“İki aydır ev arıyordum ama artık yıldım… Emlakçıya söylediğim kriterler 4-6 bin lira arası, 1+1, 2+1 daireler. Emlakçılar bana gülüyorlar, böyle bir ev yok diye…” Bu sözler İstanbul’da asgari ücretin üstünde bir limite ev arayıp bulamayan genç bir kadına ait.
Reuters’a konuşan Ceren Tabak (27) İstanbul’da asgari ücret ve primle çalışan bir yoga hocası. İstinye’deki evinden taşınmayı planlayan Tabak, tek başına kirasını karşılayamayacağını ve ancak bir arkadaşıyla ortak eve çıkabileceğini belirtiyor: “Bu kira seviyelerini karşılayabilmek için sadece evde durup başka hiçbir şeye para harcamamam gerekiyor. Asgari ücret 4 bin 200 lira civarında. Mümkün değil.”
Tüketici enflasyonu martta yüzde 61 artışla son 20 yılın en yüksek seviyesine ulaşırken TÜİK’e göre kiralardaki yıllık artış oranıysa yüzde 19,7 oldu.
TÜFE üzerinde yüzde 4,44 ile en yüksek ağırlığa sahip ikinci kalem konumundaki kiraların Türkiye genelindeki ortalaması da TÜİK verilerine göre 1,381 lira.
Ancak kiralık ilanları üzerinden yapılan hesaplamalar ve sektör temsilcileri kira artış oranlarının İstanbul ve Ankara başta olmak üzere yıllık yüzde 100’ün üstüne çıktığına işaret ediyor. Büyükşehirlerdeki kira ortalamaları da asgari ücretin çoktan üstüne çıkmış durumda.
Emlak portalı Emlakjet’in CEO’su Tolga İdikat, emlak ilanlarından oluşan veri tabanları üzerinden elde ettikleri verilere göre, martta Türkiye genelinde yıllık kira artış oranının yüzde 95,48, kira ortalamasınınsa 3 bin 746 lira olduğunu belirtti.
İstanbul’da ortamala kira 6 bin 116 lira
İdikat, İstanbul özelindeyse ortalama kira bedelinin 6 bin 116 liraya , yıllık artış oranının da yüzde 133’e çıktığına dikkat çekti.
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) sahibinden.com verileri üzerinden yaptığı son ölçümlemeye göreyse şubat itibariyle Türkiye genelinde ortalama kiralık konut fiyatlarındaki artış yüzde 84,2 seviyesinde.
BETAM, yıllık kira artış oranını İstanbul’da yüzde 112,3, Ankara’daysa yüzde 106,7 olarak ölçüyor.
‘Akrabam gelecek çıkın’
Sert yükselen kiralar özellikle yeni kiracılar için daha yıpratıcı olsa da, evlerini daha yüksek fiyattan kiraya vermek isteyen ev sahipleri nedeniyle evlerini boşaltmak zorunda kalan çok sayıda kiracı da zor durumda.
Ev sahibinin evden çıkmasını istediği kiracılardan biri de İstanbul Çekmeköy’de oturan halkla ilişkiler uzmanı Ayfer Aydın (46).
“Daha eylülde kiraya zam yapmıştık. Ocakta ev sahibi ‘Akrabam gelecek, çıkın‘ demeye başladı” diyen Aydın, ev sahibinin yeğeninin geleceğini belirtip evi boşaltmalarını istediğini söyledi.
Aydın içinde bulundukları durumu şöyle anlattı: “3+1 dairemiz için 2 bin 500 lira ödüyorduk. Taşınmak için başka ev baktık ancak 7-8 bin liranın altında kiralık ev yok. Fiyatlar aldı başını gitti. Hesapladığımızda aylık gelirimizin yaklaşık altıda birini kiraya harcıyorduk. Ancak şu anda bu fiyatlar maaş zamlarımıza rağmen gelirimizin üçte birden fazlasının kiraya gitmesi demek.”
Emlakjet’ten İdikat da portal veri tabanındaki karşılaştırmanın Aydın’ın anlattıklarıyla örtüştüğünü söylüyor: “2020’de hanehalkı gelirinin ortalama yüzde 47’si kiraya giderken, şu anda bunun yüzde 61’e çıktı.”
CHP İstanbul Milletvekili Özgür Karabat dün Twitter paylaşımında önlem alınmadığı takdirde kiralık ve satılık konut fiyatlarının kısa sürede iki katına çıkacağı uyarısında bulunarak “Barınma kaosuna adım adım gidiyoruz” dedi.
Kiralar neden artıyor?
Sektör temsilcilerine göre, kiralık konut fiyatlarındaki artışta enflasyonun yanısıra emlak piyasasındaki arz-talep dengesizliği, dolardaki yükseliş ve başta Suriyeliler olmak üzere milyonlarca göçmenin yarattığı ilave konut ihtiyacı etkili oluyor.
‘Kimse kiralayacak ev bulamıyor’
İstanbul Darüşafaka’da emlakçılık yapan Tamer Güngör şunları söyledi: “Şu anda arz az, talep fazla. Bunun nedeni pandemiyle ertelenen kira talebinin artması. Pandemide inşaatlar da durdu. İki yıldır insanlar evlenmeyi, taşınmayı erteledi. Ev alanlar da kiraya vermek yerine kendileri taşınıyor. Kimse kiralayacak ev bulamıyor. Bulunca da fiyata razı oluyorlar. Mecbur kalıyorlar.”
İdikat da piyasadaki arz-talep dengesizliğine işaret ederek, “Tüm emlak portallarında listelenen kiralık ilan sayısı yüzde 38 düşmüş. Ama kiralık arayışı yüzde 31 artmış. Kiralık arzı çok az, bu da kira fiyatlarını artırıyor” dedi.
Türkiye’de yaklaşık üç yıldır ciddi bir konut arzı sorunu olduğunu belirten İdikat sözlerini şöyle sürdürdü: “Türkiye’de her yıl 1 milyon yeni konut ihtiyacı var. Fakat üç yıldır piyasaya giren yeni konut 500 bin civarında seyrediyor. Pandemi sebebiyle belirsizlik oluştu, kapanmaların da etkisiyle inşaatlar yapılamadı. Sonrasındaysa dolardaki artışla maliyetler uçtu, firmalar yeni proje yapmak istemiyor.”
İdikat, Suriyeliler başta olmak üzere göçmen nüfusun 700-800 bin civarı ilave konut talebi yarattığını, bunun da arz-talep dengesizliğini daha da artırdığını söyledi.
Dolardaki yükseliş
Kira artışlarında etkili bir diğer unsurun da dolardaki yükseliş olduğunu belirten İdikat durumu şöyle özetledi: “Kiralardaki artış trendi aslında yazdan beri var. Ama bunu daha da tetikleyen dolardaki artış. Enflasyon zaten her şeyi etkiliyor. Ama özellikle doların 14 liraya oturduğu aralıktan beri kiralar daha da arttı. Çünkü yatırımcı malını diğer yatırım enstümanlarıyla karşılaştırır. Gayrimenkule yatırım yapanlar da onu dolarla karşılaştırıp gelirini maksimize etmeye çalışıyor.”
‘Kira fiyatlarında yön yukarı’
Gedik Yatırım Ekonomisti Serkan Gönençler de para politikasının etkilerine işaret ederek “Para politikasındaki bütün bu anomali konut fiyatları başta olmak üzere her şeyi bozuyor. Hem kuru bozuyor, hem insanları getiri arayışına itiyor… Dolayısıyla bence maalesef ev fiyatlarında da kira fiyatlarında da yön yukarı gibi duruyor” dedi.
Kiralardaki artış trendinin sürmesini beklediklerini belirten İdikat da, konut üretimiyle ilgili yapısal çözümler gerektiğini, o halde bile sorunun çözülmesinin üç-dört yılı bulabileceğini söyledi.
‘Bazen ev olsaydım diyorum’
Samsun’da yaşayan ve adının açıklanmasını istemeyen bir akademisyen, “Çevremde pek çok kişi yüzde 40’ın üzerinde zam istenerek ‘Zaten taşınsan bir sürü masrafın olacak’ diye ikna edilmeye çalışıldı ki burası küçük bir şehir, kiralar görece daha ucuz. Ama ev sahiplerinin çoğu tok satıcı, boş da kalsa daha düşüğe kiralamıyor” dedi ve ekledi: “Bazen insan olacağıma araba, ev falan olsaydım diyorum. Bir ev benden daha fazla kazanabiliyor, düşünsenize.”