EFE SÖNMEZ
Türkiye’de yaşayan Romanların anlatıldığı ‘Buçuk’ belgeselinin yönetmenlerinden Elmas Arus, kentsel dönüşüm ve geleneksel mesleklerini kaybetmeleri nedeniyle Roman toplumunun yoksullaştığını söyledi.
Fotoğraflar: Funda Tekin
Hrant Dink Vakfı’na bağlı Asulis Laboratuvarı’nın dün Havak Salonu’nda düzenlediği etkinlikte, Elmas Arus ve Haluk Arus’un yönetmenliğini üstlendiği ‘Buçuk’ belgeselinin gösterimi yapıldı.
Gösterimin ardından düzenlenen söyleşide konuşan Elmas Arus, üniversite yıllarında Romanları topluma daha iyi anlatabilmek adına arkadaşlarıyla birlikte gönüllülük esasına dayalı olarak belgesel çalışmalarına başladıklarını söyledi.
Çekimlere başlarken Roman toplumu hakkında yeterli akademik bilgi olmadığından bahseden Arus, daha çok ailesinin yönlendirmesiyle ülkenin çeşitli bölgelerine gittiklerini anlattı.
Kentsel dönüşümün Romanlara etkisi
Yapımı dokuz yıl süren belgeselin çekimlerine başladıkları zaman, 2001-2009 yıllarında da Romanlara yönelik ayrımcılık olduğunu ifade eden Arus, ayrımcılığa rağmen Romanların mesleklerini sürdürdükleri için daha fazla yoksullaşmadıklarını anlattı.
Arus, 2009’dan itibaren farklı bir sürece tanıklık ettiklerini belirterek, şunları kaydetti: “Geleneksel meslekler yok olmaya, kentleşmeyle birlikte de Roman mahalleleri kentin içinde kalmaya başladı. Kentsel dönüşüm 2000’lerin ortalarında Romanların hayatına girdi ve başka bir yoksulluk kapısı açmaya başladı. Toplum daha da yoksullaştı. Türkiye’nin hemen her yerindeki Roman grupları çöp toplayıcısı haline geldi. Gözlemlemek zor oldu, mesleklerin bittiğini biz de çok geç fark ettik. Yerine koyacak bir şey de yok. Yetenekler geliştirilmedi, meslekler yaşatılamadı çünkü yapılan meslekler toplumda kâr getiren meslekler değildi.”
‘Romanların yoksulluğu katmerlendi’
‘Roman açılımı’ sürecinde tüm Romanların motive olduğunu ve desteklediklerini ifade eden Arus, o zaman verilen ‘büyük vaatler’in yerine getirilmemesinin hayal kırıklığı yarattığını kaydetti.
‘Kırılgan ve görünmeyen bir topluluk’ olduğunu söylediği Romanların açılım süreciyle görünür kılındığını dile getiren Arus, “Sen devlet olarak o topluluğu gösteriyorsan, onu güçlendirmek zorundasın. Aksi takdirde toplumun diğer kesimi tarafından hedef haline getirebilirsin” dedi.
Arus, örnek olarak Selendi olaylarını, Denizli’de engelli bir Roman gencinin bıçaklanmasını ve Bursa’da İznik ile Orhangazi ilçelerinde Roman mahallelerinin yakılmasını gösterdi.
‘Romanlarla ilgili 2020’ye kadar bir ‘eylem’ ortaya konmasını öngören’ Roman Strateji Eylem Planı’na sözü getiren Arus, “Eyleme geçilmediği için herhangi bir geri dönüş yok. Romanların yoksulluğu katmerlendi. Toplumsal ayrımclık net bir şekilde ortaya kondu” diye konuştu.
Belediye başkanı: Çingeneler görüntü kirliliği yaratıyor
Belgeseli hazırlarken konuştuğu Romanların kendisine “Bizi başbakan-cumhurbaşkanı duyacak mı” diye sorduğunu aktaran Arus, Yalova’da tanık olduğu bir olayı anlattı: “Yalova’nın yerli Romanları aslında demircilik ve kalaycılıkla uğraşıyor. Toplumun çok saygı gösterdiği bir grup. Meslekler bitiyor ve çöp toplamaya başlıyorlar. Belediye başkanı da ‘Bu Çingeneler görüntü kirliliği yapıyor, gündüz asla sokağa çıkmayacaklar’ diyor. Sonra evlerini, çadırlarını, barakalarını yıkıyor. Romanlar şafağa kadar hurdayı topluyorlar, alışveriş de yapamıyorlar, çöpten topluyorlar tüm yiyeceklerini. Tercih mi, mecburiyet mi? Tabi ki mecburiyet.”
‘Bu topraklarda herkesin bir yarası var’
“Bu topraklarda herkesin bir yarası var” diyen Arus, belgesel ekibinde yer alan Kürt, Alevi ve Ermeni arkadaşlarının belgeselle birlikte ‘aslında kendi yaralarını da sarmak istediklerini’ kaydeti.
Arus, Roman toplumunun neredeyse tümünün şu an yerleşik hayata geçtiğini aktararak, son 10 yıldır da eğitim konusunun toplum içinde önemli yer tuttuğunu anlattı.
‘Buçuk’ ne anlatıyor?
Çekimleri dokuz yıl süren ve 2010’da gösterime giren Buçuk belgeseli için 38 kentte 400 mahallede Romanlarla görüşüldü.
Belgesel, Türkiye’nin her bölgesindeki Romlar, Lomlar ve Domların yaşamlarını, kültürel farklılıklarını, sosyal düzenlerini, geleneklerini ve kendi aralarındaki çelişkilerini, sosyal, kültürel ve ekonomik açmazlarını anlatıyor.
