KEMAL GÖKTAŞ
kemalgoktas@diken.com.tr
@kemalgoktas
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Cumhuriyet gazetesi yöneticileri ve Cumhuriyet Vakfı çalışanlarının tutuklu yargılanıp hapis cezasına mahkum edildiği davada ‘ifade özgürlüğü’ ve ‘özgürlük ve güvenlik hakları’nın ihlal edildiğine karar verdi. Karar oybirliğiyle alındı. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) ‘tutukluluk kararına yapılan itirazın bir mahkeme tarafından ivedilikle incelenmesi hakkı’ ve ‘haklara getirilecek kısıtlamaların sınırlanması’nda ihlâl olmadığına ise oy çokluğuyla karar verdi. Bu iki hakkın da ihlal edildiğini savunan Litvanyalı yargıç Egidijus Kuris, Pink Floyd ve Bob Dylan’ın şarkı sözleri ve yazar Ece Temelkuran’ın kitabına atıfta bulunduğu karşı oy yazısında Türkiye’ye sert eleştiriler yöneltti.
Haber ve yazılar ‘aklandı’
Halen Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nda nihai karar için bekleyen Cumhuriyet davasında AİHM 2. Bölümü kararını açıkladı. Kararda ‘Cumhuriyet gazetesinin hükümet politikalarını eleştiren yazılar ve sosyal medyadaki paylaşımları’yla ilgili olarak PKK ve ‘FETÖ’ye yardım suçlamasıyla açılan davaya ilişkin şu değerlendirmeler yapıldı:
– Yerel mahkemenin başvuranların tutukluluğuna hükmeden kararları, kanunda aranan makul şüphe kriterine aykırıydı.
– Başvuranların cezai olarak sorumlu tutulduğu fiiller, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne göre özgürlüklerinin kullanılması anlamına gelen ve siyasi alanda şiddet kullanımını desteklemeyen veya savunmayan yazılardan oluşuyordu.
– Başvuranların gazetecilik faaliyetlerinden dolayı tutuklu yargılanması özgürlüklerini ihlal etmiştir. Tutuklama kararı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda tutuklama kararı verilmesi için aranan koşullara da aykırıdır.
Kritik maddeden ihlal çıkmadı
AİHM, Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) tutukluluğa ilişkin başvuruyu geç karara bağlaması ve Cumhuriyet gazetesine yönelik davanın ‘hakların kısıtlanması’nın sınırlarını düzenleyen AİHS’nin 18’inci maddesine aykırı olmadığına karar verdi.
Kararda “Temmuz 2016’dan Temmuz 2018’e kadar yürürlükte olan olağanüstü hal süresince AYM’nin istisnai dava yükü ve ulusal makamlar tarafından bu mahkemenin birikmiş iş yükü sorununu çözmek için alınan tedbirler de dikkate alınmalıdır” dendi.
AİHM daha önce Selahattin Demirtaş’ın başvurusunda ihlal kararı verdiği aynı maddenin Cumhuriyet davasında ihlal edilmediğine hükmetti. Tutuklamaların arkasında hakların kısıtlanması dışında gizli bir amaç bulunduğuna dair yeterli veri olmadığı savunularak “AİHM, başvuranların tutukluluğunun AİHS tarafından öngörülmeyen ve davanın temel bir yönünü temsil eden bir amaca hizmet ettiğini tespit etmemiştir” dendi.
Yüksel ‘farklı gerekçe’ yazdı
AİHM’in ihlal kararları oybirliğiyle alınırken Türkiyeli yargıç Saadet Yüksel, AİHM’in tutuklamaların kanunun aradığı şartlara uymadığı tespitine farklı gerekçelerle katıldığını belirten bir karşı görüş yazdı.
Pink Floyd, Bob Dylan, Ece Temelkuran…
AİHM’in Litvanyalı yargıcı Egidijus Kuris ise AİHM’in 18’inci maddeden de ihlal kararı vermesi gerektiği görüşüyle karşı oy yazdı.
Kuris, özellikle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhuriyet davası başta olmak üzere yargı kararlarına ilişkin sözlerini hatırlatarak yargının ‘Cumhuriyet’e yönelik meşru olmayan bir amaçla hareket ettiğini’ savundu. Kuris, AİHM kararında Cumhuriyet davasının sadece başvuranlar üzerinde değil, diğer gazeteciler üzerinde de ‘otosansür iklimi yarattığı’na ilişkin tespitine rağmen 18’inci maddeden ihlal kararı vermemesini eleştirirken Pink Floyd’un ‘The Wall’ adlı şarkısında geçen “Sonuçta, bu da duvardaki başka bir tuğla” dizesini alıntıladı.
Litvanyalı yargıç, ayrıca Erdoğan’ın AYMi kararlarını tanımayacağına ilişkin çeşitli açıklamalarını da hatırlatarak bu sözlerin bir anayasa hukuku profesörünün bir panelde ettiği sözler gibi muamele göremeyeceğini belirtti ve bu kez de Bob Dylan’ın “You don’t need a weatherman to know which way the wind blows” (Rüzgarın yönünü anlamak için meteoroloji uzmanına ihtiyaç duymazsın) dizesini alıntıladı.
Kuris ayrıca yazar Ece Temelkuran’ın Erdoğan’ın mahkeme kararlarını sadece muhalifleri tutukladığı zaman saygıyla karşıladığına ilişkin ‘Bir Ülke Nasıl Kaybedilir? 7 Adımda Demokrasiden Diktatörlüğe’ kitabından alıntı yaptı.
Yargıtay, AİHM kararına uyacak mı?
Cumhuriyet gazetesi yöneticileri ve yazarları Akın Atalay, Murat Sabuncu, Bülent Utku, Önder Çelik, Musa Kart, Hakan Karasinir, Mustafa Kemal Güngör, Güray Öz’ün yargılandığı davada verilen mahkumiyet kararları Yargıtay’ca bozulmuş, ancak yerel mahkeme kararında direnmişti. Dosya nihai kararın verilmesi için Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nda bekliyor. Genel kurulun AİHM’in yaptığı tespitler doğrultusunda yargılamaya konu haber ve yazıların ifade özgürlüğü sınırları içinde kaldığı görüşüne katılması durumunda beraat kararı vermesi gerekecek.