Sıcak hava dalgası sel, deprem ve fırtınadan sonra en sık görülen afet türü. Aşırı sıcakta, vücut ısısı 10-15 dakikada 40-41°C üstüne çıkabiliyor. Yüksek sıcaklık ve nemin bir araya gelmesi, buharlaşmaya engel oluyor ve insan vücudu normal sıcaklık değerlerini korumak için daha çok çaba sarf ediyor. Sıcak dalgasıyla baş edebilmek için bazı önlemler almak gerekiyor.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalının bilgi notlarından hazırladığımız 9 soru ve yanıtta aşırı sıcağın üstesinden gelmenin ipuçları veriyoruz:
1. Sıcak hava dalgası nedir?
Yaşanılan coğrafi bölgenin iklimsel özelliklerine göre farklı bölgelerde, farklı sıcaklık ve nem değerleri sıcak hava dalgası olarak kabul ediliyor.
Sıcak hava dalgası, günlük sıcaklığın ardı ardına beş gün rekor kırmasına deniyor..
Bununla beraber, ülkeler kendi coğrafi ve iklim özelliklerine göre sıcak hava dalgasını tanımlıyor. Ülkemizde günlük en yüksek sıcaklığın, uzun yıllar ortalama en yüksek sıcaklığın 3-5 derece üzerinde gerçekleşmesi, sıcak hava dalgası olarak tanımlanıyor.
2. Sıcak hava dalgaları neden giderek daha sık görülüyor?
Küresel ısınma ve buna bağlı iklim değişikliklerinde artış, sıcak hava dalgalarına neden oluyor. Sağlık için tehlike oluşturan bu gibi uç sıcaklık değerleri sadece görülme sıklığı bakımından değil, yoğunluk ve süre bakımından da artış eğiliminde.
3. Kentlerde mi yaşayanlar, kırsaldakiler mi büyük risk altında?
Kentte yaşayanlar, kırsalda yaşayanlara göre daha uzun süre sıcak hava dalgasına maruz kalacaklarından daha fazla risk altında olabilir.
Ayrıca, asfalt ve beton daha uzun süre etrafa sıcaklık vereceği için ‘kent sıcak adası etkisi’ olarak sıcaklığı etrafa gece boyu yayar. Kentlerde yüksek oranda salınan karbon gazları da sıcaklığı artıran faktörlerden.
Üstüne plansız ve aşırı yapılaşmayla hava koridorları da kapanınca kentler çevrelerindeki kırsaldan 2 ila 4 santigrat derece daha sıcak oluyor.
4. Ölümlere nasıl yol açıyor?
Vücut sıcaklığının 40 santigrat derece ve üzerine çıkması halinde, bilinç bulanıklığı ve uyku hali ile kendini gösteren sıcak çarpması durumu, tehlikeli sonuçlara yol açabilen bir sağlık sorunu. Sıcak hava dalgaları, sıcak yorgunluğu ve sıcak çarpması dışında dolaylı etkileriyle de mevcut hastalıklarda alevlenmelere neden oluyor ve ölümlerde artış görülebiliyor.
Örneğin Fransa’da 2003 Ağustos’da meydana gelen sıcak hava dalgasının 14 bin 800 kişinin ölümüyle ilişkili olduğu düşünülüyor. Sıcaklığın süresi ve şiddeti ile hava kirliliği, kötü yaşam koşulları ve mesleği gereği sıcak ortamda çalışma koşulları bireylerin aşırı sıcaklardan etkilenmesinde önemli rol oynar.
5. Vücut sıcakla nasıl baş eder?
Sıcaklığın vücut ve sağlık üzerine etkilerini belirleyen birçok faktör var. İnsan vücudu normal şartlar altında sıcaklığı etkin şekilde, belli bir aralıkta tutar.
Sıcak havalarda terleme yoluyla vücut sıcaklığı düşürülür. Fakat yüksek nem düzeylerinde buharlaşma azalacağı için terleme zorlaşır. Vücudun sıcaklığı belli aralıkta tutmasının güçleşmesi ‘sıcak stresi’ olarak adlandırılan bir duruma yol açar.
6. Kimler daha fazla etkileniyor?
Sıcak hava ilişkili hastalıklar, yüksek sıcaklığa maruz kalanlar veya kendi yaşına ve beden sağlığına göre daha fazla bedensel aktivite yapanlarda görülür. Yaşlılar, çocuklar, bebekler, kronik hastalığı olanlar, belli ilaçları kullananlar, engelli bireyler, açık havada çalışanlar ve kentsel bölgede yaşayanlar aşırı sıcaklardan daha fazla etkilenir.
7. Aşırı sıcak havalar, hangi sağlık sorunlarına zemin hazırlar?
Aşırı sıcak havalarla ilişkili olarak belli sağlık sorunları görülüyor. Sıcak lekeleri, sıcak baygınlığı ve sıcak krampları daha hafif, sıcak bitkinliği ve sıcak çarpması daha ciddi sağlık sorunları:
*Sıcak lekeleri aşırı sıcak havalara bağlı ter bezi kanallarının tıkanmasıyla görülen bir enfeksiyon.
*Sıcak baygınlığı özellikle cilt ve alt ekstremitelerde kanın birikimine bağlı geçici dolaşım yetersizliği.
*Sıcak krampları genellikle karın, kol ve bacaklarda görülen, mineral ve su kaybından kaynaklanır. Sıcak krampları yeterli sıvı alınmadan aşırı sıcak havaya uzun süre maruz kalmakla oluşur. Bu durum genellikle fiziksel güç isteyen işlerde çalışan ya da açık hava sporlarıyla uğraşanlarda görülüyor.
*Sıcak bitkinliği acil tıbbi müdahale gerektiren ciddi bir hastalık. Birkaç gün yeterli sıvı alınmaksızın, aşırı sıcaklara maruz kalınca gelişebilir. Hastada baş dönmesi, yorgunluk ve bitkinlik görülür.
*Sıcak çarpması (hipertermi) ise aşırı sıcak havalarla ilişkili en ciddi tıbbi durum. Sıcak çarpmasında vücut, sıcaklık düzenleme yetisini kaybeder ve aniden vücut sıcaklığı 41ᵒC’nin üstüne yükselir. Mental değişiklikler, uyku hali ve bilinç kaybıyla seyrederek ölüme sebep olabilir. Öncesinde sıcak krampları ve sıcak yorgunluğu ile birlikte görülebileceği gibi ani şekilde de gelişebilir.
Baş dönmesi, bitkinlik, kaygı, yoğun susama hissi ya da baş ağrısı varsa mümkün olduğunca serin bir yere geçerek vücut sıcaklığı ölçülmelidir. Su ya da meyve suyu içilmeli. Bilinç bulanıklığıyla birlikte cildinin sıcak ve kuru olduğu fark edilen hastalar için hemen ambulans çağrılmalı. Yardım için beklerken hasta serin bir yere alınmalı, sırt üstü yatırılmalı, ayakları kaldırılmalı ve hastanın üstündeki kıyafetler çıkarılmalı, ıslak bir havlu ya da sprey yardımıyla hastanın vücut sıcaklığı düşürülmeye çalışılmalı.
8. Sıcak hava dalgalarından korunmak için ne yapılabilir?
*Hava durumu yayınları takip edilerek hava durumundaki değişikliklerden haberdar olunmalı.
*Sadece beklenen sıcaklık değerleri değil, nem ile birlikte değerlendirildiği zaman hissedilecek sıcaklık değerleri de dikkate alınmalı.
*Susamayı beklemeden bol miktarda sıvı tüketilmeli. Eğer sıvı kısıtlaması gerektirecek bir hastalık varsa sıcak hava dalgası durumunda ne kadar sıvı tüketebileceği hekime danışılmalı.
*Alkollü, şekerli veya kafein içeren içecekleri tüketmekten kaçınılmalı.
*Açık renkli ve bol giysiler tercih edilmeli.
*Park halindeki araç içinde beklenilmemeli, çocuklar ve evcil hayvanlar araç içinde asla bırakılmamalıdır. Araba içindeki sıcaklı hızla tehlikeli düzeylere çıkabilir. Örneğin dış ortam sıcaklığı 27ᵒC dereceyken, arabanın içi 20 dakikada 43ᵒC, 40 dakikada 48ᵒC, bir saatte 50ᵒC’yi bulabilir.
*Risk grubundaki kişiler (çocuklar, süt çocukları, 65 yaş ve üstü kişiler, kronik hastalığı ve/veya yeti yitimi olanlar) sıcak ilişkili hastalıkların belirtileri yönünden gün içinde kontrol edilmeli.
*Gerekmedikçe dışarı çıkmamaya ve klimalı alanlarda bulunmaya özen gösterilmelidir.
9. Dışarı çıkması gerekenler hangi önlemleri alabilir?
*Mümkün olduğunca dışarı çıkılmaması. Çıkılacaksa, 11.00-16.00 saatlerinden önce ve sonrası terci h edilmeli.
*Egzersizler mümkün olduğunca kısıtlanmalı.
*Gölge alanlarda sık sık dinlenilmeli.
*Güneş gözlüğü ve koruma faktörü 15 ve üzerinde etkili güneş kremi ile güneşten korunmalıdır.
*Merkezi soğutma sistemi olan kütüphane, alışveriş merkezi gibi alanlar bu dönemde tercih edilecek alanlar olmalıdır.
*İnce ve doğal malzemeden yapılmış ve bol kıyafetler giyilmeli.
*Şapka ve güneş gözlüğü kullanılmalı.