YAMAN AKDENİZ
Anayasa Mahkemesi (AYM), bugün, Wikipedia’ya getirilen erişim engelinin ‘ifade özgürlüğü ihlali’ olduğuna karar verdi. AYM, altıya karşı 10 üyenin oyuyla alınan ihlal kararı için iki yıl sekiz ay bekledi.
İhlal kararının şimdi verilmesinin en önemli nedeni şöyle özetlenebilir: Wikipedia ve kullanıcı sıfatlı başvurular AYM’nin gündemine ancak Wikipedia’nın Mayıs 2019’da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) yapmış olduğu başvurusu hükümete temmuz ayında duyurulduktan ve taraflardan görüş talep edildikten sonra eylül ayında alındı. Zor durumda kalan AYM’nin acilen ve AİHM’den önce karar verme zorunluluğu ortaya çıktı.
Amaç Avrupa Konseyi ile krizi önlemek
Aksi takdirde AİHM önce karar verip ihlal sonucuna ulaştığında, aynı zamanda Türkiye’de AYM de dahil olmak üzere etkili bir iç hukuk olmadığına hükmedecekti. Bu da dolayısıyla Türkiye ve Avrupa Konseyi arasında siyasi bir krize dönüşecekti.
Şimdi meseleye önce kronolojik açından göz atıp sonra da neden ve sonuçlarını ele alalım…
Wikipedia neden ve nasıl engellendi?
Herkesin bildiği ve sevdiği, dünyada ve Türkiye’de milyonlarca kullanıcıya sahip Wikimedia Foundation’a (Wikimedia Vakfı) ait Özgür Ansiklopedi Wikipedia web sitesine (wikipedia.org) 29.04.2017 tarihinde Başbakanlığın talebi üzerine Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu (BTK) tarafından 5651 sayılı Kanun’un 8/A maddesi uyarınca idari tedbirle erişim Türkiye’den engellendi.
BTK, Engelleme kararının gerekçesini şöyle açıkladı: “Türkiye’nin terör örgütlerini desteklediğini belirten içerikler tüm girişimlere rağmen Wikipedia’dan çıkarılmamıştır. Bu içeriklerin doğru bilgilerle düzenlenmesine izin verilmemiştir. https protokolüyle yayın yaptığı için sadece ilgili içeriklerin engellenmesi mümkün olmamıştır. Bu nedenle sitenin tamamına tedbir uygulanmak zorunda kalınmıştır. Bu ve benzeri içerikler ile ilgili Wikipedia editörleri gereğini yapmalıdır.”
Basında da Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından yapılan, Wikipedia’ya, ‘teröre karşı iş birliği yapmak yerine, Türkiye hakkında uluslararası arenada karalama kampanyası yapan çevrelerin parçası olarak hareket eden bir bilgi kaynağı haline gelmesi’ni gerekçe göstererek erişim engeli uygulamasına başvurulduğuna dair açıklama yer aldı: BBC.
İdari tedbir kararı, aynı gün, Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nin 29.04.2017 tarih ve 2017/2956 Değişik İş sayılı kararıyla onandı. Yürürlüğe girdiğinden beri siyasi sansür mekanizması olarak kullanılan 5651 Sayılı Kanun’un 8/A maddesi Wikipedia platformunun da Türkiye’den topyekün engellenmesi için dayanak gösterildi.
Kararda, Wikipedia’daki ‘Suriye İç Savaşı’na yabancı müdahalesi’ (Foreign involvement in the Syrian Civil War) ve ‘Devlet destekli terörizm’ (State-sponsored terrorism) başlıklı İngilizce içeriklerin Türkiye’yle ilgili bölümlerinin talep edildikten sonraki 24 saat içinde çıkarılmadığı veya engellenmediği belirtildi. Bu nedenle https://www.wikipedia.org sitesinin tümüne yönelik olarak erişimin engellenmesine karar verildiğine vurgu yapıldı.
Bir başka deyişle, sitede o tarihte bulunan 45 milyon 427 bin 172 makale arasından sadece iki tanesinin bir bölümünde Türkiye aleyhine ifadeler bulunduğu gerekçesiyle, tüm platform 5651 sayılı Kanun’un 8/A(1) maddesine istinaden ‘terörü öven, şiddete ve suça teşvik eden’, kamu düzenini ve millî güvenliği tehdit eden, yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi için yasaklanması gereken nitelikte bulunmuştu.
BTK Başkanı Dr. Ömer Fatih Sayan, Türkiye’nin ‘bilgi medeniyeti’ olduğunu belirtmiş ve şöyle devam etmişti: “Bunu bilmeyen ve bulunduğu yerdeki kurallara uyma konusunda ağır davranan site yöneticilerine, Wikipedia’ya bakıp bizi tanımalarının iyi olacağını bildirmek isterim. Türkiye bir hukuk devletidir ve bu konuda söylenecekler mahkemeler tarafından söylenmiştir. Bu kararlar uygulanmadan Wikipedia’nın açılması da mümkün değildir.”
Wikipedia kararına itirazlar reddedildi
Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nin bu kararına karşı hem Wikipedia hem de ‘kullanıcı sıfatıyla’ Kerem Altıparmak’la itiraz ettik. Daha önce de benzer başvuruları Twitter (Yaman Akdeniz ve diğerleri, Başvuru No: 2014/3986, 02/04/2014) ve YouTube (Youtube Llc Corporation Company ve diğerleri (Genel Kurul), Başvuru No: 2014/4705, 29/5/2014) için Anayasa Mahkemesine ve ayrıca YouTube için AİHM’e gitmiş (Cengiz, Akdeniz ve Altıparmak/Türkiye, B.No. 48226/10, 14027/11, 01.12.2015) ve her üç başvuruda da ifade özgürlüğümüzün ihlaline karar verilmişti.
İtirazlarda Wikipedia Ansiklopedi Platformu’nun tamamen erişime engellenmesinin bu platformun milyonlarca kullanıcısının, hem erişimin engellenmesi uygulaması öncesinde bu platformda yer alan bilgilere hem de engelleme tarihi olan 29.04.2017 tarihinden sonra yüklenen ve paylaşılan milyonlarca içeriğe erişimlerinin engellendiği belirtilmişti. Bu makalenin yazarları tarafından verilen dilekçede, Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nce verilen erişim engelleme kararının usul ve yasaya aykırı verildiği ve Wikipedia Platformu’ndan kaldırılması talep edilen içeriklerle 8/A maddesinin arasında bir illiyet bağı oluşmadığı iddia edilmiş ve süregelen bir bilgiye erişim ve ifade özgürlüğü ihlali oluştuğu için itirazın ‘öncelikli‘ olarak değerlendirilmesi talep edilmişti.
Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği itirazları 04.05.2017 tarihli ve 2017/3150 Değişik İş sayılı kararıyla reddederek 29.04.2017 tarih ve 2017/2956 Değişik İş sayılı kararının düzeltilmesini gerektirecek bir husus olmadığına karar verirken ‘konuya ilişkin temel hukuk metinleri’ sıralanmıştı. 20 Temmuz 2016’da ‘Olağanüstü Hal’ ilan edildiği belirtilerek, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 15/2 maddesine atıfla Sözleşme’nin 10. maddesi ile koruma altına alınan ifade özgürlüğünün ‘askıya alınabilecek‘ haklardan olduğu değerlendirmesi yapılmıştır.
Hakimliğin bu ek kararında, ayrıca, yukarıda belirtilen ve ilk kararda yer alan engelleme konusu içeriklerle ilgili şu ifadelere yer verilmiştir: “Türkiye Cumhuriyeti devletinin, Suriye’de yaşanan iç savaşı başlatanlardan olduğu, terör örgütlerini desteklediği, silah yardımında bulunduğu gibi uluslararası platformda ve ülke içerisinde saygınlık ve itibarını zedeleyecek, terörü destekleyen bir devlet olduğu izlenimi verecek derecede haksız nitelikte saldırının bulunduğu anlaşılmıştır.”
Hakimlik, ayrıca, “Türkiye Cumhuriyeti devleti Başbakanlığınca, Bilişim Teknolojileri Kurumuna başvurulmuş, ancak talebe konu URL adreslerinin şifreli olması nedeniyle teknik olarak erişimin engellenmesi mümkün bulunmadığından, internet sitesinin tamamına yönelik erişimin engellenmesi kararı verilmiş, hakimliğimizce de bu karar yerinde bulunduğundan onaylanmıştır. Verilen kararda, internet sitesine tümden erişimin engellenmesinin geçici olduğu, belirtilen iki URL adresine www.wikipedia.org yetkilileri tarafından erişim engelinin konulması halinde kaldırılması gerektiği vurgulanmıştır” açıklamasını yaparak kararında düzeltilecek bir husus bulunmadığından, itirazın reddine karar vermişti.
Ankara 2. Sulh Ceza Hakimliği ise Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nin kararını 07.05.2017 tarihinde 2017/3172 Değişik İş sayılı kararı ile onamıştı. Gerekçesiz kararda, sadece, ‘Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nin 2017/3150 Değişik İş sayılı kararında herhangi bir isabetsizlik bulunmadığı anlaşıldığından’ itirazın reddine karar verildiği belirtilmişti. Tek cümlelik bu karar kesin hükmünde verildiği için gerek Wikipedia gerekse kullanıcı sıfatıyla Akdeniz & Altıparmak tarafından Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurular yapılmıştır.
8/A siyasi sansür mekanizması
8/A maddesi kapsamındaki kararlar genellikle Kürt ve sol haber sitelerini olduğu kadar pek çok Kürt gazeteci, aktivist ve muhaliflerle bağlantılı sosyal medya hesaplarını ve içeriklerini hedeflemektedir. 22 Temmuz 2015 tarihinden bugüne kadar 10 farklı Ankara sulh ceza hakimliğince içlerinde yaklaşık 2 bin internet sitesi, 3 bin Twitter hesabı, 2 bin 200 tweet ve 660 haberin bulunduğu 11 binden fazla internet adresinin olduğu 363 farklı 8/A kararı verilmiştir.
Bu kararlar kapsamında Dicle Haber Ajansı, Azadiya Welat, Özgür Gündem, Rudaw, RojNews, ANF, Jin News haber siteleri düzenli olarak Türkiye’de erişime engellenirken Sendika.org ve SiyasiHaber.org da defalarca erişime engellenmiştir. Benzer şekilde 8/A maddesi kapsamında düzenli olarak Türkiye’nin askeri operasyonlarına ilişkin haberler ve içerikler de erişime engellenmektedir.
Hukuksuzluk zincirinin mağdurlarından biri
Dolayısıyla, hükümet karşıtı içeriklerin ve haber sitelerinin engellenmesi rutin bir aktiviteye dönüşmüşken Wikipedia da bu hukuksuzluk zincirinin en bilinen mağdurlarından biridir. Platformun engellenmesiyle nasıl milli güvenliğin ve kamu düzeninin korunduğu veya suç işlenmesinin önlendiği de belirsizdir. Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği kararında sadece ‘Suriye İç Savaşı’na yabancı müdahalesi’ (Foreign involvement in the Syrian Civil War) ve ‘Devlet destekli terörizm’ (State-sponsored terrorism) içerikleri sebep gösterilmiştir. Ancak sadece Türkiye’yle ilgili olmayan bu iki İngilizce içeriğin yayınlanması ile hangi kişilerin ve hangi şekilde yaşam haklarının ihlal edildiği, can ve mal güvenliklerinin tehlikeye atıldığı veya hangi suçun önlenmesinin amaçlandığı ve hangi biçimde milli güvenliğinin tehlikeye düşmüş olduğu veya kamu düzeninin bozulduğu ve aylar önce yazılmış bu İngilizce içeriklerin engellenmesi için neden ‘gecikmesinde sakınca bulunan haller’ olduğu konularına ilişkin herhangi bir açıklama, tespit ve gerekçe belirtilmemiştir. Kaldı ki kararda hangi Wikipedia içeriğinin, hangi biçimde kararda belirtildiği üzere ‘terörü övdüğü, şiddet ve suça teşvik ettiği’ de hiçbir biçimde açıklanmamıştır.
AYM iki yıl sekiz ay sonra ihlal kararı verdi
Wikipedia’yı erişime engellemenin terörle mücadeleye hiçbir katkısı olmadığı ortadayken AYM ihlal kararını vermek için tam iki yıl sekiz ay beklemiştir. Neden beklediğini ise bugün açıkladığı ve 10-6 oy çokluğu ile ifade özgürlüğünün ihlaline hükmettiği kararında muhtemelen açıklamayacaktır. Bu açıklamayı bu makale ile yapmak zorunlu hale gelmiştir.
Öncelikle aynı AYM Twitter’la ilgili kararını 10 gün içinde, YouTube’la ilgili kararını ise 45 günde öncelikli olarak değerlendirirken İçtüzüğü’nün 71. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca başvurular hakkında ivedilikle karar verilmesini gerekli görmüştü.
Bunun sebebini ise Twitter kararında, “Ülkemizde milyonlarca kullanıcısı olan bir sosyal paylaşım sitesine erişimin engellenmesinin bu kişilerin demokratik toplumun temellerinden olan ifade özgürlüğünü sınırlayıcı etkisi dikkate alındığında, bu tür sınırlamaların hukuka uygunluğunun acilen denetlenmesi ve hukuka aykırılık tespiti halinde sınırlamanın hemen kaldırılması demokratik hukuk devleti ilkesinden kaynaklanan bir zorunluluktur” (paragraf 26) şeklinde açıklamıştı. Wikipedia için de benzer bir değerlendirmenin yapılıp, başvurunun ivedilikle incelenmesi gerekirken AYM iki yıl sekiz ay beklemiştir.
İkinci nedeni girişte ifade ettik. AYM, Türkiye ve Avrupa Konseyi arasında siyasi bir krize dönüşmesini engellemek, krizi çözmek için bugün ihlal kararı verdi. Bundan sonraki süreçte AİHM’in acilen karar verme ihtimali ortadan kalktı, üç-beş sonra vereceği ihlal kararından da ancak bizim gibi hukukçular haberdar olacaktır.
Üçüncüsü, Barış için Akademisyenler kararında olduğu gibi Anayasa Mahkemesi Wikipedia kararını da oyçokluğuyla verdi. Dolayısıyla, tüm üyeler ihlal kararını uygun görmemiş oldu. Her ne kadar gerekçeli kararı görmeden bu makale kaleme alınmış olsa dahi, Wikipedia’nın terör destekçisi olduğunu ve milli güvenlik ve kamu düzenini sarsacak derecede yayınlar içerdiğini düşünen yüksek mahkeme yargıçlarımız mevcut.
Sonuç?
Bilgi medeniyeti Türkiye’den İfade Özgürlüğü Derneği verilerine göre Kasım 2019 sonu itibarıyla tam 288 bin 310 websitesi erişime engellidir. Engelli Web 2018 raporunda gösterildiği üzere Türkiye’deki İnternet sansür uygulamaları çarpıcı seviyelere ulaşmıştır. 5651 sayılı Yasa ile yaşamaya başladığımız 13’üncü yıla girerken, devletin karmaşık İnternet Sansür Mekanizması daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam etmektedir. AYM ise ara sıra güzel kararlar vermeye devam edecektir. Bu kararlarını ise her yıl ortalama 12 bin erişim engelleme kararı veren sulh ceza hakimlikleri uygulamamaya devam edecektir. Sonuç şimdilik Wikipedia kararına rağmen değişmeyecektir.