıkanması sonucu atık sular oluşacak. Atık sular çökeltim havuzuna alındıktan sonra havuz tabanında yıllık ortalama 20 ton atık beton ve beton çamuru oluşacak. Şirket, atığın depolanacağını, hammadde olarak kullanılmak üzere Düzce’deki santrale yollanacağını ya da lisanslı geri kazanım tesislerine iletileceğini belirtti. ÇED Raporu’na göre, projenin yakınına Çiftalan Millet Parkı yapılması planlanıyordu.
Denize kazıklar çakılacak
Rapora göre, proje kapsamında denizde herhangi bir dolgu veya dip tarama işlemi yapılmayacak, denizde yapılacak her bir ünite kazıkların çakılmasıyla inşa edilecek. Herhangi bir amaçla kazı veya dip taraması yapılması halinde kullanılacak malzemenin zararlı kimyasallar içermemesi ve denize yayılmaması için önlem alınacağı aktarıldı.
Denizdeki çalışmalarda oluşacak gemi pervanelerinden kaynaklı gürültü ve titreşimin, pervanelerden kaynaklanan su jeti etkisinin minimize edilmesi için, tankerlerin limanda yapacağı manevraların, yanaşma ve kalkışların düşük hızlı olacağı belirtildi. Artacak gemi trafiğinden kaynaklı kirliliğin azaltılması için dolum ve boşaltım sırasında olabilecek kaza risklerine karşı tedbir alınacağı aktarıldı.
Bölgenin önemli balık meraları burada
ÇED Raporu kapsamında bölgedeki balıkçılık kooperatifi üyeleri ve balıkçılarla görüşülmüş. Buna göre, biyolojik çeşitlilik ve balıkçılık verimi açısından bölgenin önemli balık meralarının burada olduğu tespit edilmiş. İnceleme kapsamında nesli tehlike altında olan deniz canlıları da bulunmuş. Proje alanının özellikle dip balıkları açısından uygun bir habitat olduğunu aktaran rapora göre, özellikle kalkan, lüfer ve levrek balıkları limanın planlandığı alanı yuvalama, yumurtlama ve beslenme alanı olarak kullanıyor.
Dinlenme, beslenme ve üreme alanı
Raporda, Karadeniz ve Marmara’nın göçmen balıkların dinlenme, beslenme, üreme ve bekleme alanı olduğu belirtildi. Göçmen balıkların ve dip balıklarının kullandığı alan yönünden değerlendirme yapıldığında “Oldukça küçük ölçekli bir bölümü geçici olarak olumsuz etkilenecek” yorumu yapıldı.
Liman çalışmalarının gerçekleştirileceği bölgedeki dip habitat yapısının olumsuz etkileneceğinin aktarıldığı raporda, bu duruma bulunan çözüm şöyle ifade edildi:
“Proje alanındaki dip habitat, yakın çevresi ve tüm Trakya bölgesi Karadeniz kıyısı boyunca birçok yerde fazlasıyla bulunmaktadır. Liman çalışmalarının gerçekleştirileceği bölgedeki zemin habitat yapısı olumsuz etkilenecektir. Bununla birlikte alanın yakın çevresinde benzer zemin yapısına sahip, projeden olumsuz etkilenmeyecek olan geniş alanlar da bulunmaktadır. Özellikle proje alanından İğneada’ya kadar olan yaklaşık 95 km’lik sahil ve hatta Bulgaristan sınırına kadar olan kesim deniz canlıları açısından oldukça uygun habitat niteliğindedir. Tüm bu sahil kesimleri, kum çekimi yapılacak bölgedeki gibi kumluk alanlar içermekte ve balıklar için uygun yumurtlama, beslenme ve barınma alanları niteliğindedir.“
Su kuşları besin için geliyor
Proje alanı yalnızca balıklara ev sahipliği yapmıyor. Rapora göre, özellikle su kuşları ağırlıklı olarak besin temin etmek amacıyla bu kesimleri ziyaret ediyor. Su kuşları kış dönemlerinde topluca bu kesimlerde görülebiliyor.
Deniz, kum güneş içeren proje
ÇED sürecinde komisyon üyesi resmi kurumlardan da görüş alındı. Bunlardan biri de İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ydi. Belediyeye bağlı Üstyapı Projeler Şube Müdürlüğü, projenin bölgenin deniz ticaret potansiyelini kamu yararı adına değerlendiren ekonomik bir yatırım olmadığını aktardı. Müdürlük, üst ölçekli çevre düzeni planı kararları doğrultusunda, bölgenin doğal dinamiklerinin kamunun deniz, kum ve güneş kullanımını içeren bir proje ile rehabilite edilmesinin daha uygun olacağını bildirdi.
Kültür ve Turizm Müdürlüğü görüş değiştirdi
İstanbul Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü de komisyon üyesi olarak ÇED sürecinde görüş bildirdi. Müdürlük, 22 Mart 2022 tarihli görüşünde, proje alanının Kısırkaya Nitelikli Doğal Koruma Alanı ve Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı sınırına yakın olduğunu kaydetti. Proje alanının Ağaçlı Plajı ve Kısırkaya Koyu Plajı arasında yer aldığı belirtilerek, aynı zamanda Ağaçlı Köyü ve Çiftalan Köyü’ne de yakın mesafede olduğu aktarıldı. Bu nedenlerle proje alanının gelecekte turizm potansiyeli taşıdığına dikkat çekildi. Alanda toprak kayması olduğu ve kaymanın devam etme tehlikesi bulunduğu, bu nedenle inşaat sırasında mal ve can güvenliği sorunu oluşabileceği aktarıldı. Müdürlük, bu nedenlerle olumsuz görüş bildirdi.
Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nden 4 Ağustos 2022’de bir görüş daha alındı. Müdürlük, bu defa da proje alanının ‘turizm merkezi veya kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi içerisinde yer almadığını’, yakın çevresinde turizm faaliyetine ilişkin herhangi bir çalışma olmadığını ve mevcut turizm faaliyetlerini etkilemeyeceğini’ belirtti.
ÇED Raporu’yla birlikte söz konusu alanla ilgili imar planları yapıldı. Bakanlığın hazırladığı imar planları askıya çıkarıldı. İtiraz etme süresinin dolmasından sonra planlar yürürlüğe girecek. Rapora göre, çimento limanı inşaatının 2024 yılında başlaması hedefleniyor.