
PROF. DR. NİLÜFER YILDIRIM
@profdrniluferyildirim
sadedusun
Dünyayla tanıştığımız ilk günden beri yabancı antijenlerle karşılaşıyor ve bağışıklık yanıtı veriyoruz. Spesifik bir antijene abartılı yanıt gösterince, “Alerjim var” diyoruz. Peki ya alerjiye neden olan etken yabancı değilse? Ve hatta ortada belirli bir etken yoksa ama antihistaminik alerji ilaçlarıyla geçiyorsa?
Bu klinik tabloda ‘histamin intoleransı’ mutlaka akla gelmeli ve bütüncül değerlendirme yapılmalı.
Histamin nedir, ne işe yarar?
Histamin, hem gıdalarla alınan hem de vücutta bulunan, ‘histidin aminoasitinin‘den üretilen bir azot bileşiği. Genellikle kızarıklık, kaşıntı, ödem, ağrı duyarlılığı ve inflamasyonu arttırması gibi istenmeyen etkileri bilinir. Ancak gerekli durumlarda ve gerektiği kadar histamin salgılanması sağlıklı bir yanıt elbette. Çünkü midenin asit dengesinde, sindirimde, bağışıklık sisteminde ve hatta sinir sisteminin haberleşmesinde çok önemli görevleri var.
Histamin intoleransı ne demek?
En sade şekliyle histamin düzeyindeki dengesiz artış nedeniyle vücutta oluşan klinik tablo olarak tanımlayabiliriz. Bazen gıdalar veya diğer dış etkenlerle tetiklense de alerjiden en önemli farkı immünolojik olmayan bir yanıtla ortaya çıkmasıdır.
Sağlıklı bir bedende dışarıdan alınan ve vücutta üretilen histamini etkisiz hale getiren enzimler sayesinde hassas bir denge mevcuttur. Eğer bu denge bozulursa, dolaşımdaki serbest histamin düzeyi kişinin tolere edebileceği sınırı aşar ve belirtiler gözlenmeye başlar. Histamin intoleransında, histamin kovası dolmuş da taşıyor demektir. Orta yaş kadınlarda daha sık gözlenen histamin intoleransı toplumda neredeyse yüzde 1 oranındadır.
Belirtileri nelerdir?
Nedeni belirlenemeyen baş ağrısı, şişkinlik, aromalı gıdalardan sonra artan kaşıntı şikayetleriniz varsa, şarap içince yüzünüz kızarıyor, sıkı kıyafetlere ve sıcağa tahammülünüz kalmamışsa, antihistaminik ilaçlarla sıkı dost olmuşsanız sizde histamin intoleransı olabilir. Histamin kovası taşınca genellikle alerjiyi taklit eden kaşınma, kızarıklık, yanma ve şişkinlik görülse de huzursuzluk, telaş, migren, fibromiyalji, kronik yorgunluk, gaz, şişkinlik ve ishal gibi bulgular da gözlenebiliyor. Ayrıca uykusuzluk, nefes darlığı, tansiyon düşüklüğü, el ve ayaklarda soğukluk, bulantı, kusma, sisli beyin, adet düzensizliği de eşlik edebiliyor. Belirtiler dış etkenlerle tetiklense de neden antijen değil, histamin artışı.
İntolerans nasıl oluşuyor?
Belirli düzeyde histaminin vücutta bulunması gerekiyor, çünkü çok önemli fonksiyonları var. Maruziyet çoksa, yani histaminli gıdalardan zengin beslenme, histamin salgılanmasına neden olabilen besinler, helikobakter pilori enfeksiyonuyla denge bozulabiliyor. Bu aşamada en önemli kontrol basamağı, histamini parçalayan özel enzimler; DAO ve NAMT. Özellikle DAO (diaminoksidaz) enzimi sindirim sistemindeki histamin dengesinden sorumlu. Histamin ve ilgili enzimler arasındaki ilişki dengeliyse belirgin bir sorun olmuyor. Ancak kronik antihistaminik ilaç kullanımı, ince barsakta inflamasyon, aşırı bakteri-mantar çoğalması (SIBO) veya stres gibi durumlarda DAO enzimi yetersiz kalıyor. Dengenin bozulmasıyla da intolerans belirtileri de ortaya çıkıyor.
Nasıl teşhis ediliyor?
Her şeyden önce uzun süreli alerji tedavilerinde ayırıcı tanıda akla gelmesi çok önemli. Çünkü alerjilerle karıştırılan histamin intoleransının tanısı genellikle gecikiyor. Belirtilerin ne zaman, nasıl ortaya çıktığı, hastanın kliniği ve diğer bulguları bütüncül olarak sorgulanmalı. Temel olarak klinik tanı konsa da tedavi yanıtıyla kesinleşir. Bazı laboratuvar testleri (histamin ve DAO/NAMT enzim düzeyi) de yardımcı olabiliyor. Spesifik enzim eksikliği tespit edilirse genetik incelemeler açısından da önemli.
Histamin intoleransının tedavisi mümkün mü?
Belirtileri azaltmak mümkün, tedavinin amacı ise histamin düzeyini kalıcı olarak dengelemek ve toleransı arttırmak. Çünkü histamin intoleransı bir klinik durum ve bu durumu hastalıktan ayrılan bazı özellikler var. Öncelikle vücudun dengeli sisteminde histamin gerekli. Bu nedenle histamini tam olarak yok etmek doğru olmaz ve zaten mümkün de değil. Başlangıçta histamin eliminasyon protokolü uygulanır. Biz buna ‘histamin kovasını boşaltmak‘ diyoruz. Sonrasında şüpheli besin grupları teker teker vücuda tanıtılır ve tepkileri değerlendirilir. Bu dönemde DAO eksikliği varsa desteklenmesi, sindirim sisteminin restorasyonu, probiyotik kullanımı, stres yönetimi ve yaşam tarzı değişiklikleri de önemli.
Histamin eliminasyon protokolü nasıl uygulanıyor?
Bu protokolde histamin düzeyini düşürerek hassasiyeti azaltmak için tüm şüpheli besinler diyetten çıkarılarak belirtilerin yatışması beklenir. Kısıtlı bir diyet olduğu için bu süre 1-4 haftayı geçmez. Belirtilerin azalmasıyla eliminasyona geçilir. Tedavi ve takip sürecinde hastanın iş birliği ve uyumu çok önemli. Bu nedenle hasta, doktor ve sağlık koçu tarafından yakın takip gerekli.
Hangi gıdalar histamin açısından riskli?
Histamin içeren gıdalar olduğu gibi, zamanla histamin içeriği artan veya histaminin salgılanmasını arttıran gıdalar da var. Yani liste oldukça kabarık, ayrıca hastaların sorun yaşadığı bazı gıdalar da olabilir. Her bir hastaya göre kişiselleştirilmiş listelerin hazırlanması gerekiyor. Temel prensip, olgunlaşmış, fermente, mayalı ve baharatlı-aromalı gıdalardan uzak durmak. Tedavi sürecinde ve sonrasında her öğünde yeni hazırlanmış, taze gıdaların tüketilmesi önerilir.
DAO enzim tedavisi gerekli mi?
Enzim eksikliği tespit edilen hastalarda takviye olarak alınabilir. Bu gıda takviyeleri yemeklerden yarım saat önce alınır, bölgesel olarak barsaklarda etkilidir ve emilmez. Ancak Türkiye’de bu takviyeyi henüz temin edemiyoruz.
Ayrıca DAO enzim eksikliği olmasa da düşük histaminli beslenme yanında DAO enzim aktivitesini arttırmak önemli. Kronik stres maruziyeti ve antihistaminik ilaçların DAO enzim aktivitesini azalttığını biliyoruz. Ancak ilacın azaltılarak ve mutlaka doktor kontrolünde bırakılması önerilir. Barsaklarda DAO enzim sentezini desteklemek için sindirim restorasyonu yapmak, sindirim bariyerine zarar veren tüm etkenlerden (inek sütü, gluten, şeker…) uzak durmak iyileşmeyi destekler. DAO enzim sentezini arttıran vitamin ve takviyeler için doktorunuzla görüşmenizi öneririm.