SEÇİL TÜRKKAN
secilturkkan@gmail.com/@secilturkkan
Kanun hükmünde kararnameler (KHK) hızla ve sayfalarca hazırlanırken, salı gecesi çıkan KHK’da göze çarpan ayrıntı bir şey anlatıyor: ‘Öğrenci statüsü iade edilen biri’, aslında araştırmacı olduğunu ve statüsünde ‘karışıklık’ olduğunu söyledi.
Bu hikayeyi en sonda bulacaksınız. Ama önce filmi başa saralım: ‘KHK’lar, Türkiye’den bir devam filmi.’
Kanun hükmünde kararname serileriyle ilk kez 23 Temmuz Cumartesi günü karşılaştık. Öncesinde ise Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “Sizlere bir müjdem var” diyerek yeni dönemin haberini veriyordu.
667 numaralı ilk KHK, OHAL kapsamında alınacak tedbirleri anlatıyordu. Tedbirler kapsamında önce 35 hastane kapatıldı. Sonrasında ise 934 ilk, ortaokul ve lise, 109 öğrenci yurdu, 104 vakıf, 1125 dernek, 15 üniversite, Cihan-Sen Konfederasyonu’na bağlı 10, Aksiyon-İş Konfederasyonu’na bağlı 19 sendika aynı sonu yaşadı.
Milli Emlak’a derhal son verildi
24 Temmuz Pazar günü açıklanan Milli Emlak Genel Tebliği’nde, kapatılan kamu kurum ve kuruluşların malvarlığının hazineye aktarılacağı açıklandı. Hazine’ye ait arazilerin satışını öngören yasa kapsamında Milli Emlak Otomasyon Projesi (MEOP) iptal edildi.
Bu yasanın tarihi 40 yıl önceye gitse MEOP ismini alması, AKP’nin 10’uncu kalkınma planıyla birlikte açıklanmış ve özellikle 2012 yılında tarım arazilerinin çiftçiler yerine yabancı yatırımcılara satılmasına yönelik plan kamuoyunda tartışılmıştı.
İlginçtir ki ilk KHK’nın ardından çıkan bu tebliğle MEOP’a derhal son verildi, projenin detayları internet ortamından silindi. İnternet sitesi de kapatıldığı için bilgilere şu anda bölük pörçük ulaşılabiliyor.
İlk kapatılanlar, muhaliflerin habercisi
Fotoğraf: Reuters
27 Temmuz 2016’da çıkarılan 668 Sayılı KHK 49 sayfadan oluşurken, Kara Kuvvetleri Komutanlığı’ndan 726 general, 256 astsubay, Hava Kuvvetleri Komutanlığı’ndan 30 general, 314 subay, 117 astsubay, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’ndan 59 amiral, 63 astsubay atılmıştı. Bu ilk KHK’yla üç haber ajansı, 16 televizyon kanalı, 23 radyo, 45 gazete, 15 dergi, 29 yayınevi ve dağıtım kanalı kapatıldı. Gazetelerin arasında kamuoyunda en çok tartışılan Taraf ve Zaman’dı.
Rektörü Sabah yazarı olan Milli Savunma Üniversitesi bu ay açılacak
31 Temmuz Pazar günü 669 Sayılı KHK’yla tanıştık. Bu kararname askeri kanada dair yeni fikirler getiriyordu. İlk kez bu KHK’yla ‘Amaç, Kapsam ve Tedbirler’ bölümünde ‘darbe girişimi’nin yanına ‘terörle mücadele’ bilgisi de eklendi. Dikkat çeken bir başka şey ise Milli Savunma Üniversitesi’nin ‘müjdesi’ydi.
115 maddeden oluşan bu KHK, Gülhane Askeri Tıp Akademisi ve askeri hastanelerin de sağlık bakanlığına devredileceğini açıkladı, öğrenciler Yükseköğretim Kurulu’na teslim edildi.
Erhan Afyoncu (Fotoğraf: DHA)
Heybeliada Deniz Lisesi, Işıklar Askeri Hava Lisesi, Kuleli Askeri Lisesi, Maltepe Askeri Lisesi kapatıldı. Çoğu Jandarma Özel Harekat’tan (JÖH) olmak üzere 1196 asker kökenli ihraç edildi.
Milli Savunma Üniversitesi’nin bu ay içerisinde eğitime başlaması hedeflenirken Sabah gazetesi yazarı tarihçi Erhan Afyoncu üniversitenin rektörlük koltuğunda. Rektörlük binası, İstanbul Maslak’taki Harp Akademileri Komutanlığı’nda bulunuyor. Okula başvuru için ise ‘FETÖ’ye ait herhangi bir okulda okumamış olmak’ şartlardan biri.
TİB kapandı, yaşasın BTK: Siber ordu için yarışma
17 Ağustos günü çıkarılan 670 Sayılı KHK, Bilgi Teknolojileri Kurumu’na uzandı. Kurumdan 196 kişi ihraç edilirken böylece Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) için de yolun sonu gözüktü.
TİB, 2005 yılında MİT, emniyet ve jandarma istihbaratının ayrı ayrı birimlerden aldıkları izinlerle yaptıkları telefon dinlemelerini tek bir merkezden yönetmek için kurulmuştu. ‘İnternette sansür’ yasasıyla adı sıkça anılan TİB, Prof. Dr. Yaman Akdeniz’e göre 2014 yılında 18 bin siteyi erişime engelleyen TİB, 2009 yılından bu yana şeffaflıktan uzak bir şekilde çalışıp kapattığı siteleri açıklamamayı tercih ediyordu.
Fotoğraf: Reuters
Yrd. Doç. Dr. Kerem Altıparmak, TİB kapatılsa da, aynı yetkileri kullanacak Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) eliyle sansürün süreceğini belirtmişti. Bugün ise interneti kapatma yetkisi BTK’nın elinde bulunuyor ve istenmeyen durumlarda internetin ‘fişi çekiliyor’. BTK’nın bugünlerde internet üzerinden düzenlediği ‘siber ordu’ yarışmasının sonuçlarını açıklaması bekleniyor. Yarışmaya katılanlar Türkiye’nin siber güvenliği için çalışacak.
Aynı gün çıkan 671 Sayılı KHK’yla subay olmak için askeri okuldan mezun olma şartı yerine herhangi bir dört yıllık okuldan mezun olmuş olma şartının getirildiği açıklandı.
Barış Günü’ne yakışır kararname: 1 Eylül
1 Eylül’de çıkarılan 672 ve 673 sayılı KHK’ların diğerlerine göre farkı bu kez ‘sivilleri’ hedef almaya hazırlanmasıydı. Öncelikle kapsamdan çıkarılan özel okullara, yeniden atanma şartları belirlendi.
Sonra ceza infaz kurumlarındaki görevliler değiştirildi, yurtdışında öğrenim görenlerden ‘FETÖ’ ile ilişiği olduğu tespit edilenlerin gönderilmemesi, uyuşturucu operasyonları ihbarları nedeniyle kazanılan ikramiyelerin ödenmemesi, zamanı gelen emekliliklerin incelenmek üzere bir ay durdurulması derken sıra ‘Barış Akademisyenleri’ne geldi.
1 Eylül Dünya Barış Günü’nde ‘FETÖ’cülerle birlikte başlayan süreç dün Mülkiye’nin boşaltılmasını gördü.
Fotoğraf: Reuters
1 Eylül 2016’da 672 sayılı çıkarılan KHK 15 ayrı listeden oluşurken genel olarak bakanlık ve bakanlıklara bağlı kurumlardan tasfiyeleri kapsadı. Bu listede TBMM başkanlığından Sayıştay’a, Başbakanlık Merkez Teşkilatı’ndan Afet ve Acil Durum Yönetimi’ne, Basın Yayın Enformasyon’dan, Diyanet’e pek çok kurum etkilendi. RTÜK’e şüpheli görülen kişilerin ve eşlerinin pasaportunun iptal edilebileceği mesajı verildi.
Burdur, Zonguldak, Antalya, Kütahya, Diyarbakır, Aksaray, Maraş gibi illere dağılan özel okullar kapatıldı ya da devredildi. Yurtdışında okumaya hak kazanan 158 öğrencinin bursu iptal edildi. Bu öğrencilerin 55’i ABD’de öğrenim görecekti.
Sınavsız öğretmenlik dönemi
Yine 1 Eylül tarihinde çıkarılan 674 Sayılı KHK’yla eğitim, yargı, güvenlik ve milli savunma ile ilgili düzenlemeler yapılırken geçici iş sözleşmeleri ile KPSS olmaksızın özel öğretim kurumları ile özel öğrenci etüt merkezlerine öğretmen alınmasının yolu açıldı.
674 Sayılı KHK’nın bir diğer tarafı, ‘hapis günleri’nin haberini veriyor olmasında gizliydi.
İvedilikle yeni cezaevleri izni
Söz konusu KHK’yla hazine tarafından adalet bakanlığına bırakılan arazilere yapım tarihi ve imar işlemine bakılmaksızın yeni cezaevleri yapılması izni verildi. Valiliklerin yetkisi artırıldı. ‘Sıkıyönetim/Seferberlik’ yazılı maddeden sıkıyönetim kaldırıldı ve sadece seferberlik kaldı.
Fotoğraf: Reuters
Bu KHK’yla ayrıca bazı göreve iadeler ve kapatılan derneklerin yeniden açılması gündeme geldi. Bu kanun’un önemli bir diğer özelliği de basın yayın kuruluşlarına vurulan ‘darbe’ oldu. İMC televizyonu bu KHK’yla, ilk kararnameye atıfla kapatıldı.
Kadın haber ajansına veda
29 Ekim’de çıkan 675 Sayılı KHK, öncekinin devamı gibiydi. Dicle Haber Ajansı, Türkiye’nin ilk ve tek kadın haber ajansı JİNHA, Özgür Gündem, Evrensel Kültür gibi yayın organları kapatıldı. Ege’de Son Söz gazetesi de bu durumdan nasibini alanlardan sadece biri oldu.
Jinha ekibi (Fotoğraf: Tunca Öğreten)
676 sayılı kararnamede ise içişleri bakanlığı ve emniyet genel müdürlüğü için kadrolar açıldığı duyuruldu.
‘Kültür, sanat, dayanışma, yardımlaşma’
22 Kasım 2016 tarihli 677 Sayılı KHK’da liste TSK, jandarma ve emniyet gibi gözüküyor olsa da 37 dernek daha terör örgütüne ‘üye ya da irtibatta olmak’ suçlamasıyla kapatıldı. Kapatılan derneklerin içinde sıkça ‘kültür, sanat, dayanışma, yardımlaşma, özgür-özgürlük, demokratikleşme’ kelimeleri geçiyordu.
Emniyet müdürlüğünden kadro yetersizliği
678 Sayılı KHK, güvenlikle ilgili maddeleri düzenleyip kimlerin korucu olabileceğini belirliyordu. Darbe girişimi sırasında ‘şehit olanların’ ailelerine yapılan yardımı düzenliyor, emniyette yapılan ihraçlarla yaşanan kadro yetersizliği yüzünden uzayan adli süreçlerin hızlandırılması amacıyla, siber suçlarla mücadele birimlerindeki adli bilişim incelemeleri ve siber suç analizlerinde personel alımı yapılmasını düzenliyordu.
‘Ağacı Sev, Ormanı Koru, İnsanca Yaşa/ma’ mı?’
6 Ocak’ta çıkan 679 Sayılı KHK dernek kapatmaya devam etti. Bir öncekine ek olarak 83 dernek daha kapatıldı. Bunların arasında ‘Ağacı Sev, Ormanı Koru, İnsanca Yaşa Derneği, Antep Ekoloji, Ayışığı Sanat, Yenikapı Tiyatro Spor Kulübü’ gibi dernekler vardı. Ankara’daki İmmüno Onkoloji Derneği’nin de kapatıldığını eklemek şart.
Örneğin, Malatya Verem Savaş Derneği de ‘FETÖ’cü mü? Orası başka bir gazetecilik faaliyeti olsun.
Suçlu olmaya ‘kolaylık getiren’: 680
6 Ocak tarihinde çıkarılan 680 Sayılı KHK askeri hakimler kanunu’na soruşturma yapma yetkisinin, kişinin bulunduğu bölgedeki savcıda olduğu maddesi eklendi. Bu madde ile soruşturmaların hızlandırılması hedeflenirken, Hakimler ve Savcılar Kanunu’nda yer alan ‘en az 70 puan almak kaydıyla’ ifadesi tamamen yürürlükten kaldırıldı. Madde açık bırakıldı, puan şartı aranıp aranmadığı belirsiz.
Kaçak mı, sanık mı?
5271 Sayılı ceza kanununa göre ‘kaçak sanığın’ ifadesi ‘kaçağın’ olarak değiştirildi. Bu, hukukta önemli bir karine olan ‘sanık’ ifadesinin değişmesine ve kişilerin direkt olarak suçlu kabul edilmesine sebep olabilir.
Yayın yasaklarına uymamaya ceza
Bu KHK’da da basına yönelik ciddi bir baskı göze çarpıyordu. Basın Kanunu ya da bildiğimiz anlamıyla söylersek ‘yayın yasağı’ geldiği zaman ihlalde yayın durdurma, bunun beşinci sefere kadar tekrarlanması halinde de lisansın iptali söz konusu olabilecek. RTÜK bu durumda kendisine gelen lisans taleplerini de ‘milli güvenliğe tehdit unsuru’ oluşturabileceği nedeniyle kabul etmeyebilecek.
‘Sanal ortam’ artık ciddiye alınırken polise yetki artırımı
Polis Vaziyet ve Salahiyet Kanunu’na eklenen maddelerle ise polisin ‘sanal ortam’da işlenen suçlara dair yetkileri artırıldı. Bu yetkiler arasında, sanal ortamda işlenen suçları incelemesi için kişinin telekomünikasyon bilgilerine erişim izni ve içerik sağlayıcıların polisin istemesi halinde bilgileri vermek zorunda olması gibi maddeler eklendi.
Sahibinden at çiftliği, Varlık Fonu’na
Varlık Fonu tartışmalarının ‘henüz’ alevlenmediği ocak ayında, at yarışları bahisleri ve at yarışları tesisleri 49 yıllığına 19 Ağustos 2016’da kurulan Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketi’ne aktarıldı.
Apar topar ama çok detay: 681
681 numaralı KHK ilkokul mezunlarına uzman çavuş olma ‘şansı’ getirdi. Bu durum askeriyenin ‘sivilleşmesi’ olarak da okunabilir. Genel itibariyle ise, askeri kanatta değişiklik yapıldı fakat KHK’ların genelinde olduğu gibi 679, 680 ve 681 numaralı kararnameler kapsamında toplamda sekiz bin 323 kişi görevinden ihraç edildi.
Partisinin il başkanları toplantısında konuşan CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu hükümetin ‘demokrasiye ihanet ettiğini’ savundu. 100 maddeden oluşan bu KHK da diğerlerinde olduğu gibi ‘detay değişiklikler, kelime oynamaları ya da yeni tanımlar’ yapıyor. Bu kadar kısa zaman aralıklarıyla çıkan detaylı KHK’lar hummalı fakat apar topar bir çalışma yapıldığına işaret ediyor.
İffetsizliği düzenleyen kanun: 682
Öncekinden 17 gün sonra çıkan 682 Sayılı KHK kolluk kuvvetlerine düzenleme getirdi. Kamuoyunda ‘namus kararnamesi’ olarak da isimlendirilen bu KHK, Emniyet genel müdürlüğü, jandarma genel komutanlığı ve sahil güvenlik komutanlığı personeline ilişkin disiplin kurallarını ve disiplin suçu işlenmesi halinde bunlara uygulanacak cezaları düzenliyordu.
Kararnamenin üçüncü bölümünde yer alan ‘disiplinsizlik ve cezaları’ başlığında, hangi disiplin suçuna hangi cezanın verileceği anlatılıyordu.
Bu başlık altında, ceza gerektirecek bir fiil olarak şu madde yer alıyordu: “İffetsizliği bilinen veya anlaşılmış olan bir kimse ile bilerek evlenmek ya da evlilik bağını devam ettirmek veya böyle bir kimseyi yanında bulundurmak ya da nikahsız olarak devamlı surette yaşamakta ısrar etmek.”
Kararnameye göre, bu disiplin suçunda bulunan personel meslekten ihraç edilecek. Kararnamede, ‘iffetsizliğin’ kapsamı ise belirtilmiyordu.
Küçük göreve iadeler: 683
Aynı gün çıkan 682, 683, 684, 685 Sayılı KHK’dan biri olan 683, her KHK’da olduğu gibi yine kamu personeline ilişkin düzenlemelerle başlıyordu.
Üç ayrı listeden oluşan 683’te, Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu’ndan üç kişi ihraç edilirken, Diyanet İşleri Başkanlığı’nda 73 kişi göreve iade edildi. Bunlar arasında imam hatip, vaiz, kuran kursu öğreticisi var. TRT’ye ise iki iade oldu. Nihayetinde iki medya organı daha kapatıldı.
Gözaltı ve hakim karşısına çıkma süresine ayar: 684
Fotoğraf: DHA
Terör eylemlerinde yaralananlara aylık bağlanmasını öngören ve düzenleyen kararname bu oldu. Ayrıca gözaltı süresi yedi güne indirildi. OHAL döneminde 20 günü aşabilen gözaltı süreleriyle insan hakları ihlallerine sıkça vurgu yapılmış ve kamuoyunda tartışılmıştı. Ayrıca şüphelinin mahkemeye yedi gün içinde çıkması gerektiği kararı da getirildi. Cumhuriyet başsavcısının gözaltı süresini maksimum yedi gün kadar uzatabileceği belirtildi.
OHAL Komisyonu’nda çekimser oy yasak: Siyah ya da beyaz 685
685 Sayılı KHK, OHAL İşlemleri İnceleme Komisyonu’nun kuruluşunu ilan etti. Hem kamuoyundaki rahatsızlıklar, hem de yaşanan insan hakkı ihlallerinin buna sebep olduğuna inanmak isteriz. Bu komisyon yedi üyeden oluşuyor.
Üyelerin üçü kamu görevlileri arasından ve başbakan tarafından, adalet bakanınca, bir üye içişleri bakanınca, birer üye Yargıtay ve Danıştay görev yapan tetkik hâkimleri arasından HSYK tarafından belirleniyor. Komisyon, kendi üyeleri arasından yapacağı seçimle bir başkan ve bir başkanvekili seçerken, yeter sayısının dört kişi olduğu toplantıda herhangi bir üye ‘çekimser oy’ kullanamıyor.
Bu komisyon iki yıl süreyle görev yapacak ve gerektiğinde görev süresi Bakanlar Kurulu tarafından uzatılabilecek.
Dikkat çeken bir madde, ‘Üyelerin Güvenceleri ve Hakları’ bölümünde şöyle geçiyordu: “Görevi ile ilgili olarak işlediği suçlardan dolayı hakkında verilen mahkûmiyet kararının kesinleşmesi.”
Bu maddeyle görevden alınan üyenin yerine, yine yukarıda anlattığımız usulle bir kişi atanıyor. Bu madde komisyon üyelerine de ‘güven olmadığını’ ve komisyonun ‘garantiye alındığını’ akıllara getiriyor.
‘Araştırmacı’ statüsü nasıl ‘öğrenci’ oldu?
7 Şubat gecesi yayınlanan 686 Sayılı KHK’yla 115’i Barış İçin Akademisyenler İnisiyatifi’nden olmak üzere 330 akademisyen meslekten ihraç edildi.
Fotoğraf: @cemkocyan
Enteresan ama kalabalık ihraç listelerinin yanısıra, bazen sadece kurumlardan atılan ya da geri alınan tek bir kişi için bile liste çıktığını görmek mümkün KHK’larda. 686 numaranın ekli listelerinden birinde dikkat çeken şey iki öğrencinin, öğrencilik statüsünün geri verilmesiydi örneğin.
Ulaştığımız ve isminin kullanılmasını istemeyen ‘öğrencilerden’ biri ise “Aslında ben öğrenci değilim. Araştırmacı olarak bir şirkette çalışıyorum. Statü olarak karmaşıklık var” dedi ve kalan sorularımızı ‘medya ortamına güvenmediği’ için gerekçesiyle yanıtlamak istemedi.
Bu uzayıp giden gece yarısı KHK’larında bir karışıklık var gibi gözüküyor.
Kış lastiği bahane, tek taraflı yayın şahane: 687
Ortalık böyleyken 9 Şubat günü çıkan son KHK kış lastiğini zorunlu kılarak, önce ‘ciddiyetine’ dair şüphe uyandırdı. Türkiye genelinde il emniyet müdürlükleri tarafından, 1 Aralık ile takip eden yılın 1 Nisan tarihleri arasında kalan dört aylık dönemde, kış lastiği kullanma zorunluluğu zaten getirilmişken, konunun bir de KHK’da geçmesi akıllarda soru işaretleri uyandırdı.
Fotoğraf: DHA
Gazeteciler için ‘kış lastiği ihaleleri’ne dair bir mesai yapmak faydalı olabilir.
Fakat en dikkat çekeni seçim döneminde özel radyo ve TV’lerin, YSK denetiminden çıkarılması oldu.
Bir diğer dikkat çeken madde ise, 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunu’nun 149/A maddesinin yürürlükten kaldırılması.
Bu madde, eşitlik ilkesini de içeren esaslara aykırı olarak yayın yapan özel televizyon ve radyolara yayın durdurma ve para cezaları verilmesini öngörüyordu. Tek taraflı yayın yapan medyanın oranına bakılınca üzerinde çok da düşünülmemiş bir kararname olduğu anlaşılıyor.
Maddenin kaldırılmasıyla, ‘partili cumhurbaşkanlığı’nı hedefleyen anayasa değişikliğine gidilirken yayın kuruluşlarına özgürce tek bir kampanyaya dair haberlere yer verme hakkı tanınmış oldu.
KHK yetmez, sırada ‘serbest kanunlar’ var
KHK listesi şimdilik bu kadar gözükse de mecliste dün akşam saatlerinde görüşülmeye başlanan ve yine aynı saatlerde kabul edilen bir başka kanun, konunun aslında sadece KHK’larla sınırlı olmadığını ortaya koyuyor.
“Serbest Bölgeler Kanunu ile Bazı Kanun ve KHK’larda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı’ndan” bahsediyoruz.
Bu bir ‘devam filmi’
Yeni düzenlemeyle serbest bölgelerde yatırımın kolaylaşacağını, yurtdışında serbest bölgeler kurulabileceğini savunan hükümete karşı, muhalefet serbest bölge üzerinden ticaret yapan işletmecilerin vergi muafiyeti ve teşviklerden yararlanacağını, oysa bu bölgede işletmecinin üretim yapmayacağı ve gerek olmadığı halde vergi muafiyeti sağlanacağını savunuyor ve ekliyor: “Bu önergeyle serbest bölge ilan edilecek arsa sahipleri için sağlanan imtiyaz haksız kazanç anlamına gelecektir.”
En başta demiştik, bu bir ‘devam filmi’. Devamını kimin yazacağı belli olmaz.